2014-03-13
სულიერი და ზნეობრივი ფასეულობების თანამედროვეობაში გადმოტანის მცდელობა
პროლოგი
— რატომ არ იძინებ?
— არ მინდა ზღვის გამოჩენა გამომეპაროს...
— ზღვააა, ვაიი, უზარმაზარი ზღვა!!!
— ვეებერთელა წყლის წვეთია...
— თითქოს ჰამაკში წევს და აქეთ იქით დაქანაობს...
— ზღვა სუნთქავს
— ზღვა მიდი-მოდის...
— მიდი-მოდის... მიდი-მოდის...
— ზღვა არის დიდი, პატარა, ლურჯი, მხიარული, აღელვებული, ცელქი, მოთამაშე, მოტლიკინე, ჩაფიქრებული, ძლიერი, ოცნებებში ფრენს, მოუსვენარი, ტკბილი, მარილიანი, ბურდღუნა და მსუქანი...
გსმენიათ ასეთი შეფასებები ზღვაზე, თან ეს ყველაფერი დახატული, მერე საკუთარი ხმით გახმოვანებული და საბოლოოდ ანიმაციურ ფილმად წარმოდგენილი?! ვისაც არ გსმენიათ, ეს რეჟისორ ნოდარ ბეგიაშვილის მიერ გაკეთებული ანიმაციური ფილმი „პონტო, შავი, შავი ზღვაა“. მისივე იდეაა საკმაოდ თამამი არჩევანი, თამაშით დაწყებული — „ვეფხისტყაოსნის“ სწავლება, რომელმაც საქართველოს რეგიონებიც კი მოიცვა. „მივხვდი, რომ გაცოცხლებული ნახატებით ყველაფერზე შეიძლება ესაუბრო ბავშვებს, ამიტომ სჯობს, რაც მნიშვნელოვანია, იმაზე ვესაუბრო, „ვეფხისტყაოსანზე“ მნიშვნელოვანს კი რას ვიპოვიდი“ — აცხადებს რეჟისორი, რომლის მიერ ბავშვების ნახატებით გაცოცხლებულმა ანიმაციურმა ფილმებმა არაერთი საერთაშორისო ფესტივალი მოიარა, მთავარი და ოქროს პრიზებითაც დაბრუნდა. თავიდან რეჟისორის ჩანაფიქრი — ანიმაციად ექცია პატარების ნახატები — მხოლოდ ბავშვების განწყობის ამაღლებას ემსახურებოდა, შემდგომში კი ნელ-ნელა შემეცნებითი ხასიათი მიიღო და დღეს პროექტმა „ჩვენ ვკითხულობთ, ვსწავლობთ, ვასურათებთ „ვეფხისტყაოსანს“ რეგიონები მოიცვა. შეგროვდა ასობით ნახატი და აუდიოჩანაწერი, რომლის ლოგიკური დასასრული ახლახან ანიმაციური ფილმის პრეზენტაციით დაგვირგვინდა. თუმცა, ეს ფინიში სულაც არ არის, რადგან შემოქმედებით ჯგუფს წინ კიდევ ბევრი საინტერესო გეგმა აქვს.
დღევანდელი ნომრის სტუმარი ამ არაჩვეულებრივი იდეის ავტორი ნოდარ ბეგიაშვილია, რომელიც თავად მოგვიყვება „ტელევეზირიდან“ დღემდე განვლილი გზისა და სამომავლო გეგმების შესახებ. რაც მთავარია, ასობით პატარას „საუკეთესო ხერხით“ რეჟისორმა „ვეფხისტყაოსანი“ შეაყვარა, პროცესი კვლავაც გრძელდება, რადგან ის მიიჩნევს, რომ „ვეფხისტყაოსანი“ ყველამ უნდა იცოდეს, რომ მას ასაკი არ გააჩნია.
ევდიანი ყოფის იმპულსები
ბავშვების ნახატების გაცოცხლების იდეა 1993 წელს გაჩნდა.
