2013-04-11
ინკლუზიური განათლების ერთიანი ხედვა
ინკლუზიური განათლების დანერგვა საქართველოს ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლებში რამდენიმე წელია დაიწყო. ბოლო სამი წლის განმავლობაში ინკლუზიური განათლების დანერგვის პროცესში არსებული მიღწევებისა და გამოწვევების ანალიზის საფუძველზე, სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე პირთა განათლების სტრატეგია და სამოქმედო გეგმა შეიქმნა, რომლის შემუშავების პროცესში ჩართული იყვნენ დარგის ექსპერტები, არასამთავრობო ორგანიზაციების წარმომადგენლები და თავად შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირები. სტრატეგია 2013-2016 წლებს მოიცავს და აქცენტი ინკლუზიური განათლების ახლად ჩამოყალიბებული სისტემების ინსტიტუციონალიზაციაზე, განათლების ხარისხის გაუმჯობესებასა და ინკლუზიური განათლების მასშტაბის ზრდაზე კეთდება.
განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროში სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე პირთა განათლების 2013-2016 წლების სტრატეგიისა და საგანმანათლებლო საჭიროების იდენტიფიცირების 3 სტანდარტიზებული ინსტრუმენტის პრეზენტაცია გაიმართა.
განათლების პროცესის უკეთ დაგეგმვის მიზნით, მნიშვნელოვანია სსსმ მოსწავლეთა საგანმანათლებლო საჭიროების შეფასება. აღნიშნული პროცესის დახვეწისათვის საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს, ნორვეგიის მიერ დაფინანსებული პროექტის „ინკლუზიური განათლების დანერგვა საქართველოს ცხრა რეგიონის საჯარო სკოლებში“, USAID-ის, Save the Children-ის და გამოცდების ეროვნული ცენტრის ერთობლივი ძალისხმევით, საერთაშორისოდ გამოყენებადი შეფასების 3 ინსრტრუმენტი განხორციელდა: ბავშვთა ემოციური დარღვევების შეფასების მეთოდი (EDDT), Viland-ის ადაპტური ქცევის სკალა და ფართო პროფილისა და ადაპტური უნარების ტესტის WRAT-4 სტანდარტიზაცია.
როგორ განხორციელდება აღნიშნული სტრატეგია და რა ტიპის სამუშაოები უძღვის წინ ამ პროცესებს – ამის შესახებ გვესაუბრება განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს ეროვნული სასწავლო გეგმებისა და ზოგადი განათლების განვითარების დეპარტამენტის ხელმძღვანელი ნათია ჯოხაძე:
– სახელმწიფომ ამ სტრატეგიით ინკლუზიური განათლება ერთ-ერთ პრიორიტეტად აღიარა...
– ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ სახელმწიფოს ნებისმიერ თემაზე თავისი ხედვა ჰქონდეს ჩამოყალიბებული. როდესაც ხედვა არსებობს, ამას მოსდევს ხოლმე სტრატეგიული დოკუმენტის შექმნა. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ნებისმიერი ჩვენი ქმედება ამა თუ იმ სფეროში – იქნება ეს სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე ბავშვები, ეროვნული სასწავლო გეგმა თუ სხვ. – მხოლოდ სპორადული იქნება და არა ერთიან სისტემაში დანახული. აქედან გამომდინარე, ამ სტრატეგიის მნიშვნელობას იოლად დავინახავთ – ის ერთიან ხედვაში აყალიბებს ინკლუზიური, ანუ სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლეთა განათლების საკითხებს. მეორე მხრივ, ეს სტრატეგია არ არის საბოლოო დოკუმენტი, ჯერჯერობით მხოლოდ სტრატეგიის პროექტია. საბოლოო დოკუმენტის სახეს მიიღებს მხოლოდ მაშინ, როცა მინისტრის მიერ დამტკიცდება. მანამ კი, გარკვეული კორექტირებაც მოხდება, ამიტომაც არ მინდა სტრატეგიაზე, როგორც წერტილდასმულ დოკუმენტზე, საუბარი.
