2012-05-10
რომანტიზმის სამყაროში...
ამ ცოტა ხნის წინ პროფესორ ზაზა აბზიანიძის რედაქტორობით გამოვიდა ქართული რომანტიზმისადმი მიძღვნილი სამეცნიერო კრებული, რომელიც უთუოდ მიიქცევს ჰუმანიტარ მკითხველთა ყურადღებას. ამ კოლექტიური ნაშრომისა და საკუთარი სამეცნიერო და შემოქმედებითი სიახლეების შესახებ გვესაუბრება კრებულის რედაქტორი ზაზა აბზიანიძე.
— პირველი კითხვა, რასაკვირველია, „ქართულ რომანტიზმს“ ეხება. როგორ და ვის მიერ იქმნებოდა ეს წიგნი?
მონოგრაფია „ქართული რომანტიზმი — ნაციონალური და ინტერნაციონალური საზღვრები“ (გამომცემლობა „საარი“) ორი წლის განმავლობაში იქმნებოდა შოთა რუსთაველის ქართული ლიტერატურის ინსიტუტში და ფინანსდებოდა შოთა რუსთაველის ეროვნული სამეცნიერო ფონდის გრანტით. ამავე დროს, „ქართული რომანტიზმი“ პირველი კრებულია იმ სამეცნიერო პროგრამის ფარგლებში, რომელიც ქართული მწერლობის პერიოდებისა და მიმდინარეობების კვლევას ისახავს მიზნად და რომლის იდეაც ინსტიტუტში იშვა.
XXI საუკუნის თვალსაწიერიდან კიდევ უფრო მკაფიოდ მოჩანს, რომ რომანტიზმი, როგორც ნიშანსვეტი ჩვენი ქვეყნის ისტორიულ გზისგასაყარზე — ქართული კულტურის ევროპული ორიენტაციის მანიშნებელი იყო და ბუნებრივია, ჩვენ ძალა არ დავიშურეთ ამ კულტუროლოგიური ფენომენის ყველა ასპექტის წარმოსაჩენად. ამ მიზნის მიღწევა შეუძლებელი იქნებოდა, კვალიფიცირებული ავტორთა ჯგუფი რომ არ შეკრებილიყო.
კრებულის ავტორთა შორის მკითხველი იხილავს მისთვის კარგად ნაცნობ და ნაკლებად ნაცნობ სახელებს, მაგრამ საკითხავი, ორივე შემთხვევაში, ნამდვილად საინტერესო ელის: რომანტიზმის იდეურ-ფილოსოფიურ წანამძღვრებს მიუძღვნეს თავისი გამოკვლევა კახა კაციტაძემ და კახა ჯამბურიამ, რომელმაც ძალა არ დაიშურა, რომ მისი უნიჭიერესი სეხნიის, მეგობრისა და თანაავტორის უდროოდ დაკარგვას არ შეეფერხებინა ჩვენი მუშაობა; რომანტიზმის ეპოქის ევროპული ლიტერატურის პანორამაზე და ფრანგულ რომანტიზმზე გვიყვება გიორგი (ჟორჟ) ეკიზაშვილი; ინგლისურენოვანზე — თეიმურაზ კობახიძე; გერმანულზე — შორენა შამანაძე; ესპანურზე — მერი ტიტვინიძე; იტალიურზე — თამარ კოშორიძე; რუსულ და პოლონურ რომანტიზმზე — თამარ ციციშვილი. გაგა ლომიძის სტატია — „ევროპიდან — საქართველოში“ ჩაფიქრებულია, როგორც ერთგვარი „ხიდი“ კრებულის ორ ძირითად („ევროპულსა“ და „ქართულ“) ნაწილებს შორის. ასეთივე ფუნქცია, ოღონდ სიმბოლოლოგიის რაკურსით, აკისრია ქეთევან ელაშვილის გამოკვლევას — „სიმბოლო ქართულ და ევროპულ რომანტიზმში“. ჩემს ლიტერატურულ პორტრეტებს ორგანულად ერწყმის მერაბ ღაღანიძის წერილი („რას გვაუწყებს დღეს ნიკოლოზ ბარათაშვილის „საფლავი მეფის ირაკლისა“) და მაია ჯალიაშვილის — „ქართული რომანტიკული პროზა“. მონოგრაფიას ასრულებს ჩვენი ჯგუფის ყველაზე უმცროსი წევრის — ქეთევან ნინიძის ნარკვევი „ლიტერატურული ყოფა და სალონური კულტურა“.