თბილისის ომი ახალი დამთავრებული იყო, ქვეყანა საყოველთაო კრიზისმა მოიცვა — არც დენი, არც გაზი, არც წყალი... გარკვეულწილად, ღირებულებების გადაფასება დაიწყო. მაშინ ჩემი შვილები პატარები იყვნენ, ვხედავდი ასეთ რამეს — ბავშვები არაფერს იმჩნევდნენ და უცებ დიდები გახდნენ. ეტყობა, მათ გაუჩნდათ შინაგანი მოთხოვნილება, რომ დიდებს მხარში დაუდგნენ, ისინიც ამჩნევდნენ, რომ ყველაფერი რიგზე ვერ არის — დიდებს უჭირთ, აღარ აქვთ სამსახური, აღარც ფული, დგანან პურის რიგში, ღამე თბილისის ქუჩებში კოცონები ანთია... მახსოვს, ჩემი შვილები, ქუჩაში რომ მივდიოდით, მაღაზიის ვიტრინებისკენ არც კი იხედებოდნენ, სათამაშოებისკენ თვალი რომ არ წასვლოდათ, მკაცრად, ზევით იყურებოდნენ და ამას არც იმჩნევდნენ. მივხვდი, რომ ისინი ბავშვობას კარგავდნენ. ყველაფერი ამის კულმინაცია კი ერთი ასეთი შემთხვევა გახდა: იმ პერიოდში ტელევიზიაში ვმუშაობდი. ერთხელაც ხილიანის ქუჩაზე ჩამოვდიოდი — ეს ის პერიოდია ჯიხურები რომ გაჩნდა ქალაქში. ვხედავ ბავშვები დგანან ჯიხურთან და ერთი ეუბნება მეორეს „სნიკერსზე“ — „ეს ჩემმა მეგობარმა გასინჯა და ძალიან მაგარია!“. გული ჩამწყდა, მეც ფული არ მქონდა, რომ მეყიდა მათთვის „სნიკერსი“, ამან კიდევ მეტად გამაღიზიანა. სწორედ მაშინ გამიჩნდა პირველი იმპულსი — რა შეიძლება ისეთი გავაკეთო ბავშვებისთვის, რომ ისინი გავახარო. სახლში დაბრუნებულს კედელზე ჩემი შვილის ნახატი დამხვდა — თომამ ჩარჩოში მოქცეული ბიჭუნა დახატა. მე ჩავთვალე, რომ ეს ჩარჩო იყო ტელევიზორი. ნახატი ჩემს მეგობარს წავუღე და ვთხოვე, იქნებ, ბიჭუნა გააცოცხლო-მეთქი. ეს ბიჭუნა მართლაც გაცოცხლდა და თქვა: რადგან მე ტელევიზორში ვარ, ტელევეზირი ვიქნებიო.
ასე გაჩნდა პირველად ეკრანზე „ტელევეზირი“, 1994 წლის 7 იანვარს.
ტელევიზორის ჩარჩოში მოქცეული 4 წლის ბიჭის ნახატი, სასაცილო კაცუნა, გაცოცხლდა და თამაში მოიგონა, ბავშვებს სთხოვა მისთვის ნახატები გაეგზავნათ და დაპირდა — გაცოცხლდებიანო... მას შემდეგ „ტელევეზირს“ უამრავი ბავშვი დაუმეგობრდა. მათი გამოგზავნილი ნახატები ცოცხლდებიან, პერსონაჟები კი, ათასგვარ თავგადასავლებსა თუ ფათერაკებში ხვდებიან მასთან ერთად...
ასეთი ისტორია აქვს იმ პერიოდის სევდიანი ბავშვობის ერთ პატარა დადებით ემოციას — „ტელევეზირობანას“ თამაშს — თუ ტელევიზორის ჩარჩოში მოხვდი, „ტელევეზირად“ იქცევი!... თამაშისთვის კი, საკმარისი იყო ბავშვებს ნახატები „ტელევეზირისთვის“ გამოეგზავნათ.
