2011-11-03 ბედნიერებაა, როცა ქვეყანას ვაჟა-ფშაველა ჰყავს 24-ე საჯარო სკოლაში ვაჟა-ფშაველას საიუბილეო წლისადმი მიძღვნილი ღონისძიება გაიმართა სახელწოდებით — „ვაჟა რეალურ სამყაროში“. X-XI კლასების მოსწავლეები, ლიტერატურის ინსტიტუტის დახმარებით, გაეცნენ პოეტის პირად არქივს, ოჯახურ წერილებს. საშუალება მიეცათ, უფრო ახლოს გაცნობოდნენ პოეტის პიროვნებას. ღონისძიებაზე მოსწავლეებმა მათ მიერ დამუშავებული თემები წარმოადგინეს, იმსჯელეს ვაჟას პუბლიცისტურ წერილებზე, მკაფიოდ გამოხატეს თავიანთი აზრი და პოზიცია.
თამარ ბარისაშვილი, 24-ე საჯარო სკოლის ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი: მოგეხსენებათ, წლევანდელი წელი ვაჟა-ფშაველას წლად არის გამოცხადებული. გადავწყვიტეთ, სასწავლო წლის პირველი ნახევარი დაგვეთმო პოეტის საქმიანობის, საზოგადო მოღვაწეობის, მისი, როგორც პუბლიცისტური წერილების ავტორისა და როგორც ქართული სამოქალაქო ცნობიერების ჩამოყალიბების დიდაქტიკოსის მიმართ. დღევანდელი ღონისძიებისთვის მოსწავლეებმა ვაჟას პუბლიცისტური წერილები მოამზადეს. პროექტის ფარგლებში, ლიტერატურის ინსტიტუტში იმუშავეს, გაეცნენ ვაჟას წერილებს, ხელნაწერებს, დაათვალიერეს არქივი. მასალებზე მუშაობისას დამოუკიდებლად შეარჩიეს წერილები. ისინი მსჯელობდნენ, პარალელს ავლებდნენ დღევანდელობასთან — როგორც საზოგადო მოღვაწე, არის თუ არა ვაჟა-ფშაველა დღესაც საინტერესო; მის მიერ დასმული საკითხები არის თუ არა სადღეისოდ აქტუალური. თავდაპირველად, შემოქმედზე ფიქრი თენგიზ აბულაძის ფილმის „ვედრება“სკოლაში ჩვენებით დავიწყეთ. ამ ფილმზე ფიქრმა მიგვიყვანა საქართველოს თეატრის, კინოს, ქორეოგრაფიისა და მუსიკის მუზეუმში. აქ მოსწავლეები გაეცნენ ცნობილი ადამიანების თენგიზ აბულაძისადმი მიწერილ უამრავ წერილს, სადაც ისინი აღფრთოვანებას ვერ მალავენ ფილმის გამო. დღევანდელ ღონისძიებაზე VII-IX კლასების მოსწავლეებმა ასევე წარმოადგინეს ვაჟა-ფშაველას შემოქმედების თემატიკაზე შექმნილი ნახატები (ხატვის პედაგოგს — ნინო იოსავა). დიდი მადლობა მინდა გადავუხადო ლიტერატურის ინსტიტუტის ხელნაწერების განყოფილების ხელმძღვანელს — მარიამ ყიფიანს, ასევე საქართველოს თეატრის, კინოს, ქორეოგრაფიისა და მუსიკის მუზეუმს, დახმარებისა და თანადგომისათვის.
ქეთევან ოდიშარია, ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი: პროგრამულად მეთერთმეტე კლასში ვსწავლობთ რომანტიკოსებს. როდესაც მოსწავლეებმა გაიგეს, რომ ვაჟა-ფშაველა უნდა გვესწავლა, ძალიან გაიხარეს. ისინი ჯერ ისე ღრმად არ იცნობენ პოეტს და აინტერესებთ მისი შემოქმედება. მოსწავლეები აქტიურად ჩაერთვნენ პროექტში, დამოუკიდებლად იმუშავეს, უამრავ შეკითხვას სვამდნენ, როგორც შემოქმედის, საზოგადო მოღვაწისა და პიროვნების შესახებ. ვაჟას საოჯახო არქივზე მუშაობამ საშუალება მისცა მათ, სულ სხვა კუთხით დაენახათ პოეტი. ისინი აღფრთოვანებას ვერ მალავდნენ, ერთმანეთს უზიარებდნენ შთაბეჭდილებებს. ახალგაზრდობას ვაჟა მართლაც განსაკუთრებულად უყვარს.
