2012-05-30 იროელთა გვარის ლიტერატურული ქრონიკებიდან ძალიან ხშირად ახლობელი ადამიანებისგან მსმენია, რომ უჭირთ ბავშვებისთვის საკითხავი მხატვრული ლიტერატურის შერჩევა, არადა, ეს ხდება მაშინ, როცა ქვეყანაში თითქოს „წიგნების წარღვნაა“. მომრავლდა ენციკლოპედიის ტიპის სქელტანიანი ილუსტრირებული გამოცემები ან, საუკეთესო შემთხვევაში, ჩვენი მოზარდები თარგმანების ამარა არიან დარჩენილი. რამ განაპირობა საბავშვო მწერლობის კრიზისი, ვერ გეტყვით, მაგრამ ფაქტია, დიდი არჩევანი არ არის. ამ ბოლო დროს ყურადღების ცენტრში მოექცა მწერალი ნატო დავითაშვილი, რომელიც სრულიად განსხვავებული ჟანრით — ფენტეზით — შემოვიდა ქართულ საბავშვო მწერლობაში და სულ ცოტა ხანში სპატიო ადგილიც კი დაიმკვიდრა. ნატოს რომანებმა უკვე ლიტერატურული პრემიებიც მოიპოვა. ახალი ნიშა გაჩნდა მოზარდთათვის — მითოლოგიით მოთხრობილი იროელთა გვარის ქრონიკები, თუმცა სამივე რომანი — ახალი ირეალური სამყაროთი და ახალი გმირებით.
მწერალი ტრადიციას არ ღალატობს და სულ მალე, 25 მაისს, 2 საათზე, „წიგნის ფესტივალზე“ უკვე ნაცნობი გმირი ლილე იროელი კიდევ ერთი ახალი რომანით — „ოთხი მხარე და ოთხი სვეტი“ წარდგება ჩვენ წინაშე. წიგნის წარდგინების შემდეგ, საღამოს 7 საათზე, მკითხველს საშუალება ექნება, „ლიგამუსში“ საყვარელ მწერალს შეხვდეს და რომანის გმირთან ერთად იმოგზაუროს სრულიად ახალ სამყაროში. ჩვენი გაზეთის მკითხველს კი, ვთავაზობთ ინტერვიუს მწერალ ნატო დავითაშვილთან.
— ნატო დავითაშვილმა ქართულ საბავშვო მწერლობაში ახალი ლიტერატურული ჟანრით „ფენტეზი“ — მითოლოგიურ სიუჟეტებზე აგებული ნაწარმოებებით — დაიმკვიდრა თავი. საინტერესოა, რატომ აირჩიეთ ეს ჟანრი?
რამდენიმე წლის წინ, ტელევიზიით გადიოდა მულტფილმები ჰერკულესის გმირობების შესახებ. მაშინ ჩემი შვილი 5 წლის იქნებოდა. გადავწყვიტე, ქართულ ზღაპრებთან ერთად, ქართული მითებიც მომეყოლა. სამწუხაროდ, წიგნის მაღაზიებში შესაფერისი ლიტერატურა ვერ მოვიძიე. მაშინ ერთ-ერთი გამომცემლობის ხელმძღვანელი ვიყავი და სიმართლე გითხრათ, საკუთარ სირცხვილადაც ჩავთვალე.