მაშინ საქართველოში, მგონი, სულ რამდენიმე კომპიუტერი იყო. ამ კაცუნას განცხადებას, გამოეგზავნათ ნახატები გასაცოცხლებლად, დიდი გამოხმაურება მოჰყვა — ამუშავდა ფოსტა. მოდიოდა ნახატები წარწერით: „გთხოვთ, ჩემი ნახატიც გააცოცხლოთ“. ამას უკვე ვერსად დავემალებოდით. ასე გავაკეთეთ „ტელევეზირის“ 12 გადაცემა, რომელიც ძალიან პოპულარული გახდა. გადაცემები, „ოსტანკინოს“ წარმომადგენლებმა რომ ნახეს, მიმიწვიეს ფესტივალზე „ТЕЛИК-94“ (ОРТ), სადაც ავიღეთ პრიზი — პირველი ხარისხის დიპლომი. ამის შემდეგ მთხოვეს, „ოსტანკინოზე“ გამეკეთებინა გადაცემები. ბევრი ვიბრძოლე და „ოსტანკინოს“ შეკვეთები საქართველოში ჩამოვიტანე. გადაცემები, ერთდროულად, უნდოდა „ოსტანკინოს“, „РТР“-სა და მე-5 არხს (დიმა დიბროვის არხს). მაგრამ მოხდა ისე, რომ ეს პროექტი ჩაიშალა — როცა ფული არ გაქვს, რაღაცას აკეთებ, როცა ფული გაჩნდება — ვეღარ. მოკლედ, ტელევიზიიდანაც წამოვედი და დარჩა ეს 12 გადაცემა და კიდევ ერთი ფილმი, რომლის გაკეთებაც მოვასწარი — „ანდრო და დარო“. 5-წუთიანი ფილმია და ვფიქრობ, ყველაზე კარგი, რაც გამიკეთებია. შემდეგი სამი წელი ვმუშაობდი „აიეტ+“-ში გრაფიკულ სტუდიაში, იყო ბევრი დაპირება, რომ ქართული არხი იქნებოდა, სადაც ფილმებს გავაკეთებდი, მაგრამ არაფერი არ ხდებოდა...
ენთუზიაზმზე გაგრძელებული მშვენიერი დასაწყისი
მოხდა ასეთი რამ, ჩემი მეგობარი მუშაობდა გარემოს დაცვის სამინისტროში (ეს იყო 1998 წელი), მას ახსოვდა ჩვენი „ტელევეზირის“ გადაცემები და მთხოვა, იქნებ ოზონის შრეზე გააკეთოთ ფილმიო. ცოტა გამიკვირდა, როგორ შემიძლია ბავშვებს მოვუყვე ოზონის შრეზე ისე, რომ მათ დახატონ. მეგობარმა მითხრა, რომ იქ, ცაში ხვრელებია... უცებ გამიჩნდა იდეა, რადგან ხვრელებია, შეიძლება იმ ხვრელებში იყვნენ კურდღლები ან სხვა ცხოველები, რაც ოზონის შრეს ბავშვებისთვის სახალისოს გახდიდა. დაიწერა სცენარი და გამოვიდა ძალიან წარმატებული ფილმი, რომელმაც გაიმარჯვა „Rჳჶნა-94“-ის ფესტივალზე, პარიზში და კიდევ სხვა ფესტივალებზეც. ამას მოჰყვა კიდევ ახალი ფილმის დაკვეთა — „შემოდგომის ავტობუსი“, რომელმაც ЭКО ЭФИР-99, TაSჳC-ის და ბბC მჵმ-ის ეკოლოგიური ფილმების საერთაშორისო ფესტივალზე „პირველი ხარისხის დიპლომი“ აიღო. 1999 წელს კიდევ ერთმა ფილმმა — „უზარმაზარი ცა“ — საერთაშორისო ფესტივალებზე აიღო პრიზები — „საუკეთესო საბავშვო ფილმისთვის“. ძალიან ბევრ ფესტივალში მივიღეთ მონაწილეობა და საკმაოდ ბევრი პრიზიც დავაგროვეთ. რამდენიმე ფესტივალს მეც ვესწრებოდი. ერთი ასეთი შემთხვევა მქონდა, ცოტა სასაცილო, ფილმის გასაკეთებლად, რასაკვირველია, ბიუჯეტი გვქონდა, მაგრამ ძალიან მცირე. მაგალითად, „შემოდგომის ავტობუსის“ ბიუჯეტი სულ 2000 დოლარს შეადგენდა, მაშინ, როცა ასეთი ფილმების ბიუჯეტი გაცილებით მეტია.