თაკო ხუნდაძე, XI კლასის მოსწავლე: გავეცანი და მოვამზადე ვაჟა-ფშაველას პუბლიცისტური წერილი — „ცოტა რამ ჩვენი ცხოვრების ავ-კარგისა“. პირველ რიგში, რაც ძალიან მომეწონა, ის არის, რომ ვაჟა თამამად აკრიტიკებს იმდროინდელი საქართველოს მდგომარეობას, ნათლად წარმოაჩენს მაშინდელ პრობლემებს. ძალიან განმაცვიფრა იმ ფაქტმა, რომ მაშინაც და დღესაც ერთი და იმავე პრობლემის წინაშე დგას საზოგადოება. თუნდაც ის, რომ დღეს საქართველოში მშობლები კომერციული თვალით უყურებენ შვილის განათლებას და იმიტომ ასწავლიან, რომ შემდეგ, როგორც ვაჟა ამბობს — „ჩინოვნიკი“ გამოვიდეს.
ვკითხულობდი წერილებს და განცვიფრებული ვიყავი მწერლის ჰუმანურობით. 1888 წლიდან ჩარგალში ცხოვრობდა, სხვა გლეხებივით ხნავდა მიწას, უვლიდა საქონელს და ნადირობდა. მთის ხალხში დიდი გავლენით სარგებლობდა. იშვიათად ჩამოდიოდა ბარად. ფშაური ზამთრის გრძელ ღამეებში დაიწერა მისი გენიალური პოემები, მოთხრობები და ლექსები. ვაჟასთვის სულერთია: ვინ თავადია, ვინ გლეხი, იგი პიროვნებას აყენებს წინ. ისიც ჩვენი შვილია, ჩვენი სხეულის ნაწილი. ეს წერილი ნიშანდობლივია თითოეული ჩვენგანისათვის. მაგალითის მომცემია პოეტის შეხედულებები, მისი მსოფლმხედველობა, მრწამსი. მწერალი ოპტიმისტია და ჩვენც მოგვიწოდებს მუდამ ვეძებოთ გზები უკეთესობისაკენ.
ქეთი ბურჭულაძე, X კლასის მოსწავლე: გავეცანი ვაჟა-ფშაველას რამდენიმე საოჯახო წერილს. განსაკუთრებით ჩამაფიქრა ლუკა რაზიკაშვილის მიერ ძმისადმი მიწერილმა წერილმა, სადაც იგი თედოს დედ-მამის გარდაცვალების ამბავს ატყობინებს და სთხოვს, დაბრუნდეს სოფელში, რათა მიხედოს ობლად დარჩენილ ძმას და ოჯახს. წერილმა ნათლად დამანახა ვაჟა-ფშაველას მტკიცე ხასიათი — მიუხედავად იმისა, რომ მათ დიდი უბედურება დაატყდათ თავს, დედ-მამა ერთდროულად დაეხოცათ, იგი მოუწოდებს ძმას, სასოწარკვეთილებაში არ ჩავარდეს, დედ-მამა უნდა დაიხოცოს და შვილები უნდა დარჩნენო. ვაჟა-ფშაველას სრულ შემოქმედებას, სკოლის პროგრამით, მომავალში ვეზიარები. ვფიქრობ, მისი პიროვნების გაცნობა მხოლოდ დასაწყისია შთაბეჭდილებების.