ზოგადად, მითოლოგია ძალიან მნიშვნელოვან ფენომენად მიმაჩნია. თან ეს ისეთი ფენომენია, რომელიც საკუთარ ეროვნებასთან იდენტიფიცირებაში გვეხმარება. საშუალებას გვაძლევს გავიაზროთ, რა ფასეულობას ვფლობთ მსოფლიო კულტურის საგანძურში, ჩვენს პიროვნებას თავისებურად აყალიბებს. ქართული მითოლოგია ძალიან საინტერესო და თვითმყოფადია. ნამდვილად მენანება, მხოლოდ მკვლევართა ანაბარა რომ დარჩეს. წერა-კითხვის უცოდინარმა ხალხმა ასწლეულობის მანძილზე შეინახა და თაობებს გადასცა. დღეს თუ არ მოვუყვებით ჩვენს შვილებს ქართულ მითებსა თუ ანდრეზებს, ხვალ მათ თავიანთი შვილებისთვის გადასაცემი აღარაფერი ექნებათ. ამას მივხვდი მაშინ, როცა ჩემმა ხუთი წლის ვაჟმა ჰერკულესის ყველა გმირობა იცოდა, კოპალასა და იახსარის გმირობების შესახებ კი არაფერი გაეგო. მაგრამ მოზარდს მითოლოგიით მხოლოდ ლექსიკონებით ვერ დააინტერესებ, თუ არ მოხდა მისი შეხვედრა უშუალოდ გმირებთან, არ თანაუგრძნო და არ უგულშემატკივრა. ამიტომაც რამდენიმე ადამიანს შევთავაზე, ბავშვებისთვის ქართულ მითებზე დაყრდნობით დაეწერათ მოთხრობები, სიუჟეტებსაც კი ვთავაზობდი. სამწუხაროდ, მაგრამ, როგორც აღმოჩნდა, ჩემთვის საბედნიეროდ, ამ საქმეს ხელი მაშინ არავინ მოკიდა. ჰოდა, გადავწყვიტე თავად მეთავა. მითოლოგიას კი ძალიან უხდება ფენტეზის ჟანრი. ასე დავიწყე ჩემი პირველი წიგნი „ამბავი ლილე იროელისა“.
— წიგნებზე როგორ მუშაობთ?
პირველ წიგნს „ამბავი ლილე იროელისა“ სამი წელი ვწერდი. აქედან 2 წელი მასალებს ვაგროვებდი და ლიტერატურას ვკითხულობდი, რაც შეიძლება ღრმად რომ ჩავწვდომოდი ქართულ მითოლოგიას, შემესწავლა უძველესი ქართული ოქრომჭედლობა და არქიტექტურა, ნაოსნობა და ფორტიფიკაციული ნაგებობებიც კი. წარმოიდგინეთ, სამშვილდის ბრძოლის დასაწერად სამშვილდეშიც კი ვიყავი. ძველი კოლხების აღწერილობას კი სტრაბონთან მივაკვლიე. ლიტერატურის მოძიებაში კი ნაცნობი ბუკინისტები მეხმარებოდნენ. ძალიან დიდ პასუხისმგებლობას ვგრძნობ, როცა ქართულ მითოლოგიაზე დაყრდნობით ვწერ, სულ ვფრთხილობ, რომ რამე არ ვავნო. თუმცა, ვცდილობ ამან ტექსტის სილაღეზე გავლენა არ იქონიოს. ბევრად უფრო თავისუფალი ვარ ორიგინალური სამყაროების გამოგონებისას. იქ ფანტაზიას ფეხდაფეხ მივდევ, საითკენაც მიბიძგებს. განსაკუთრებით ბევრი საფიქრალი მქონდა პირველი წიგნის წერისას, რადგან ღვთისშვილებზე ვწერდი, საქართველოს აღმოსავლეთი მთიანეთის ეთნოგრაფია შევისწავლე. ხომ უნდა მცოდნოდა, რას ჭამდნენ, როგორ სახლებში ცხოვრობდნენ, რა ეცვათ, სახელები რა ჰქონდათ, მინდვრის მცენარეებს რას ეძახდნენ და რითი მკურნალობდნენ, როგორ ერთობოდნენ და თამაშობდნენ, ორთაბრძოლისას რა ილეთებს იყენებდნენ. ამ დეტალების ცოდნის გარეშე ვერ აღვადგენდი იმ სამყაროს, რომელშიც ჩვენი მითები და ანდრეზები იბადებოდნენ. ამის გარეშე ერთ გასართობ ზღაპარს დავწერდი მხოლოდ.
