2013-01-10
ბიბლიოთეკა, როგორც კულტურული ბრენდი
 საქართველოს პარლამენტის ილია ჭავჭავაძის სახელობის ეროვნული ბიბლიოთეკა წიგნების 3-დან 4 მილიონამდე ერთეულს იცავს, უფრო ზუსტად — 3 641 456 მილიონი. დღესდღეობით ბიბლიოთეკაში აქტიურად მხოლოდ 10-მდე დარბაზი მუშაობს და ამ პირობებში დღეში 2000-მდე მკითხველს მასპინძლობს, აქედან 400-500 ადამიანი სტაბილური, ერთგული მკითხველია. მართალია, დღეს, როგორც შევიტყვეთ, ბიბლიოთეკა მკითხველების ნაკლებობას არ უჩივის, რადგან, სხვა ბიბლიოთეკებისგან განსხვავებით, აქ ისეთი წიგნები ინახება, ინტერნეტშიც რომ ვერ მოიძიებს მკითხველი, მაგრამ ახალგაზრდობის კიდევ უფრო მეტად დასაინტერესებლად ხელმძღვანელობა, ბევრ სხვა ორგანიზაციასთან ერთად, აწყობს საინტერესო შეხვედრებს, პოეზიის საღამოებს, დისკუსიებს, გამოფენებს, პრეზენტაციებს. ბიბლიოთეკის აქტივობები ქვეყნის ფარგლებსაც გასცდა, უცხოეთში ბიბლიოთეკის ფილიალები გაიხსნა ქართული დიასპორისთვის. როგორ ცხოვრობს ეროვნული ბიბლიოთეკა, რას ინახავს და იცავს, რა აქტივობებს ახორცილებს — ამ თემებზე გვესაუბრება პოეტი, ესეისტი, ტელეპროექტების ავტორი, lib.ge-ს და caulib.com-ის დამფუძნებელი, საქართველოს პარლამენტის ილია ჭავჭავაძის სახელობის ეროვნული ბიბლიოთეკის გენერალური დირექტორი გიორგი კეკელიძე.
— ბოლოდროინდელი პროექტები და მიღწევები, რომლებიც ბიბლიოთეკაში განხორციელდა...
— ბიბლიოთეკაში, ზოგადად, ბევრი საინტერესო აქტივობა იყო. მნიშვნელოვანია, რომ ბაზა, რომელიც მე დამხვდა, თავიდან დაწყებას კი არ საჭიროებდა, არამედ განახლებას სხვადასხვა მიმართულებით. სიმბოლურად, ჩვენ ამას ბრძოლის ველის განვრცობა დავარქვით, იმ უბრალო მიზეზის გამო, რომ საწყის ეტაპზე ბიბლიოთეკას სჭირდებოდა მეტი აქტივობა გარე პიარისთვის (ამ სიტყვის კარგი გაგებით), ანუ იმისთვის, რომ ადამიანებს უბრალოდ გაეხსენებინათ და აღედგინათ ბიბლიოთეკა, როგორც კულტურული ბრენდი. აქედან გამომდინარე, ძალიან აგრესიული პოლიტიკა ვაწარმოეთ, მემორანდუმების თვალსაზრისით, სხვადასხვა ორგანიზაციებთან, რომლებიც აქტიურად ჩაერთვნენ ბიბლიოთეკის ცხოვრებაში, იქნებოდა ეს დისკუსიები, ღონისძიებები, პრეზენტაციები, საღამოები თუ სხვადასხვა ტიპის შეხვედრები.
ბიბლიოთეკაში გავაკეთეთ ინტერნეტტელევიზია. გარდა ამისა, სხვადასხვა მედიაორგანიზაციებთან გავაფორმეთ მემორანდუმები, რომლებიც ბიბლიოთეკის საქმიანობის პერმანენტულ გაშუქებას უზრუნველყოფს. ასეთი ტიპის აქტივობებით კი მოხდა ის, რომ (როგორც დღეს ამბობენ) ბიბლიოთეკის ცნობადობამ გაცილებით აიწია. ამან ხელი შეუწყო წიგნების შემოსვლის პროცესის ზრდას და უფრო ცხოველი გახდა სხვადასხვა ორგანიზაციების ინეტერესი ჩვენ მიმართ. უახლოეს მომავალში რამდენიმე ორგანიზაციისგან ველოდებით ტექნიკას, რაც ჩვენთვის განუზომლად მნიშვნელოვანია. თავისთავად, ეს ღონისძიებები, გარკვეულწილად, ფასადურია, რადგანაც ბიბლიოთეკის შიდა ცხოვრების რიტმს არ ეხება.