თაკო საღრიშვილი, X კლასის მოსწავლე: პროექტზე მუშაობის დროს საშუალება მომეცა, გავცნობოდი ვაჟა-ფშაველას ოჯახურ წერილებს, რომლებმაც ჩემზე უდიდესი შთაბეჭდილება მოახდინეს. სულ სხვა კუთხით დავინახე ეს ბუმბერაზი პოეტი. ვაჟას მიერ ძმებისადმი მიწერილი წერილები სავსეა მათდამი სიყვარულით, კეთილგანწყობით, მონატრებით, ერთად ყოფნის უსაზღვრო სურვილით. წერილებიდან ნათლად ჩანს, მიუხედავად დუხჭირი ცხოვრებისა, რაოდენ ხელგაშლილი და სტუმართმოყვარეა ვაჟა. სარჩოს გაყოფა და წინასწარ შეტყობინება იმისა, რომ თუკი მასთან სტუმრად ჩავლენ, ლუკმაპური არ დააკლდებათ, წარმოაჩენს ვაჟას დიდსულოვნებას. ამავე დროს ვაჟა ძალიან გულისხმიერია, წერილში ძმას და რძალს ახსენებს, რომ გარდაცვლილი დედ-მამის საფლავებს მონახულება უნდა, რადგან კავშირი არ უნდა გაწყდეს ხორციელად დაკარგულ ადამიანებთან.
წერილები
ძმაო სანდრო!
„როგორ კარგად გამომატარა იმოდენა გზა შენმა მოცემულმა ბუდილნიკმა. დუშეთამდე ეტლით ჩამოვედი. დუშეთიდამ კი ცხენით. ცხენით როცა გავემგზავრე, მოვმართე ბუდილნიკი და ჩავიდვი ხურჯინში, სახლამდენ სულ დაკვრით ჩამოველი. ისე სიამოვნებით ვიმგზავრე, რომ დაღლა არ გამიგია.
სახლშიც კარგად დამხვდნენ, ყველაფერი წესრიგში იყო. სანდრო, აბა შენ იცი, როგორ ჩემს სურვილს შეასრულებ და ამ ზაფხულში წამოხვალთ მთაში. ბაბოც წამოიყვანეე, აქ არაფერი გაგიჭირდებათ, ხუთი ძროხა იწველის ჩვენი. ქათმები, — რამდენიც გინდათ. ჩარგლულა კალმახით სავსეა. ნახევარ საათში იმდენს დაიჭერ, რომ ვერც კი შესჭამთ. სახინკლეც არ მოგაკლდებათ. აბა, გელით უეჭველად, თუ გინდათ, რომ მე კიდევ ფანდური გაგატანოთ აქედან — ჩემს რძალს უყვარს. თედოსაც შეატყობინე, იქნებ ეგეც წამოვიდეს.
წამოდით ძმაო, დედმამის საფლავის ნახვა მაინც არ მოგინდათ? როცა დააპიროთ წამოსვლა, წინასწარ მაცოდინეთ, რომ ცხენები დაგახვედროთ დუშეთში აუცილებლად, რომ არ გასწამდეთ. ესე სანდრო, იყავით კარგად.
1890 წელი
***
თეა შავიძე, XI კლასის მოსწავლე: ვიმუშავე ვაჟას პუბლიცისტურ წერილზე „ფიქრიანი“, რომელიც მართლაც ძალიან მნიშვნელოვანი წერილია. ეს არ არის მხოლოდ ერთხელ წასაკითხი წერილი, აქ უნდა იმსჯელო, იფიქრო და იაზროვნო.
საზოგადოება ორ ნაწილად იყოფა — ფიქრიანად და, თუ ვაჟას დავესესხებით — „უფიქრელად“. ფიქრიანი კაცისთვის მართლაც რომ აზრი აქვს ცხოვრებას. როგორც ვაჟა ამბობს: „ფიქრი უცოდველია მანამ, სანამ რამეს იტყვის. ენა მყვირალაა, ფიქრი კი — ჩუმი“. ადამიანები ხშირად უცნაურად იქცევიან — ტკბილ სიტყვებს არ იშურებენ, მაგრამ საქმე საქმეზე რომ მიდგება, მტრობენ ერთმანეთს. ვაჟას უკვირს, რატომ ეუბნება გამარჯობას კაცი თავის მტერს, თუ მისი გამარჯვება და კარგად ყოფნა უნდა, მაშინ რად მტრობს? ფიქრიანმა კაცმა მართლაც ბევრ რამეზე დამაფიქრა.