— ჯერჯერობით სამი რომანი გამოეცით, მათგან ორმა უკვე ლიტერატურული პრემიები მოგიტანათ — 2008 წელს რომანმა „როცა ფრთოსანი ლომები დაბრუნდებიან“ — „ოქროს ბუმბული“ და გასულ წელს, „ნისლებში და ნისლებს მიღმა“ — „გალა“.
ლიტერატურული კონკურსების ძალზე მადლიერი ვარ. ფაქტობრივად, „ოქროს ბუმბულმა“ მიბიძგა, წერისთვის ხელი სერიოზულად მომეკიდა. „გალამ“ კი არჩევანის სისწორეში დამარწმუნა.
„გია ქარჩხაძის გამომცემლობის“ მიერ ჩატარებული საბავშვო პროზის კონკურსი „ოქროს ბუმბული“ ჩემთვის ტრამპლინივით გამოდგა. იგი იმითაც იყო საინტერესო, რომ მასზე ავტორები გამოუქვეყნებელ ტექსტებს ვინაობის გარეშე ვაგზავნიდით. დამწყები ავტორისთვის ასეთ კონკურსში გამარჯვება ძალიან მნიშვნელოვანია.
— ისევ ფენტეზის დავუბრუნდეთ, ვინ არიან თქვენი გმირები და რას მოუთხრობენ ისინი პატარებს? როგორ ახერხებთ ირეალური სამყაროს ამბების მკითხველისთვის ასე დამაჯერებლად მიწოდებას?
ჩემი წიგნების მკითხველების ასაკი ძალიან ფართოა — 10-12 წლის ასაკიდან, ზედა ზღვარი კი არა აქვს. მოკლედ, საოჯახო საკითხავია. ეს ფენტეზის ჟანრისთვისაა დამახასიათებელი და ამითაცაა იგი ჩემთვის საინტერესო. ასე რომ, ფენტეზი ოჯახში თაობათა კავშირსა და კომუნიკაციასაც უწყობს ხელს. ხშირად ვურჩევ ჩემს ახალგაზრდა მკითხველებს, მშობლებს თავადაც შესთავაზონ წასაკითხად წიგნები, შემდეგ ესაუბრონ და მათი შეხედულებები გაიგონ.
წერისას თავად უნდა გჯეროდეს და მკითხველიც დაგიჯერებს. ფენტეზის წერისას უმთავრესია, რომ ყველა მოვლენა გამოგონილი სამყაროსათვის ნორმა იყოს. პრინციპში, სწორედ ესაა განსხვავება ზღაპარსა და ფენტეზის შორის.
მართალია ირეალურ სამყაროზე ვწერ, მაგრამ ეს არარეალური სამყარო არანაკლებ რეალურ აღწერას მოითხოვს, ტყუილს ვერ გააპარებ. ყველაფერი გააზრებული უნდა გქონდეს — გეოგრაფიიდან დაწყებული რასების სოციალური ფუნქციებით დამთავრებული. უამრავი დეტალია მოსაფიქრებელი და გასათვალისწინებელი, რაც სხვა ჟანრებში არ გჭირდება. ყველა გამოგონილი სამყაროს უმნიშვნელოვანესი ღირებულებები კი ჩვენის გამოძახილია. ყველგან შეხვდებით ერთგულებას, მეგობრობას, გმირობას, თავგანწირვას, პასუხისმგებლობასა თუ ურთიერთგატანას. აი, ამ ღირებულებებზე და მათ დაცვაზე ვწერ.
სამ წიგნში მთავარი გმირი ლილეა. იგი იროელთა გვარიდანაა. ჩემს ხელში დაიბადა და ახლა უკვე მოწიფული ვაჟკაცია. თავი არა მარტო თავის ქართულ მითოლოგიურ სამყაროში, არამედ სხვა გამოგონილ ორიგინალურ სამყაროებშიც გამოიჩინა.