მიუხედავად იმისა, რომ ბიბლიოთეკაში ბევრი რამ კეთდება, ბევრი პრობლემაცაა — ეს ეხება რესტრუქტურიზაციასაც და ა.შ. სარემონტოა პირველი კორპუსი, რომლის გეგმა — 3D ვერსია — ხელთ გვაქვს და მალე გამოვაქვეყნებთ, როგორი უნდა იყოს პირველი კორპუსი. ამის შემდეგ, ბუნებრივია, ბიბლიოთეკა ცხოვრების ნორმალურ რეჟიმში გადავა. რესტრუქტურიზაცია აგრეთვე გულისხმობს არა მხოლოდ ზოგადი იდეების თავმოყრას და მათ განხორციელებას, არამედ კონკრეტული გეგმების დასახვას და განხორციელებასაც, მათ შორის ერთ-ერთია ელექტრონული განვითარების სინდიკატი, რომელიც ჩამოვაყალიბეთ და გულისხმობს სხვადასხვა რეგიონისა თუ რაიონის ბიბლიოთეკებთან შესაბამისი კონტაქტების დამყარებას. ამ პროექტის ფარგლებში რამდენიმე ქვეპროექტი განხორციელდა, მაგალითად, „ივერიელის“ პროექტი, რომელიც ძალიან ცნობილი და მნიშვნელოვანია იმ თვალსაზრისით, რომ იქ „ციფრდება“ ძველი პერიოდული მასალა და ფოტოები. „წარსულთან შეხვედრა“ — პროექტი, რომლის მიზანი ფოტოების „გაციფრებაა“ — ეს ეხება 90-იან წლებამდე გადაღებულ ფოტოებს და, რაც მთავარია, ფოტოს კონტექსტს არ აქვს გადამწყვეტი მნიშვნელობა, ანუ არ არის აუცილებელი ფოტოზე გამოსახული პიროვნება იყოს ცნობილი. ამ მიმართულებით, თბილისის გარეთ, არაერთ ორგანიზაციასთან ვითანამშრომლეთ და გარკვეულ წარმატებასაც მივაღწიეთ. რამდენიმე მათგანმა საკუთარი გვერდიც კი შექმნა ჩვენს საიტზე, მაგალითად, ზუგდიდის ბიბლიოთეკამ. აქვე გეტყვით, რომ ჩვენი საიტის სრული რებრენდიგი განხორციელდა და მთლიანად შეიცვალა ინტერფეისი, რამაც მომხმარებლისთვის საიტი გაცილებით ადვილად მოსახმარი გახადა. დაემატა ბევრი ფუნქცია, მაგალითად, ღონისძიებები; უფრო მობილურ რეჟიმშია წარმოდგენილი ინტერნეტტელევიზია, ლექსიკონები და ჩვენი სხვა ბაზები. ეს ყველაფერი გაცილებით ხელმისაწვდომი გახდა.
ჩვენი სურვილია, ბიბლიოთეკის აქტივობები მხოლოდ საქართველოთი არ შემოიფარგლებოდეს, ამიტომაც რამდენიმე ბიბლიოთეკა გავხსენით ქვეყნის ფარგლებს გარეთაც. საჭიროა, ეს პროცესი უფრო სისტემური გავხადოთ და კამპანია ერთი ქოლგის ქვეშ ვაწარმოოთ. ბიბლიოთეკები გავხსენით სტამბულში, ვენაში, განჯაში, დღე-დღეზე გაიხსნება კიევში, რომელიც, თავისი მასშტაბით, ყველაზე დიდი იქნება — 4000-მდე ქართული წიგნი იქაური დიასპორისთვის. ვფიქრობ, მართლაც მნიშვნელოვანი ნაბიჯია გადადგმული ქართული კულტურის საზღვრებს გარეთ გატანის თვალსაზრისით. ბუნებრივია, სხვა ქვეყნებშიც არის ქართული დიასპორა და მათთანაც გვინდა აქტიური კონტაქტები, მაგრამ, პირველ რიგში, ქვეყნები იმის მიხედვით შევარჩიეთ, სადაც ტექნიკური კონტაქტი უფრო იოლი იყო.