ქეთი ასტამაძე, XI კლასის მოსწავლე: გავეცანი ვაჟა-ფშაველას წერილს — „რას ჰქვიან თავისუფლება“. წერილში გასული საუკუნის ანალიზია, თუმცა დღესაც მწვავე და აქტუალური. მწერლის აზრით, ადამიანი თავისუფალი იბადება, თუმცა მაშინ იზღუდება მისი თავისუფლება, როცა უფროსები ერევიან მის ცხოვრებაში. თავისუფლება ორნაირია: „ბრიყული და გონივრული“ — ამბობს ვაჟა. „ბრიყულია“, როცა ადამიანი მარტოდმარტო თავის თავზე ზრუნავს, ფიქრობს: „მე ვირგო და სხვა წყალმა ზიდოს, მე მქონდეს უფლება სხვა შევურაცხვყო და სხვას კი არა ჰქონდეს ნება პასუხი მომთხოვოს“, გონივრულია თავისუფლება, როცა არ ავიწყდება ადამიანს მეორე მხარეს მდგომი — მოვალეობა, რომელიც სწორ გზაზე გვაყენებს.
დათო ჯალაღაძე, X კლასის მოსწავლე: 1892 წელს ვაჟამ გაუგზავნა თავის ძმას — სანდროს წერილი, სადაც ნათლად ჩანს, როგორ უჭირს მას მატერიალურად, მაგრამ პოეტი მხნე და შეუდრეკელია. ზოგადად, როცა ამ წერილებს ვეცნობოდი, მივხვდი, რომ იმ დროში ადამიანებს მეტი სიყვარული, ურთიერთპატივისცემა აკავშირებდათ ერთმანეთთან, რაც სამწუხაროდ, დღევანდელ დროში ნაკლებად იგრძნობა. ვაჟა-ფშაველას შემოქმედებას ჯერ ნაწილობრივ ვიცნობ, პროექტში მონაწილეობამ კიდევ უფრო დიდი ინტერესი გამიჩინა ამ ადამიანის ცხოვრებისა და შემოქმედებისადმი.
წერილები
ჰა, ბეჩავ სანდროს კვნესამე!
როგორ ხართ და რას კეთილ-გუნებას? მე კარგად არა ვარ. გულის ტკივილი დამჩემდა. მოგელით თქვენცა და აღარ კი მოსდიხართ. სიტყვა სხვაა, საქმე სხვაა, — ეს რა ამბავია! შენ და გაჩეჩილაძე როგორა ხართ? გაძლევს ფულს თუ არა, მომწერე. ან შიოს საქმე როგორ არის? დემური ნახე და უთხარი, რომ სამი თუმანი თუმც გამომიგზავნა, ორი თუმანიც გამომიგზავნოს. ფული ჩემთვის ძალიან საჭიროა. აღლაძეც ნახე და უთხარი რომ „კაი ყმისა“ ფული გამომიგზავნოს. ჰა, ბეჩავ ბალღო, კაი ყმავ, წაიკითხე კარგად, დედის კვნესამე, გამზდლისა, ამ ლექსს რომ წაიკითხავ, თორმეტი ყური შაიბი, თორმეტი გული ჩაიდევ, ხოლო თვალებს მომატება არ ესაჭიროება. ამ წერილს პაწაწა გრიგოლს ვატანთ.
შენი ძმა ვაჟა-ფშაველა
1892 წელი
***
დავით ნოდაძე, X კლასის მოსწავლე: ძალიან დამაფიქრა ვაჟა-ფშაველას წერილებმა, ვერაფრით წარმოვიდგენდი, ამ გენიალურ პოეტს ასეთი რთული ცხოვრება თუ ჰქონდა. როცა ვაჟას ხელნაწერებს ვეცნობოდი, საოცარი გრძნობა დამეუფლა. განსაკუთრებული ყურადღება მიიქცია, 1915 წელს, ვაჟას მიერ ალექსანდრე რაზიკაშვილისადმი მიწერილმა წერილმა, სადაც პოეტი ძმას თავის მძიმე ავადმყოფობის შესახებ უყვება. გმობს ისეთ ძმობას, როდესაც ერთმანეთის დახმარება ძალუძთ, მაგრამ ამას არ აკეთებენ. ვაჟა აქვე აღნიშნავს, ერთი მხრივ, თუ ახარებს თავისი ძმის შვილის — ლევანის გაბედნიერების ამბავი, მეორე მხრივ, სწყინს კიდეც. მას სურს იცოდეს, გააჩნია რამე ლევანის საცოლეს? არ უნდა, არაფრის მქონენი აეკიდნონ ერთმანეთს. წერილის ბოლოს ვაჟა მოკითხვას უგზავნის რძალს და სთხოვს სანდროს, ახალი რძალი გაუგზავნოს მთაში, რადგან სახლაფორთო საქმეების გამო, თავად ვერ მოახერხებს მათთან ჩასვლას. ამ წერილმა ნათლად დამანახა პოეტის ხასიათი. მიუხედავად იმისა, რომ ვაჟა მძიმე პირობებში, სიდუხჭირეში ცხოვრობს, მარტო თავის თავზე და ოჯახზე კი არ ფიქრობს და ზრუნავს, არამედ თავისი ახლობლების ბედიც ადარდებს. არ უნდა, ლევანი უქონელ-უპოვარზე დაქორწინდეს, არა იმიტომ, რომ ანგარებიანია, არამედ იმიტომ, რომ არ უნდა სხვამაც გამოსცადოს ის სიდუხჭირე, რომელშიც თავად ცხოვრობდა.