— რამდენად საინტერესო იქნება თქვენი ნაშრომი საშუალო თუ უმაღლესი სასწავლებლების პედაგოგთა და მოსწავლეთათვის?!
მე მგონი, ძალიან საინტერესო უნდა იყოს, რადგან მთლიანად ქართული რომანტიზმისადმი (და არა ცალკეული მწერლებისადმი თუ პრობლემებისადმი) მიძღვნილი მონოგრაფია დაახლოებით 60 წლის წინ შეიქმნა და სრულიად ბუნებრივია, იმდროინდელ, საბჭოურ იდეოლოგიურ თარგზე იყო გამოჭრილი, მაგრამ უკეთესის არარსებობის გამო, დღესაც ძირითადი სახელმძღვანელოს როლს ასრულებს. უფრო თანამედროვეა ქართულ-ევროპული ლიტერატურული პარალელებისადმი მიძღვნილი ნაშრომები, მაგრამ ისინიც, როგორც წესი, მხოლოდ ცალკეულ ლიტერატურებს ეძღვნება და თუ ქართული რომანტიზმის ევროპულთან ტიპოლოგიური მსგავსებებით დაინტერესებული მკითხველი მოინდომებს ამ ფენომენის მთლიან რეტროსპექტივას გაეცნოს, ისევ და ისევ ჩვენს წიგნს უნდა მიმართოს.
— რა ცვლილებები და დამატებებია კრებულში წინანდელ მონოგრაფიებთან შედარებით?
თქვენს კითხვაზე შემიძლია გიპასუხოთ, რომ ეს უბრალოდ სხვა გამოკვლევაა: განსხვავებული ხედვითა და შეფასებებით, განსხვავებული ფილოსოფიური და ეთიკური წიაღსვლებით, განსხვავებული ისტორიულ-ლიტერატურული პანორამით. მხოლოდ ამგვარი, თვისობრივად ახალი მიდგომით იყო შესაძლებელი სრულფასოვნად აღგვექვა ქართული რომანტიზმის კუთვნილი ადგილი „რომანტიზმის მსოფლიო რუკაზე“, ჩაკვირვებით აღგვენიშნა ის ტიპოლოგიური მსგავსებანი, რომელნიც გვაერთიანებენ ევროპული კულტურის ამ საეტაპო მიმდინარეობასთან და ის სპეციფიკური ნიშნებიც, რომელთაც განაპირობეს რომანტიზმის „ქართული სახეობის“ სრული განუმეორებლობა.
— წინანდელ მონოგრაფიათა ძირითადი ხარვეზი რაში მდგომარეობდა?!
საბჭოთა ლიტერატურათმცოდნეობაში დანერგილი კლიშეს თანახმად, რომანტიკოსები ორ ბანაკად იყოფოდნენ — რევოლუციურ (აქტიური რომანტიზმი) და რეაქციულ (პასიური რომანტიზმი). ამ სქემის თანახმად, გერმანიაში, რომანტიზმის სამშობლოში, ახალგაზრდა გოეთესა და ჰაინეს უპირისპირებდნენ „რეაქციონერ“ ტიკსა და ნოვალისს; საფრანგეთში ამავე პრინციპით ცალკ-ცალკე განიხილებოდნენ „პროგრესული“ ჰიუგო და ჟორჟ ზანდი და მათი იდეოლოგიური ანტიპოდები — შატობრიანი და ალფრედ დე ვინი; ინგლისში ბაირონისა და შელის „რევოლუციური სული“ დაუპირისპირეს „ტბის პოეტთა“ (უორდსუორთის, კოლრიჯის, საუთის) მედიტაციასა და პესიმიზმს... საქართველოში „რეაქციონერობის“ იარლიყი ვახტანგ ორბელიანს ხვდა — უთუოდ, მისი პოეზიის მესიანისტური სულისკვეთებისათვის (სწორედ იმ „საბჭოური ინერციის“ გამოვლინებად მიმაჩნია, რომ ვახტანგ ორბელიანის (ერეკლეს შვილიშვილის, თეკლე ბატონიშვილის ვაჟის, 1832 წლის შეთქმულების მონაწილის და ძალიან საინტერესო პოეტის) ბიოგრაფია და შემოქმედებითი მემკვიდრეობა საერთოდ არ ისწავლება საშუალო სკოლაში და პრაქტიკულად უგულველყოფილია — უმაღლესშიც.