ბიბლიოთეკის ისტორიაში პირველად შევიძინეთ უკონტაქტო პლანეტარული სკანერი, რაც იმას ნიშნავს, რომ ამიერიდან შევძლებთ ნებისმიერი ფორმატის წიგნის, ჟურნალისა თუ სხვა გამოცემის (ვგულისხმობ ფურცლოვან გამოცემას) გაციფრებასა და ელექტრონულ ფორმატში გადაყვანას გაცილებით სწრაფად, ვიდრე ეს აქამდე ხდებოდა. ბიბლიოთეკის ისტორიაში ეს მართლაც საეტაპო მოვლენაა, ანუ საშუალება გვეძლევა ერთგვარად გავარღვიოთ სივრცე, რომელიც მანამდე ხელშეუხებელი იყო (ვგულისხმობ ძველი გამოცემების გაციფრებას, რომელთა ფორმატი ჩვეულებრივი სკანერისთვის მიუწვდომელია).
ძალიან მალე გამოვა სამეცნიერო-პოპულარული ხასიათის კვარტალური ჟურნალი, რომლის შექმნაში ჩართული იქნებიან როგორც ჩვენი თანამშრომლები, ისე მოწვეული ავტორები. ვფიქრობ, ეს უმნიშვნელოვანესი საქმეა ბიბლიოთეკის აქტივობებისთვის.
— მუზეუმებსაც მინდა შევეხოთ. როგორც ცნობილია, მუზეუმების გახსნასაც გეგმავთ...
— ბიბლიოთეკას საკუთრებაში გადმოეცა ავლაბრის არალეგალური სტამბის ტერიტორია, სადაც ორი მუზეუმის გაკეთებას ვაპირებთ — „მეხსიერების მუზეუმი“ და „სტამბის ისტორიის მუზეუმი“. ეს იქნება პირველი ტექნიკური მუზეუმი, რომელიც წიგნს ეხება. გარდა ამისა, ვგეგმავთ მუზეუმის გახსნას პირველი და მეორე კორპუსის შენობების გზაგასაყარზე — ე.წ. რარიტეტულ, ანუ იშვიათ გამოცემათა საცავის ბაზაზე. ვფიქრობ, ამ თვალსაზრისით, უახლოეს მომავალში გვექნება წინსვლა.
— ეროვნული ბიბლიოთეკა ძალიან ბევრ მნიშვნელოვან გამოცემას ინახავს, თქვენი აზრით, რომელია მათგან ყველაზე ღირებული...
— ბიბლიოთეკაში ძალიან ბევრი მნიშვნელოვანი წიგნია და მათი მნიშვნელობა, ბუნებრივია, ხარისხობრივადაც შეგვიძლია განვსაზღვროთ, მაგრამ, საბოლოო ჯამში, ყველა წიგნი მნიშვნელოვანია. თუმცა, გამორჩეული, თავისთავად, ის გამოცემებია, რომლებიც იშვიათ გამოცემათა საცავში ინახება. თუნდაც წიგნი, რომელიც ჩვენთვის საამაყოა, ვგულისხმობ 1712 წელს გამოცემულ „ვეფხისტყაოსანს“ (სულ ოთხი ინახება, მათგან ერთ-ერთი — ილია ჭავჭავაძის მინაწერით — ჩვენთანაა დაცული). ასევე, ძალიან მნიშვნელოვანია რამდენიმე პირადი არქივი — ილია ჭავჭავაძის, იაკობ გოგებაშვილის და სხვ. ნებისმიერი გამოცემის დაცვა და მკითხველისათვის მიწოდება ძალიან სერიოზული საქმეა. ამ კუთხით, კიდევ უფრო გვინდა გავაძლიეროთ საქმიანობა და გადავწვდეთ რეგიონულ გამოცემებსაც, იქნება ეს წიგნი თუ ჟურნალი, რადგანაც მათი ნაწილი ჩვენთვის ხელმისაწვდომი არ იყო. მოგეხსენებათ, ჩვენთან წიგნების ნაწილი ISSN-ის ვალდებულების მიხედვით მოდის. როგორც გითხარით, ეს ნებაყოფლობითია და, აქედან გამომდინარე, შესაძლოა ნაწილმა არ აიღოს ვალდებულება და ამიტომაც ბიბლიოთეკა რიგი გამოცემების გარეშე რჩება. მინდა, ეს პრობლემა აღმოვფხვრათ სწორედ ელექტრონული განვითარების სინდიკატის ფარგლებში, დავამყაროთ კონტაქტი რაიონებისა და რეგიონების ბიბლიოთეკებთან, რომ გადმოგვცენ მათთან დაცული გამოცემები.