ფესტივალზე ჩემმა ფილმმა გაიმარჯვა და ორგანიზატორებმა მთხოვეს, დეკლარაცია შემევსო. როცა დეკლარაციის იმ პუნქტს მივადექი, სადაც ფილმის ბიუჯეტი უნდა ჩამეწერა, ცოტა შევცბი, რადგან ნომინაციაზე წარდგენილი სხვა ფილმების ბიუჯეტში ჩაწერილი იყო 300 000, 200 000 და ა.შ. ცოტა შემრცხვა, რომ გამარჯვებული ფილმის ბიუჯეტად 2000 დოლარი ჩამეწერა, ბევრი ვიფიქრე და 5000 დოლარი ჩავწერე. თუმცა, რეალურად ეს ფილმი მეტი დაჯდა, ჩემს მეგობრებთან ერთად, ჩვენ ხომ გიჟურ ენთუზიაზმზე ვმუშაობდით. შემდეგ დაგვიკვეთეს ფილმი „პონტო, შავი, შავი ზღვა“. მკითხეს, რამდენი დაგიჯდებათო? მე 5000 დოლარი მოვითხოვე, სინამდვილეში კი 10 000 დოლარი დაჯდა და ა.შ. თუმცა, ფული ნაკლებად საინტერესოა. უფრო საინტერესოა ჩვენი მუშაობის პროცესი. ერთხელ უცხოელებმა გვკითხეს — ასეთ უფაქიზეს ნახატებს კომპიუტერში როგორ აკეთებთო. მოვუყევი, რომ სანთლებს ვანთებთ და კომპიუტერთან ისე ვმუშაობთ-მეთქი. ამით აღფრთოვანდნენ, როგორი რომანტიკულიაო. მე ავუხსენი, რომ სანთლებს იმიტომ ვანთებთ, რომ დენი არ დავხარჯოთ, რადგან აკუმულატორზე გვაქვს შეერთებული კომპიუტერები და დენს ოთახის განათებისთვის ვერ ვიმეტებთ-მეთქი. აი, ასე ვმუშაობდით.
როგორ დაიბადა „ვეფხისტყაოსნის“ ანიმაციები
ბოლო ფილმი — „პონტო, შავი, შავი ზღვა“ — ძალიან წარმატებული აღმოჩნდა — 12 ფესტივალზე გაიმარჯვა, აიღო „ოქროს ფორთოხალი“, სამეფო ჯილდო...
დავფიქრდი, რა შეიძლება შემდეგ გავაკეთოთ...
ნახატებით ანიმაციური ფილმების კეთება — ეს ხერხი საუკეთესო საშუალებაა ბავშვებთან უშუალო კონტაქტის დასამყარებლად. საშუალება გეძლევა, ნებისმიერ თემაზე მოუთხრო და მათ ხალისით გისმინონ. ვფიქრობდი, რაზე მომეთხრო. ბევრი არც მიფიქრია, არჩევანი ჩემთვის უსაყვარლეს ნაწარმოებზე — „ვეფხისტყაოსანზე“ შევაჩერე. თავდაპირველად, ამის შესახებ ვკითხე ჩემს მეგობრებს, იყო უარყოფითი პასუხებიც — რთულია, დიდებსაც რთულად ესმით. მაინც დავწერეთ მონახაზი — სცენარი, შევარჩიეთ საუკეთესო სტროფები, ამაში დამეხმარა ჩემი და, მანანა ბეგიაშვილი, რომელიც ფილოლოგია და ბავშვებთან მუშაობს. 2003 წელს, ახალგორში, ბავშვთა სახლში ვიყავით ჩასული, იქ მაშინ 70 სოციალურად დაუცველი ბავშვი ცხოვრობდა. აქცია — „გაცოცხლებული ნახატები“ — ჩავატარეთ. პირველად ასეთი აქცია, 2001 წელს, კინომსახიობთა თეატრში მოვაწყვეთ. აქცია მდგომარეობდა შემდეგში — მოდიოდნენ ბავშვები ფანქრებითა და ფურცლებით, ვთანხმდებოდით რაიმე თემაზე და ისინი ხატავდნენ. ჩვენ, პარალელურად, ვასკანერებდით ნახატებს, შეგვყავდა კომპიუტერში და ვიწყებდით მათ გაცოცხლებას. დაახლოებით ნახევარი საათი სჭირდება ათი ნახატის გაცოცხლებას, შემდეგ, ბავშვები თავად ახმოვანებდნენ საკუთარ ნახატებს. ასეთივე აქცია გვქონდა ჰამბურგში, რომელიც, 1 დღის ნაცვლად, 5 დღე გაგრძელდა და დიდი გამოხმაურებაც მოჰყვა.