— ამ ბოლო დროს, თქვენ საბავშვო მწერლადაც მოგვევლინეთ და ბავშვები, და არა მხოლოდ ბავშვები, გატაცებით კითხულობენ თქვენს ლექსებსა და ზღაპრებს, განსაკუთრებით ხალისობენ თქვენსავე იუმორით აღსავსე ილუსტრაციებზე.
ჰო, ილუსტრაციები მე თვითონაც მახალისებს — ნეგატიური შთაბეჭდილებები როცა მიგროვდება, განმუხტვის ყველაზე უებარი საშუალება ჩემთვის — ხატვაა.
— ისე, ადამიანი იფიქრებს, რომ პირიქით, იშვიათად ხალისიან განწყობაზე ხატავდით...
იცით, ის ენერგეტიკა, რომელიც ჩადებულია ლექსში თუ ნახატში, აბსოლუტურად არაა დამოკიდებული ჩვენს იმწამიერ გუნება-განწყობილებაზე.
საპირისპირო სიტუაციაც შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ: როდესაც ადამიანს ნეგატიური ენერგეტიკა აქვს და რაც არ უნდა კარგ ხასიათზე იყოს, მისი ტექსტიდან თუ ნახატიდან გამოყოლილი სიმძიმე კიდევ კარგა ხანს დაგთრგუნავთ...
— მე თქვენი „ბუსუნსულები“ მაქვს წაკითხული. ძალიან სახალისო ლექს-ნახატები იყო...
„ბუსუნსულების“ წარმატება მნიშვნელოვანწილად გამომცემლობის დამსახურებაა. ისეთი შთაბეჭდილება მაქვს, რომ მთელი 2010 წელი გამომცემლობა „პეგასში“ გავატარე. იმ წელს, „ბუსუნსულების“ გარდა „ბაბთაც“ გამოუშვეს ჩემივე ილუსტრაციებით. 2010-ში ბაკურ სულაკაურმაც გამოსცა მეორედ ჩემი ზღაპრები საერთო სახელწოდებით —„წითელკუდა“. სწორედ „წითელკუდას“ პრემიერაზე დაგვპატიჟეს მე და ბაკური კურსების საშუალო სკოლაში. ქუთაისის მახლობლადაა. მოგეხსენებათ, „წითელკუდა“ მე-7 კლასის სახელმძღვანელოშია შეტანილი. როგორც ეტყობა, კურსების სკოლის მოწაფეებს მოეწონათ ქალაქელი თაგვების სოფლელთან გაცნობა-დამეგობრების რომანტიკული ისტორია და ამ ზღაპრის სასცენო ვარიანტი შექმნეს. ძალიან საყვარელი და ხალიასიანი პრემიერა გამოუვიდათ. ასეთივე გულისამაჩუყებელი იყო „ბუსუნსულების“ პრეზენტაცია ნაფარეულის საშუალო სკოლაში, რომელიც ამ სკოლის ახალგაზრდა და ენერგიული დირექტორის — მაია ნაცვლიშვილის ინიციატივით ჩატარდა.