— თქვენი წინამორბედების მიერ განხორციელებული აქტივობებიდან რომელი იყო თქვენთვის მისაღები?
— ნებისმიერი აქტივობა, რომელიც მე განვახორციელე, დაფუძნებული იყო მანამდე წამოწყებულ აქტივობაზე, გარდა მცირე ნიუანსური ნაწილისა. ჩემთვის მნიშვნელოვანია ბიბლიოთეკა, როგორც ერთიანი ორგანიზმი ნებისმიერი წიგნით, ნებისმიერი თანამშრომლითა და მიღწევებით. ბუნებრივია, ამ ყველაფრის სრუქტურიზაცია არ იყო მოხერხებული, მაგრამ გვქონდა მილიონ-ნახევრამდე ელექტრონული ჩანაწერი, რომელიც ერთ-ერთი სერიოზული ბაზაა არა მხოლოდ კავკასიაში, არამედ ყოფილ საბჭოთა სივრცეშიც კი. ეს ჩანაწერები ჩვენმა თანამშრომლებმა გააკეთეს ძალიან რთულ ტექნიკურ პირობებში, მათ ხელით უხდებოდათ ტექსტის აკრეფა და ა.შ. ეს პროცესი აქტიურად დაიწყო ჯერ კიდევ ლევან ბერძენიშვილის ხელმძღვანელობის პერიოდში.
— როგორ იზიდავთ ბიბლიოთეკაში იმ თაობას, რომლისთვისაც ინტერნეტი უფრო მნიშვნელოვანია? რა ტიპის აქტივობები ან პროექტები ხორციელდება მათთვის?
— რამდენიმე მემორანდუმი გავაფორმეთ უნივერსიტეტთან, მათ შორის თავისუფალ უნივერსიტეტთანაც და სწორედ მათი სტუდენტები, ამ მემორანდუმის ფარგლებში, ბიბლიოთეკაში ერთი დღის განმავლობაში ემსახურებოდნენ მკითხველს. გვინდა, ასეთ აქციებს ერთჯერადი სახე არ ექნეს და პროცესებში რაც შეიძლება მეტი პრაქტიკანტი სტუდენტი ჩაერთოს. ასევე გვინდა, რამდენიმე უნივერსიტეტის კურიკულუმში შევიდეს ბიბლიოთეკის აქტივობები და ამაში ქულებიც კი დაუწერონ სტუდენტებს. ამ მიმართულებით, უკვე ვაწარმოებთ მოლაპარაკებებს სხვადასხვა უმაღლეს სასწავლებლებთან.
რაც შეეხება მოსწავლეებს, მათთვის გვაქვს სპეციალური ოთახი, სადაც მათივე მოთხოვნების შესაბამისად, ვაწყობთ შეხვედრებს საყვარელ მწერლებთან, მთარგმნელებთან და კულტურის მოღვაწეებთან.
მემორანდუმი გავაფორმეთ სასჯელაღსრულების, პრობაციისა და იურიდიული დახმარების საკითხთა სამინისტროსთან, რომლის ფარგლებშიც: ეროვნულმა ბიბლიოთეკამ გლდანის N8 სასჯელაღსრულების დაწესებულების ბიბლიოთეკას ათასი წიგნი გადასცა; თბილისის პრობაციის ბიუროში აღრიცხვაზე მყოფი ოთხი პირი სასჯელის სახით შეფარდებულ საზოგადოებისთვის სასარგებლო შრომას საქართველოს პარლამენტის ეროვნულ ბიბლიოთეკაში იხდის; არაპატიმარი მსჯავრდებულები ბიბლიოთეკის ადმინისტრაციას მკითხველთა ბარათების დახარისხებასა და წიგნების კატალოგების მოწესრიგებაში ეხმარებიან.