ახალგორში აქციის წამყვანი რუსუდან ბოლქვაძე იყო, მას ვთხოვე, ბავშვებისთვის ეკითხა, თუ იცოდნენ „ვეფხისტყაოსანი“, აღმოჩნდა, რომ იცოდნენ. მაშინ დავრწმუნდი, რომ „ვეფხისტყაოსნის“ ნახატებით გაცოცხლება უნდა დამეწყო. ასე დაიწყო ახალგორიდან „ვეფხისტყაოსნის“ ნახატებით გაცოცხლება.
ყველაზე რთულის მარტივად, სადად გადმოცემის მცდელობა
ჩანაფიქრი — „ვეფხისტყაოსნის“ საქართველოს სხვადასხვა კუთხეში მცხოვრები ბავშვების მიერ „გაცოცხლებული ნახატებით“ დასურათებული და მათ მიერვე წაკითხული სტროფებით შექმნილი ანიმაციური ფილმია — ბავშვური ენით, თითქმის დამარცვლით... მათი ხედვით, თხრობით, უშუალოდ... გაზიარების დიდი სურვილით, როგორც ბავშვებს სჩვევიათ, როცა ამბებს უყვებიან ერთმანეთს. ჩვენ მიერ მიგნებული ეს ხერხი საშუალებას გვაძლევს, შემეცნებითი პროცესი უფრო სახალისო გავხადოთ...
ჩვენ ვთავაზობთ ბავშვებს, ერთად შევქმნათ ფილმი „ვეფხისტყაოსნის“ მიხედვით. ვსაუბრობთ ნაწარმოების შინაარსზე, ვუკითხავთ თავებს პოემიდან. ბავშვები ირჩევენ სტროფებს, სწავლობენ... ვუბრუნდებით მივიწყებულ ტრადიციას — ზეპირმეტყველებას (თურმე, ეს არც თუ ისე რთულია, როცა გესმის, აზროვნებ...); იმართება ხატვა-დასურათება. იქმნება პატარების თვალით დანახული თინათინი, ტარიელი, როსტევანი, ნესტანი თუ ავთანდილი, ესა თუ ის სცენა...
ფილმზე მუშაობა თამაშის მსგავსი, თავისუფალი შემოქმედებითი პროცესია; ნაწარმოებთან არა ძალდატანებითი შეხება უდავოდ გვამდიდრებს, გვახსენებს ჩვენ თვითმყოფად ბუნებას... ჩვენ მათ მხოლოდ ბიძგს ვაძლევთ. აქ მთავარი როლი პატარებს ეკუთვნით.
მოზარდები ჩვენთან მოდიან სახელოსნოში სამუშაოდ — ხმის ჩასაწერად, სახატავად, ზეპირად სწავლობენ „ვეფხისტაოსნის“ სტროფებს, მაშინ, როდესაც იმავე მასალის ათვისებას სკოლაში, მოგეხსენებათ, რა ტანჯვით ახერხებენ. ამ ხერხით კი, მომავალი თაობისთვის არქაული ნაწარმოები თანამედროვე ხდება, დღევანდელობას უბრუნდება.
ექსპედიციებით მოცული რეგიონები და დაუთვლელი ფერებით შემკული „ვეფხისტყაოსანი“
პროექტი „ვეფხისტყაოსანზე“ ბევრგან შევიტანეთ, ბევრი დაპირებაც იყო, თითქმის ყველა ტელევიზიამ გამოთქვა სურვილი „ვეფხისტყაოსანი“ „ტელევეზირით“ გაეცოცხლებინა, მაგრამ რეალურად საქმე არ დაიძრა, პროექტი მხოლოდ სურვილის ამარა დარჩა.