სპეციალური განათლების საჭიროებები გვაქვს არა მხოლოდ სასკოლო ასაკში, არამედ სკოლამდელი განათლების, პროფესიული და უმაღლესი განათლების სექტორებშიც და, ზოგადად, მთელი ცხოვრების მანძილზე სწავლის და განათლების მიღების შესაძლებლობების კონცეფციაშიც. ერთია, როცა ჩართული ვარ ფორმალურ განათლებაში და მეორე – რას აკეთებს სახელმწიფო იმისთვის, რომ ჩემი ცოდნა და კომპეტენციები ფორმალური განათლების მიღმაც გავიმდიდრო, განვავითარო ან ახალი ცოდნა შევიძინო, მათ შორის, არაფორმალური განათლება ან სხვადასხვა ტიპის საშუალებები – ტრენინგი, ხელმისაწვდომი ბიბლიოთეკა, ინტერნეტრესურსი და ა.შ. მნიშვნელოვანია, ამ თვალსაზრისით, როგორ არის მოწყობილი სახელმწიფო სერვისი. ამიტომ, როცა სტრატეგია საბოლოო სახეს მიიღებს, კონკრეტულად თითოეული დეტალი, ამ მიმართულებებით, იქნება გათვლილი.
– ერთია, როგორია სტრატეგია და მეორე – სტრატეგიის იმპლემენტაცია, ანუ როგორ უნდა განხორციელდეს და რა რესურსებით
– სტრატეგია მხოლოდ ქაღალდზე რომ არ დარჩეს დაწერილი, მნიშვნელოვანია ისეთი ინსტრუმენტების ჩართვა, როგორიცაა: ვადა, ფინანსური და ადამიანური რესურსები, ხარისხის კონტროლი და ა.შ. ეს ინსტრუმენტები აუცილებლად დეტალურადაა გასაწერი სტრატეგიაში. როგორც გითხარით, ჯერჯერობით, მხოლოდ სახელმწიფო ნებაა, ანუ სახელმწიფო იღებს ვალდებულებას და პასუხისმგებლობას, რომ ამ კატეგორიის ბავშვებისთვის შეიქმნას საგანმანათლებლო სივრცე. ეს სამოქმედო დოკუმენტი ცხადად დაგვანახებს ყველა საჭიროებას. მაგალითად, ყველა საჯარო სკოლაში უნდა მოეწყოს პანდუსი (ეს სტრატეგიის ყველაზე მარტივი პუნქტია), რომ სსსმ მოსწავლეებისთვის ფიზიკურად ხელმისაწვდომი გახდეს სკოლის შენობა. მაგრამ იმისთვის, რომ საქართველოს ყველა საჯარო სკოლაში გაკეთდეს პანდუსი, უნდა დადგინდეს, რა ბიუჯეტი და დროა ამისთვის საჭირო. ასევე, გასათვალისწინებელია, რა ადამიანური რესურსი დასჭირდება ამ პროცესს – დაგეგმვას, მონიტორინგს, განხორციელებას. ასეთ შემთხვევაში იქნება ეს ცოცხალი, სამოქმედო დოკუმენტი და არა უბრალოდ ქაღალდზე დაწერილი. მეორე მხრივ, როცა ვსაუბრობთ სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების სტრატეგიაზე, უნდა გავითვალისწინოთ ყველა აუცილებელი კომპონენტი. საზოგადოების გარკვეული ჯგუფი ცდება ხოლმე, როცა ინფრასტრუქტურის მოწყობაში მხოლოდ პანდუსების გაკეთებას გულისხმობს. სინამდვილეში, პანდუსი ერთ-ერთი და არა ერთადერთი შემადგენელია ამ ინფრასტრუქტურული ინოვაციებისა თუ ხედვისა. პანდუსის გარდა, გასათვალისწინებელია სველი წერტილები, საკლასო ოთახები, რომლებიც აუცილებლად უნდა იყოს ადაპტირებული. აგრეთვე, სკოლის შენობის კიბე, რომელიც ასევე პრობლემურია – უნდა გაკეთდეს ლიფტის კაბინები, რაც საშუალებას მისცემს ბავშვებს, რომ მთლიანად სკოლის შენობა იყოს ხელმისაწვდომი და არა მხოლოდ პირველი სართული და ა.შ.
გასათვალისწინებელია, აგრეთვე, მხედველობისა და სმენის დარღვევების მქონე მოსწავლეების პრობლემები და საჭიროებები სპეციალურ და სპეციალიზებულ ინფრასტრუქტურულ გადაწყვეტასთან დაკავშირებით. მაგალითად, აპარატურა (მხედველობის დარღვევის მქონე ბავშვებისათვის სათანადო აუდიოაპარატურა), რომელიც მათ სათანადო კომპეტენციების გამომუშავების საშუალებას მისცემს; ასევე, სათანადო შრიფტით შექმნილი სახელმძღვანელოები, სმენადაქვეითებული ბავშვებისათვის სპეციალიზებული ოთახები თუ ლაბორატორიები, სადაც სხვა ტიპის აკუსტიკა იქნება და ა.შ.