„ნისლებში და ნისლებს მიღმაც“ ჩვენს მითოლოგიურ სამყაროზე და ანდრეზებზე დაფუძნებითაა დაწერილი. ასე რომ, მისი მთავარი გმირები, ძალიან ყოჩაღი გოგო-ბიჭები — ერეკლე, გვანცა, მახარე და გამახელა — ჩვენებურები არიან. მართალია, ამ წიგნში ლილე არ არის, მაგრამ მთავარი გმირი ერეკლე, ლილეს წინაპარია და ისიც იროელთა გვარიდანაა. გამოდის, იროელთა გვარის ქრონიკებს ვწერ. მიუხედავად ამისა, ყველა წიგნი დამოუკიდებელი ისტორიაა, ახალი სამყაროებით, რასებითა და გმირებით. წიგნში „ნისლებში და ნისლებს მიღმა“ რამდენიმე ქართული ანდრეზი გამოვიყენე. ამ წიგნის დაწერის სურვილი კი, ცროლის მთის ანდრეზმა გამიჩინა. პირველად წავიკითხე თუ არა, მაშინვე ამ წიგნის სიუჟეტი დამებადა.
— იყო საბავშვო მწერალი, ეს განსაკუთრებული პასუხისმგებლობაა, რადგან პატარები ყველაზე გულწრფელი და ფაქიზი მკითხველები არიან და ასეთივე გულწრფელობას მოითხოვენ თქვენგანაც, როგორც მწერლისგან. ხშირად დიდებისთვის უმნიშვნელო დეტალი მათზე მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს...
კიდევ ერთხელ აღვნიშნავ, ჩემი მკითხველები თინეიჯერები არიან. მათი დაჯერება და გულის მოგება ბევრად უფრო რთულია. გულწრფელობასა და სიფაქიზესთან ერთად, ამ ასაკის მკითხველი რომ გენდოს და დაინტერესდეს, აუცილებლად მიმაჩნია — როგორც თანასწორებს, ისე უნდა ესაუბრო. ყოველგვარი ენის მოჩლექისა და ხელოვნურად შელამაზებული თხრობის გარეშე. ჩემი მთავარი გმირები ძირითადად მოზარდები არიან. ბევრჯერ უფროსების ტვირთსაც იკიდებენ. ხშირად დგებიან არჩევანის წინაშე.
— როგორ ფიქრობთ, როგორი უნდა იყოს მწერალსა და მკითხველს შორის ურთიერთობა...
მე მიყვარს ჩემს მკითხველებთან საუბარი, მათი კითხვებისა და აზრის მოსმენა. ხშირადაც ვხვდები მათ. საქართველოს ძალიან ბევრ ქალაქში ვარ ნამყოფი შეხვედრებზე და რაღა თქმა უნდა — თბილისში. მკითხველთან ურთიერთობა ფეისბუქის საშუალებითაც მაქვს. მწერენ წერილებს, კითხვებს, მიზიარებენ აზრებს. ეს ძალიან საინტერესოა. ძალიან მადლიერი ვარ ჩემი გამომცემლების — „გია ქარჩხაძის გამომცემლობისა“ და „ლოგოს პრესის“. არაერთი შეხვედრა მომიწყვეს მკითხველთან.
ერთ-ერთი შეხვედრის დროს ერთმა გოგონამ მირჩია, კარგი იქნება ცხენზე თუ დაწერთო. ამას უნდა ვუმადლოდე წიგნში ჩემთვის ძალიან საყვარელი გმირის საღარი ცხენის — ქედას გამოჩენას.