პროექტზე — „ჩვენ ვკითხულობთ, ვსწავლობთ და ვასურათებთ „ვეფხისტყაოსანს“ — მუშაობა, დაფინანსების არქონის გამო, რასაკვირველია, არ შეგვიჩერებია. არ მინდოდა, მხოლოდ თბილისელი ბავშვებით შემოვფარგლულიყავით, რაც შეიძლება მეტმა ბავშვმა მინდა მიიღოს მონაწილეობა, მთელი საქართველოს მასშტაბით. რატომ? თუნდაც იმიტომ, რომ დიალექტების მრავალფეროვნება საქართველოს კუთხეებში ძალიან მხიბლავს — ულამაზესია. ვაკვირდები ასეთ რამეს — მაგალითად, ჩავდივართ ოზურგეთში ან სხვა კუთხეში, იქაურები ცდილობენ, თბილისურად გველაპარაკონ. მე სულ ვეუბნები მათ, პირიქით, ძალიან მომწონს გურული, მომწონს ხევსურული, სვანური და ვარწმუნებ, რომ თავიანთ კილოზე წაიკითხონ „ვეფხისტყაოსანი“, ეს ძალიან მიმზიდველია. სხვათა შორის, სოფლებში უფრო მეტადაა შენარჩუნებული სიმართლის გრძნობა, აზრიანობა (არა ცერცეტობა), ვაჟკაცური სული, ამიტომაც, იქ უფრო მეტად მიმიწევს გული, ვიდრე გაზულუქებულ ქალაქში.
ჩვენს ექსპედიციებს ისევ მეგობრების მხარდაჭერით ვაწყობთ. შარშანდლამდე სრულ ენთუზიამზე ვმუშაობდით, ყოველგვარი ანაზღაურების გარეშე, გასულ წელს კულტურის სამინისტრომ დაგვიფინანსა პროექტი. მაგალითად, ჩემი მეგობარი რესტავრატორი, მერაბ ბუჩუკური, მირეკავს და მთავაზობს, სვანეთში მივდივართ, ხომ არ წამოხვალთ? ასეთ შემოთავაზებას სიამოვნებით ვთანხმდებით და მივყვებით მერაბს. ასევე ვიყავით ჯავახეთში, 2005 წელს, აქაც მეგობრის დახმარებით. მაია ხეჩინაშვილს ჰქონდა პროექტი ინტეგრაციაზე, მან შემომთავაზა, ხომ არ წამოხვალ და აჩვენებ შენს ფილმებსო. რასაკვირველია, წავედით. თან ვიფიქრე, „ვეფხისტყაოსანსაც“ ვცდი-მეთქი. მაიასთან ერთად იყვნენ სტუდენტები. მათ ძალიან მოეწონათ ჩემი ფილმები და ამის შემდეგ ყველგან დამყვებიან, სადაც მივდივარ — უკვე დიდები არიან: გიორგი ბაიდაური, ნინო შანიძე (ახლა გერმანიაში აგრძელებს სწავლას), ნესტანი (ისიც იტალიაში სწავლობს), ასეთი გულიანი და ენთუზიასტი ადამიანები არიან ჩემ ირგვლივ შემოკრებილი და ერთად დავდივართ ექსპედიციებში. ვიყავით ბევრ კუთხეში: ჯავახეთი, სამეგრელო, კახეთი, სვანეთი... ძალიან გვიიოლდება მუშაობა, როცა ამ კუთხეებში მხვდებიან გულიანი ადამიანები და კარგი პედაგოგები. არ შემიძლია არ გითხრათ, რომ წალენჯიხაში არის არაჩვეულებრივი პედაგოგი, მარინა შანავა. იქ რომ ჩავედით, ბავშვები მომზადებული დაგვხვდნენ, უკვე იცოდნენ ამორჩეული სტროფები „ვეფხისტყაოსნიდან“ და თან ძალიან ღრმად, გააზრებულად. ასეთივე პედაგოგია შუქია არაბული, ბარისახოს სკოლაში. თბილისშიც არიან მსგავსი პედაგოგები: 43-ე სკოლის მასწავლებელი ნანო მოზაიძე, რომლის ბავშვები დღემდე დადიან ჩემთან. უდიდესი მნიშვნელობა აქვს იმას, როგორ მიაწოდებ, როგორ შეაყვარებ ბავშვს ნაწარმოებს. ერთი არაჩვეულებრივი ბიჭი გვყავს, რეზი კვერენჩხილაძე და არ შემიძლია, არ გითხრათ მასზე, ხშირად მირეკავს ხოლმე და მეუბნება, კიდევ ვისწავლე, მოვალ და ჩავწერო. საოცარი ბიჭია.