რადგანაც ვამბობთ, რომ ინკლუზიური განათლება სახელმწიფოსთვის პრიორიტეტულია, ინფრასტრუქტურაში ყველა ტიპის საჭიროება უნდა იქნეს გათვალისწინებული, რაც იმას ნიშნავს, რომ, რიგით საჯარო სკოლაში ნებისმიერი საჭიროების მქონე ბავშვს უნდა შეეძლოს სწავლა. ეს, რაც შეეხება ინფრასტრუქტურას. მეორე მნიშვნელოვანი საკითხია, როგორ უნდა შეძლოს სკოლამ სწავლება – ასეთი ტიპის ბავშვებისათვის გათვალისწინებული ინდივიდუალური სასწავლო გეგმები, პედაგოგთა სათანადო კომპეტენციები და ცოდნა. პედაგოგები უნდა მომზადდნენ, როგორ შეადგინონ ინდივიდუალური სასწავლო გეგმები. მაგალითად, მასწავლებელს კლასში 30 მოსწავლე უზის და მათგან 2 ან 3 სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონეა, ასეთ შემთხვევაში, ის ვალდებულია ამ ბავშვებთან შესაბამისი სტრატეგიებით იმუშაოს. შეიძლება ადგილი ჰქონდეს კითხვის რეჟიმის დარღვევას, გააზრების შენელებულ პროცესს, ამიტომ მათთვის შეიძლება ინდივიდუალური სასწავლო გეგმა შედგეს. სწორედ ამის გათვალისწინებით წარმოადგენს სტრატეგია სკოლის საჭიროებების შესაბამისად პედაგოგთა გადამზადების ხედვას – ანუ კონკრეტულ სკოლაში რა ტიპის საჭიროების მქონე მოსწავლე იქნება, იმ ტიპის ტრენინგ მოდულით გადამზადდება პედაგოგი.
სკოლაში სწავლებას ერთი პედაგოგი წარმართავს, თუმცა სკოლებს ინკლუზიური განათლების კოორდინატორებიც ჰყავთ და მათი უფლებაა, ისინი გაკვეთილის პროცესში ჩართონ. ეს ძალიან კარგია, ერთგვარად ცოდნის გააზრებაც ხდება და, გარკვეულწილად, ხელს უწყობს მრავალრიცხოვან კლასებში გაკვეთილის პროცესის სრულყოფილად წარმართვას.
– ინკლუზიური განათლება მასშტაბურ ხასიათს მიიღებს თუ ეტაპობრივად განხორციელდება?
– მთავარია, ხედვა იყოს მასშტაბური და მთლიანი. 2013-15 წლებში რაც გაკეთდება, ცხადია, დანაწევრებული იქნება. ერთდროულად 2000-ზე მეტ სკოლაში, ბუნებრივია, დანერგვა ვერ დაიწყება, რადგან, საამისოდ არც საკმარისი სახელმწიფო რესურსია და არც ადამიანური. დაგეგმვის გარეშე, ასეთი მასშტაბური პროექტების განხორციელება, ბუნებრივია, გაგვიჭირდება. დაგეგმვას, გაკონტროლებას და შეფასებას კი საკმაოდ დიდი ფინანსური და ადამიანური რესურსი სჭირდება. ამიტომ, იმის ილუზიას ვერ შევქმნით, რომ 2000-ვე სკოლაში ერთდროულად დავიწყებთ განხორციელებას. უმჯობესია, სკოლების დაფარვა ეტაპობრივად გაიწეროს.
– ამ პროცესში ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი კომპონენტი სახელმძღვანელოა. ამ მიმართულებით რა მდგომარეობაა?