— ამ ბოლო დროს იმაზეც ალაპარაკდნენ, რომ მომრავლდნენ ქართველი პროზაიკოსი ქალები და თითქოს ეს ხელწერაზეც იგრძნობა. მკითხველი კი, ალბათ, ნაწარმოების კითხვისას ამას ვერ უნდა გრძნობდეს. ჩემთვის ამის საუკეთესო მაგალითია თამთა მელაშვილის „გათვლა“, რომელიც ომის თემაზე დაიწერა. თქვენი აზრი ამის შესახებ.
თუ ნაწარმოების მიზანი არაა, ვიცოდე მთხრობელი მამაკაცია თუ ქალი, მისი კითხვისას ვერ უნდა მივხვდე, თუ რომელი სქესის ნააზრევია. როგორც მკითხველი ასე ვფიქრობ, როგორც მწერალი — მით უმეტეს. სხვათა შორის, ჩემი პირველი წიგნი ფსევდონიმით გამოიცა. ყველა დარწმუნებული იყო, რომ მამაკაცი ვიყავი. „ოქროს ბუმბულზე“ გაირკვა ჩემი ნამდვილი ვინაობა. ჟიურის გაუჭირდა კიდეც სიმართლის დაჯერება. სხვათა შორის, ძალიან მიყვარს ბატალურ სცენებსა და ორთაბრძოლებზე წერა.
— როგორ იღებთ კრიტიკას? და საერთოდ, თუ ჰყავს დღეს ლიტერატურას კრიტიკოსები, შემფასებლები?
პროფესიონალურ კრიტიკაში ყველა საღად მოაზროვნე მწერალი დაინტერესებული უნდა იყოს. კრიტიკა აუცილებელია და ძალიან ეხმარება ავტორს. კარგად მესმის, ლიტერატურული კრიტიკა საკმაოდ შრომატევადი და კომერციულად არამომგებიანი საქმეა. ამის გამო, არც მიკვირს, კრიტიკული წერილების ნაკლებობა რომ არის. სამწუხაროდ, თანამედროვე ქართული ლიტერატურის შეფასებით, პროფესიონალ კრიტიკოსებზე მეტად, ბლოგერები არიან დაკავებულები. რამდენიმე ბლოგზე შევხვდი ჩემი წიგნების შესახებ სტატიებს და შემდეგ გაჩაღებულ დისკუსიას. ამას რა ჯობია, როცა შენს გმირებზე საუბრობენ, მათ ხასიათს არჩევენ, კამათობენ.
— მინდა თარგმანზეც ისაუბროთ, დღეს ქართული ლიტერატურის პოპულარიზებას ხელს უშლის მთარგმნელობითი საქმიანობის, ფაქტობრივად, არარსებობა. ძალიან ცოტა მწერალი ითარგმნება უცხოურ ენაზე. თუ გიფიქრიათ იმაზე, რომ თქვენი რომელიმე რომანი ითარგმნოს?
რა თქმა უნდა, მიფიქრია და დარწმუნებული ვარ, ჩემი გამომცემლები ჩემზე მეტად ფიქრობენ ამაზე. მსოფლიო უნდა დააინტერესო ზოგადად ქართული თანამედროვე ლიტერატურით. უნდა მიაწოდო მრავალფეროვანი ჟანრები, რაშიც ნამდვილად ჩამოვრჩებით. შენი აქტიურობით ყურადღება უნდა მიიპყრო. ამას, რაც არ უნდა სწორი პოლიტიკა და თანხები გქონდეს, დროც სჭირდება. ყველა ჩემი წიგნის უცხოენოვანი სინოფსისი და თარგმნილი რამდენიმე თავი არსებობს. საზღვარგარეთ მათ გასატანად ჩემი გამომცემლები აქტიურად მუშაობენ.
— რას იტყვით, რა მდგომარეობაა დღეს ქართულ საბავშვო მწერლობაში?