ნინო მანთაშაშვილი, X კლასის მოსწავლე: მე და ჩემი მეგობარი — ქეთი ბურჭულაძე დავინტერესდით და ვიმუშავეთ შნეიდერმანის წერილზე, რომელიც ეხება კინოფილმს „ვედრება“ . „ძვირფასო თენგიზ“ — ასე მიმართავს შნეიდერმანი რეჟისორს — თენგიზ აბულაძეს. წერილი განმსჭვალულია გულმხურვალე სიტყვებითა და უდიდესი პატივისცემით. შნეიდერმანი აღფრთოვანებულია ვაჟა-ფშაველას გენიალური ქმნილების გამო. ის გულახდილია, საკუთარ თავსაც კი უსვამს კითხვას: აქვს კი თენგიზთან წერილის გამოგზავნის უფლება?! შიშობს, შეძლებს კი, სასარგებლო ანალიზი გააკეთოს. როგორც წერილიდნ ჩანს, შნეიდერმანი ვაჟა-ფშაველას ნაწარმოებებს ფილმის ნახვამდე არც კი იცნობდა, თუმცა მისთვის მაინც ყველაფერი გამჭვირვალე და ადვილად აღქმადი იყო. „ვედრებაში თქვენ საუბრობთ ცხოვრებასა და სიყვარულზე, კეთილსა და ბოროტზე, ძალადობასა და სისხლზე. ბედნიერი ვარ, რომ ვნახე ეს ფილმი და ვთვლი, რომ ეს ფილმი ჩემი ცხოვრების უმნიშვნელოვანესი შენაძენია“. შნეიდერმანის წერილმა მე და ჩემს თანაკლასელში სიამაყის გრძნობა გააღვიძა, კიდევ ერთხელ მივხვდით, რა საგანძურის პატრონები ვართ ქართველები და რა ბედნიერებაა, როცა ქვეყანას ვაჟა-ფშაველა ჰყავს.
წერილები
ძმაო სანდრო!
შენგან ერთი წერილის მეტი არ მიმიღია და ისიც მაშინ მივიღე, როცა დუშეთიდან დავბრუნდი, ფული გამოგზავნილი მქონდა. ქავთარს ვატან ერთ მანათს ფულსა შენს საგზაოდ. ცხენი ერთის კვიცის მეტი, ხომ იცი, არ მყავს და ნუ დამემდურები, ქვეითი წამოდი. სააღდგომოდ პირდაპირ შინ მოდი. აქ კიდევ ფულს გიშოვნი, ისე არ გაგზავნი.
შენი ძმა ვაჟა-ფშაველა
1892 წელი
ძმაო დათიკო!
ჩემი შვილის სახლის პატრონი, ანტონა გოგიაშვილი მოვა მანდ და იმას გადაეცით ჩვიდმეტი მანეთი კვიტანციით. დანარჩენი ცამეტი მანეთი მე გამომიგზავნეთ ამ ადრესით: сел. Тианеты. Луке Разикашвили. До востребования.
მომიკითხე შიო მღვიმელი.
თქვენი უმორჩილესი მონა ვაჟა-ფშაველა
P.S. რა დღესაც წერილს მიიღებ, შენი ჭირიმე, ფული იმავე დღეს გამომიგზავნე.
ლ. რაზიკაშვილი
1897 წ. 28 ოქტომბრამდე
მაკა ყიფიანი
|