სამყარო, რომელიც გავსებს...
„ვეფხისტყაოსნის“ დასურათებას არა თუ ახერხებენ ბავშვები, არამედ ბრწყინვალედ ხატავენ, წრფელად, ისე, როგორც ხედავენ. ბარისახოში ერთმა ბავშვმა ისეთი ფრიდონი დახატა, რომ ყველაზე ნამდვილი ფრიდონია, ამ დროს ძალიან ბავშვური ხელი აქვს.
ყველაზე მეტად გიჟდებიან ერთ სცენაზე — „ასმათ ფარდაგნი აზიდნა, გარე ვდეგ მოფარდაგულსა, ქალსა შევხედენ, ლახვარი მეცა ცნობასა და გულსა“.... — სიყვარული ერთი ნახვით! — პატარები არიან, მაგრამ გიჟდებიან ამ სცენაზე, ალბათ იმიტომ, რომ სიყვარულია ასეთი ფენომენი და საოცრება.
ვინც იმას ამბობს, რომ ეს დიდებისთვისაა და ძნელად შესაცნობია, ვფიქრობ, თვითონ არ აქვს პოემა ბოლომდე წაკითხული. რა უნდა გაიაზროს? ეს, დაახლოებით, იგივეა, ცა რომ იკვლიო, ვარსკვლავებს ხომ ვერ დათვლი, ასევეა „ვეფხისტყაოსანიც“. რაღაც დასკვნებს გამოიტან, მაგრამ ყოველ ჯერზე შეგიძლია წინ წახვიდე. არ უნდა გაჩერდე... ეს არის ღია სამყარო, რომელშიც შედიხარ, გავსებს, გამდიდრებს. თავად რუსთველი არ გეუბნება ბოლომდე არაფერს. ტყუილად კი არ ამბობენ, ეს არის ქართველთა მეორე სახარებაო, განა შეიძლება სახარება შეიცნო ბოლომდე?! „ვეფხისტყაოსანი“ ღრმაა, უძირო და ულამაზესი.
არ ვიცი ასეთი მაღალი ფასეულობების ასე ღრმად გააზრება სხვა ნაწარმოებებში და თუ ამას მოაკლებ ბავშვებს, ეს უბრალოდ, არ შეიძლება. „ვერ დაიჭირავს სიკვდილსა...“ — ბავშვი ყველაფერზე ფიქრობს, ამ ურთულეს პრობლემაზეც კი. შენ გინდა თქვა, რომ მხოლოდ 25 წლის შემდეგ იფიქრებს? არა! ის პატარაობიდანვე ეჯახება სიკვდილს — რა არის, რისთვის არის; ის ეჯახება ვაჟკაცობას — უნდა დაიცვას გოგო თუ დაიმალოს ბუჩქებში. მას სჭირდება ამის გამყარება და შეცნობა, ეს ნაწარმოები კი სწორედ ამისთვისაა იდეალური.
ყავარჯენი მერე აუცილებლად უნდა გადააგდო და შენით იარო!