მიუხედავად იმისა, რომ წიგნის მაღაზიები სავსეა საბავშვო ლიტერატურით, ქართულ საბავშვო მწერლობას მაინც უჭირს. გამომცემლები, ძირითადად, უცხოურიდან თარგმნილ ილუსტრირებულ წიგნებს ან ენციკლოპედიებს გამოსცემენ, და არა — ქართველი ავტორების წიგნებს. მე ნამდვილად გამიმართლა. თუ შეხვდებით ქართველ ავტორს, ისიც პატარა ასაკის ბავშვების წიგნებით. მოზარდებისთვის კატასტროფულად ცოტა იწერება. თუ დაინტერესდებით, მოიძიეთ ამ ბოლო წლებში გამოსული ქართველი ავტორების წიგნები 12-წლიდან მოზარდებისთვის. თითებზე ჩამოსათვლელადაც არ გეყოფათ. როდესაც ამ ასაკის მკითხველს ვხვდები და მეკითხებიან თანამედროვე ქართველი მწერლების რა წაიკითხონ, პასუხის გაცემა ნამდვილად მიჭირს.
ცოდვა გამხელილი სჯობია და ჩვენ — მშობლებიც ვცოდავთ. ბავშვებისთვის უფრო ილუსტრირებულ, სქელტანიან ენციკლოპედიებს ვყიდულობთ, ვიდრე საკითხავ მხატვრულ ლიტერატურას. ალბათ, ქვეცნობიერად, რაც თავად ძალიან გვაკლდა ბავშვობაში, იმის შევსებას ვცდილობთ. ძალიან კარგია, როცა ბავშვი ენციკლოპედიებში იქექება, ეძებს, მაგრამ მხატვრულ ლიტერატურას არანაკლები, არამედ უფრო მეტი ყურადღება სჭირდება, რადგან სწორედ ის იღებს მონაწილეობას ბავშვის პიროვნებად ჩამოყალიბებაში.
2012 წელი ქართული საბავშვო მწერლობისთვის მაინც ძალიან მნიშვნელოვანი წელი გამოდგა. საქართველოს ეროვნულმა ბიბლიოთეკამ ასტრიდ ლინდგრენის საერთაშორისო პრემიაზე საქართველოს წარმომადგენლებად საბავშვო მწერალი თეა თოფურია და ავტორ-ილუსტრატორი სანდრო ასათიანი დაასახელა. 2010 წელს ამ პრემიაზე, საქართველოდან, ლიტერატურის განვითარების ფონდი „ლიბო“ და ილუსტრატორი ლელა ტაბლიაშვილი იყვნენ წარდგენილნი, თუმცა, არაქართული მხარის მიერ. გასულ წელს კონკურსმა საერთოდ ქართველების გარეშე ჩაიარა. არადა, კონკურსი 2003 წლიდან ტარდება.
— სულ მალე წიგნის მე-13 საერთაშორისო ფესტივალი გაიხსნება. რას ნიშნავს თქვენთვის ეს ღონისძიება და რითი ხვდებით ფესტივალს?
წიგნის ფესტივალი ჩემთვის ერთ-ერთი უსაყვარლესი დღესასწაულია. მასში სხვადასხვა დროს ვმონაწილეობდი — როგორც გამომცემელი, როგორც მკითხველი და როგორც ავტორი. გამოგიტყდებით, მესამე ამპლუა ბევრად მსიამოვნებს. წელს წიგნის ფესტივალზე მკითხველს შევთავაზებ ახალ წიგნს — „ოთხი მხარე და ოთხი სვეტი“. წიგნის მთავარი გმირი მკითხველისთვის უკვე ნაცნობი გმირია — ლილე იროელი. თუმცა სამყარო, სადაც ის მოხვდება, აბსოლუტურად განსხვავებული და ორიგინალური. უკვე მეოთხე წელია, ჩემი გმირები მკითხველებს პირველად სწორედ წიგნის ფესტივალზე ხვდებიან.
ესაუბრა
ლალი ჯელაძე
|