შარშან კი, უკვე პატარა თბილისელები მოიწვია „ბუსუნსულებთან“ გასაცნობად თავის თეატრში მიხეილ ანთაძემ. იგი ბუსუნსულების ძველი გულშემატკივარია და როგორც თვითონ ჰყვება, ლაგოდეხის რაიონში გასტროლებისას იქ „ბუსუნსულების საზოგადოებაც” კი ჩამოუყალიბებია. სხვათა შორის, აქვე ვიტყვი, რომ არაჩვეულებრივად კარგ შთაბეჭდილებას ახდენენ სოფლის სკოლები (გაცილებით უკეთესს — ვიდრე თბილისისა): თავდადებული მასწავლებლებით, წრფელი და მოწადინებული ბავშვებით, იმ მოწესრიგებულობით, რომელიც მხოლოდ დისციპლინით კი არა, რაღაც უფრო სიღრმისეული სამყაროდან მოდის...
— როგორც ვიცი, „სასკოლო ბიბლიოთეკის“ სერიით გამოვიდა აგრეთვე თქვენი „ლიტერატურული პორტრეტები“...
დიახ, ოღონდ ეს 2009 წლის ბოლოს იყო. გამომცემლობა „ბაკმის“ მესვეურების — ბონდო მაცაბერიძისა და რუსუდან მოსიძის ძალისხმევით, საქართველოში, მე მგონი, სკოლა არ დარჩენილა, რომლის ბიბლიოთეკაშიც „ლიტერატურული პორტრეტები“ არ იყოს. ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებლები ძალიან დაინტერესდნენ ამ წიგნით და პრაქტიკულად მთელი ტირაჟი გაიყიდა.
— ხომ ვერ დააზუსტებდით, ვისი ლიტერატურული პორტრეტები შევიდა ამ წიგნში?
წიგნის ქვესათაურია „ქართული პოეზიის სამი საუკუნე“. იგივე სათაური აქვს წიგნის პირველ ნაწილს, რომელშიც თვალმიდევნებულია ქართული ლექსის ევოლუცია XVIII-XIX-XX საუკუნეების მანძილზე. საკუთრივ პორტრეტები კი, გურამიშვილიდან და ბესიკიდან იწყება და ანა კალანდაძით მთავრდება.
— თქვენ ასევე ბევრი საინტერესო პროექტის ავტორი ბრძანდებით, ერთ-ერთი გასულ წელს ლიტერატურული პრემიით „გალა“ დაჯილდოვდა — „100 წიგნი — ადამიანები, რომლებმაც შეცვალეს მსოფლიო“ ....
დიახ, ამ პრემიამ ძალიან გაგვახარა, უკვე 22 ტომი გამოვეცით იმ 100-დან. კიდევ დაახლოებით სამი წელი მოგვიწევს ამ პროექტზე მუშობა „ქართულ ბიოგრაფიულ ცენტრში“ (რომელსაც ხათუნა მიქაბერიძე ხელმძღვანელობს). „გალას“ აღვიქვამთ, როგორც დამსახურებულ ჯილდოს, მაგრამ აგრეთვე, როგორც ერთგვარ სამომავლო ავანსს, რომელიც უფლებას არ გვაძლევს ერთხელ უკვე აღებული მაღალი თამასა დაბლა დავუშვათ. ჩემი ორი დანარჩენი პროექტი — „დიდი ქართველები“ და „ქართული სიტყვიერება“ სს „საქპრესაში“ ხორციელდება (პირველ ყოვლისა — თეა ინწკირველის ძალისხმევით, რომელიც სასწაულებრივ უთავსებს ერთმანეთს მთავარი მხატვრის, რედაქტორისა და მენეჯერის ფუნქციებს). ამ პროექტებით, რაღა თქმა უნდა, ძალიან ვამაყობ ჩემს „საქპრესელ“ კოლეგებთან ერთად, მაგრამ სამწუხაროდ „ქართული სიტყვიერება“ საცაა დამთავრდება — უკვე დასასტამბად ვაგზავნით ბოლო, მეათე ტომს („გრიგოლ რობაქიძე“), ხოლო „დიდი ქართველების“ 17-20 ტომები ასევე მზადაა და ამ ორ თვეში, იმედია, მკითხველი მათაც იხილავს.
ესაუბრა ლალი ჯელაძე
|