– ამაყი ვარ იმით, რომ საქართველოს კურიკულუმში შესულია ჟესტური ენის სტანდარტი, რომელიც აქამდე არ იყო – არ გვქონდა სტანდარტი სმენადაქვეითებული ბავშვებისთვის. ჟესტური ენა თითქოს უნიფიცირებულია, მაგრამ სინამდვილეში ასე არ არის. ქართული ჟესტური ენა განსხვავებულია, მაგალითად, ბრიტანული, ამერიკული ან სხვა ჟესტური ენებისაგან. ეს იყო პირველი მცდელობა, რომ შეგვემუშავებინა სტანდარტი და, გარკვეულწილად, რაღაც საკითხები სტანდარტში მოგვექცია, მოგვეხდინა უნიფიცირება, რათა სმენადაქვეითებულ ბავშვებს ჟესტური ენით შეეძლოთ კომუნიკაცია არა მხოლოდ საქართველოს, არამედ მსოფლიო მასშტაბით. გარდა ამისა, საერთაშორისო დონორი ორგანიზაციების – USAID და Save the Children – ხელშეწყობით, მომზადდა მათემატიკის, ჟესტური ენისა და ქართული ენის სახელმძღვანელოები I- II კლასებისათვის თავისი სტანდარტებით. ამ მიმართულებით ეს მართლაც ინოვაციაა და მნიშვნელოვანი წინგადადგმული ნაბიჯი იმისკენ, რომ ეს ბავშვები სწავლა-სწავლების პროცესიდან გარიყულები არ იყვნენ. იმის გამო, რომ არ გვქონდა სახელმძღვანელოები, პედაგოგები მათ მთელ რიგ კომპეტენციებს ვერ უვითარებდნენ. მეორე მიმართულება, რომელიც გვინდა სერიოზულად განვავითაროთ, არის მხედველობის პრობლემების მქონე ბავშვებისათვის სასწავლო რესურსის მომზადება – მათთვის სახელმძღვანელოების შექმნა (მათი ჩვეულებრივი სახელმძღვანელოებით სწავლება, პირდაპირ დანაშაულია). საუბარია, ბრაილის შრიფტით გამოცემულ სახელმძღვანელოებზე. ამჟამად იურიდიული პროცესების გარკვევა მიმდინარეობს, რადგან ეს სახელმძღვანელოები გამომცემლობებს ეკუთვნის და არა ჩვენ, თან ჩვენი დეპარტამენტის კომპეტენცია არ არის სახელმძღვანელოების გამოცემა. ვცდილობთ, დავინახოთ ზუსტი სურათი, რა გამოსავალი შეიძლება ვიპოვოთ, რომ ამ ბავშვებამდე შესაბამისი შრიფტით დაბეჭდილი გრიფირებული სახელმძღვანელოები მივიდეს.
– დაიწყო პირველკლასელთა რეგისტრაცია, ნებისმიერ სკოლას შეუძლია დაარეგისტრიროს ინკლუზიური ბავშვი?
– რასაკვირველია, სკოლას უფლება აქვს, დაარეგისტრიროს ინკლუზიური ბავშვი. იმ შემთხვევაში, თუ სკოლას ამ კატეგორიის ბავშვთან მუშაობის გამოცდილება არ აქვს, შეუძლია მიმართოს მულტიდისციპლინარული გუნდის წევრებს, რომლებიც მთელი საქართველოს მასშტაბით მოქმედებენ (სულ 40 წევრია). ისინი სსსმ ბავშვების შეფასებას ახდენენ და სკოლებს ამ მიმართულებით ეხმარებიან. თუ სკოლას აქვს გამოცდილება და ჰყავს კოორდინატორი, შეუძლია სწორედ ამ კოორდინატორის საშუალებით შეაფასოს ბავშვი.
– დაბოლოს, რას გულისხმობს სსსმ მოსწავლეთა საგანმანათლებლო საჭიროების შეფასების ახალი კრიტერიუმები – საერთაშორისოდ გამოყენებადი შეფასების 3 ინსტრუმენტი, რომელიც ბავშვის აკადემიურ, ემოციურ და ადაპტაციურ განვითარებას შეაფასებს?
– ეს ძალიან მნიშვნელოვანი ინსტრუმენტებია. სიმართლე გითხრათ, ჩვენ ამ პროცესებში ძალიან დეტალურად ჩართულები არ ვიყავით, გამოცდების ეროვნული ცენტრის ექსპერტებმა მოამზადეს. როგორ შევაფასოთ ამა თუ იმ მოსწავლის საგანმანათლებლო საჭიროებები – ამ ინსტრუმენტების გამოყენება, ალბათ, იოლი არ არის, გარკვეულ პროფესიონალიზმსა და ცოდნას მოითხოვს. ცხადია, ახალი არაფერი გამოგვიგონებია და მსოფლიო გამოცდილება იქნა გაზიარებული. ეს ძალიან კარგი გზამკვლევი იქნება იმ ჯგუფისა თუ ინსტიტუციისათვის, სადაც ამ კატეგორიის ბავშვების საგანმანათლებლო საჭიროებების შეფასება მოხდება, სავარაუდოდ, სასწავლო გეგმების დეპარტამენტი ან გამოცდების ეროვნული ცენტრი. ეს ინსტრუმენტები პედაგოგს, მშობელს და სკოლას არსებული მდგომარეობის ზუსტ სურათს უჩვენებს – როგორ და რა სახით მოხდეს ინტერვენცია სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლეთა სწავლა-სწავლების პროცესიდან მაქსიმალური შედეგის მისაღებად.
ესაუბრა
ლალი ჯელაძე
|