ორი წლის წინ მემორანდუმი გავაფორმეთ სპორტისა და ახალგაზრდობის საქმეთა სამინისტროს სსიპ ბავშვთა და ახალგაზრდობის განვითარების ფონდთან. ეს თანამშრომლობა გულისხმობს ერთობლივი ახალგაზრდული საგანმანათლებლო და კულტურული პროექტების განხორციელებას. მემორანდუმის ფარგლებში დაგეგმილია გამოფენების, ღონისძიებების, შეხვედრების და სემინარების ორგანიზება. ფონდისა და ეროვნული ბიბლიოთეკის მიერ განხორციელებული პროექტები მიმართული იქნება ახალგაზრდების აქტიური ჩართულობისაკენ. ღონისძიებაზე, თანამშრომლობის ფარგლებში, პირველი ინიციატივაც გაჟღერდა — ფონდის და ეროვნული ბიბლიოთეკის წარმომადგენლების გადაწყვეტილებით, ბიბლიოთეკაში შეიქმნება ახალგაზრდული პოლიტიკის კუთხე, სადაც სხვადასხვა სახის საინფორმაციო ბროშურები და წიგნები განთავსდება. ახალგაზრდებს საშუალება ექნებათ, გაეცნონ საქართველოში მიმდინარე პროცესებს, საერთაშორისო გამოცდილებას, სახელმძღვანელო დოკუმენტებს და ოფიციალურ კვლევებს ამ სფეროში.
ვცდილობთ, მაქსიმალურად დავაინტერესოთ ახალგაზრდები. ღონისძიებების დიდი ნაწილი სწორედ სტუდენტებს ეთმობა, ხშირად მათივე ინიციატივით ეწყობა. მათთვის ბიბლიოთეკაში კინოჩვენებებიც იმართება; ეს ყველაფერი კი, ბუნებრივია, ახალგაზრდების მოზიდვას უწყობს ხელს.
— ეროვნულ ბიბლიოთეკას ასეთი ახალგაზრდა მმართველი არ ჰყოლია, ეს თქვენთვის დიდი პასუხისმგებლობა და ერთგვარი გამოწვევაა...
— ბიბლიოთეკასთან ურთიერთობის გარკვეული გამოცდილება მქონდა lib.ge-სა და მისი შვილობილი კომპანიების სახით, ანუ მიხდებოდა დაახლოებით მსგავსი რესურსის მართვა, თუმცა, გაცილებით მცირე ფორმატში (ვგულისხმობ ადამიანურ რესურსს). გარკვეულწილად, ეს ახალი გამოწვევაა, ახალი ტიპის გამოცდილება, რომელიც ჩემთვის მრავალმხრივ საინტერესოა თუნდაც იმით, რომ საქმე წიგნებს ეხება, წიგნი კი ჩემთვის ძალიან მნიშვნელოვანია.
— პარლელურად კიდევ მრავალ საქმიანობას ეწევით, გყოფნით დრო იმისთვის, რომ წეროთ?
— დიახ, დრო მრჩება სხვა საქმისთვისაც — როგორც ლექციებისთვის, ისე გადაცემისთვის, რომელსაც თიბისი Artarea-ზე ვამზადებ, თუმცა, ბუნებრივია, ადრე მეტი დრო მქონდა. ვამზადებ ლექსების ახალ კრებულსაც, რომელშიც, ძირითადად, 2009-2012 წლებში დაწერილი ლექსები შევა. ასევე, მხატვარ მაი ლაშაურთან ერთად გამოსაცემად ვამზადებ ჩემს მინიატურებზე დასურათხატებულ ალბომს.
— რითი იქნება გამორჩეული ბიბლიოთეკისთვის 2013 წელი, რა პროექტების განხორციელებას გეგმავთ?
— 2013 წელს ძალიან მნიშვნელოვანი იქნება, თუკი შევძლებთ სამი რამის განხორციელება — პირველ რიგში, რემონტის დაწყება პირველ კორპუსში; მეორე — FineReader, ანუ ტექსტის ამომცნობის შეძენა, რომელიც გულისხმობს ძველი ტექსტების (რომელსაც ჩვენ ვასკანერებდით) გადაყვანას word-ში. იმდროინდელი შრიფტი sylfaen-ისგან განსხვავებულია, ამიტომაც ძველი ტექსტების გაციფრებას სპეციალური ამომცნობი პროგრამა სჭირდება, რომელიც ძვირადღირებულია; მესამე — ერთიანი საბიბლიოთეკო ქსელის შექმნა, როგორიც არის ალეფი, ანუ მილენიუმი, რაც გულისხმობს იმას, რომ გვექნება ბაზა, რომელიც სრულად მოიცავს საქართველოში არსებული წიგნის ყველა მონაცემს.
ლალი ჯელაძე
|