„ვეფხისტყაოსნის“ პროზაული ვერსია, რა თქმა უნდა, შეიძლება წაიკითხო, მაგრამ ამაზე არ უნდა გაჩერდე. შენ თუ პროზაულ ვერსიას წაიკითხავ იმისთვის, რომ „ვეფხისტყაოსნის“ შინაარსი იცოდე, ეს იმას ნიშნავს რომ არაფერი არ იცი. ეს იგივეა, იცოდე, რომ ზღვა ლურჯია, ტალღები მიდი-მოდის, მაგრამ არასოდეს შეხებიხარ მას. არადა, ზღვას თუ არ შეეხე, შენ ის არ იცი. ძალიან ბევრი პროზაული ვერსია ვნახე, რომლებიც სჯობს არ წაიკითხო. რამდენი ადამიანიცაა, იმდენი ინტერპრეტაცია გვხვდება. ჩვენც გავაკეთეთ პოემის პროზაული ვერსია და ამაში ჩემი და, მანანა ბეგიაშვილი, დამეხმარა. ჩემთვის ეს ტექსტია ყველაზე მართალი. პროზაული ვერსია, ზოგადად, საჭიროა იმიტომ, რომ ხანდახან გხვდება ადგილი, რომელიც კარგად მეც არ მესმის. ამდენად, შეიძლება წაგადგეს პროზაული ვერსია, მაგრამ ის აუცილებლად ფაქიზად, ყოველგვარი გადამეტების გარეშე უნდა იყოს გაკეთებული. ოღონდ ეს არის ყავარჯენი, რომელიც მერე აუცილებლად უნდა გადააგდო და შენით იარო.
სხვათა შორის, ჩვენ გავაკეთეთ ვებგვერდი — utvalavi.ge (ვებგვერდი მზადების პროცესშია და ნელ-ნელა ივსება), სადაც ავტვირთეთ „ვეფხისტყაოსანი“, წლების განმავლობაში დაგროვილი ბავშვების ნახატებით გაფორმებული. რომელ სტროფზეც გაჩერდები, შესაბამის ნახატებს გიჩვენებს, დაახლოებით, 5 ათასი ნახატია შესული. მინდოდა, რომ ბავშვებისთვის თვალხილული ყოფილიყო მათი შრომა, რადგან ყველას ნახატი ფილმში ვერ შევა. ასევე, ყველა უცხო სიტყვის, რომელსაც მაუსით შეეხები, განმარტებას იქვე გიწერს, საიტზე ატვირთულია პროზაული ვერსიაც.
შემეცნებითი ხასიათის ვებგვერდზე — „ვეფხისტყაოსანი“ — წარმოდგენილი იქნება ნაწარმოების ტექსტი, არქაულ სიტყვათა ლექსიკონი, კლასიკური ილუსტრაციები (თავაქარაშვილის, ზიჩის, ქობულაძის...), ძველი კალიგრაფიის ნიმუშები.
ვებგვერდზე განთავსდება (პერიოდული განახლებით) საქართველოს რეგიონებში მოპოვებული საუკეთესო აუდიოჩანაწერები — დეკლამაციები, ნახატები და კალიგრაფიის ნიმუშები. მსოფლიოს ნებისმიერ კუთხეში მცხოვრები ბავშვები შეძლებენ, თვალყური ადევნონ პროექტის მსვლელობას, გაეცნონ თანატოლთა შემოქმედებას. იმედი გვაქვს, საზღვარგარეთ მცხოვრები ბავშვები (სათვისტომოების დახმარებით) შეძლებენ პროექტში მონაწილეობას. დიდია იმის ალბათობა, გამოგვიგზავნიან ნახატებს, კალიგრაფიის ნიმუშებს თუ აუდიო ჩანაწერებს.
თვითონ იპოვეთ საკუთარ თავში ყველაზე საინტერესო
ბავშვებს აზარმაცებენ. მამისგან გადმოცემით ვიცი, როგორ გააკულაკეს, ქიზიყში, ჩვენი ოჯახი, ჩამოართვეს სახლის ნაწილი და იქ სკოლა გახსნეს. მამას კლასი იქვე ჰქონდა, მეორე ოთახში. მღვდლები ასწავლიდნენ, ასეთი წესი იყო — რადგან წიგნები ძალიან ცოტა ჰქონდათ, სულ თითო-ოროლა, ამიტომ წიგნს ჩამოგვატარებინებდნენ და გაკვეთილი ყველას უნდა წაგვეკითხა და იქვე გვესწავლა, რადგან სახლში არავინ გაგვატანდაო. ანუ შენი რვეულიც და წიგნიც შენივე გონება იყო, ასე აჩვევდნენ მათ ზეპირმეტყველებას — ახლა კი უნდა ეჩიჩინო ბავშვს, რომ ერთი სტროფი ისწავლოს.
ეს დიდებული ტრადიცია — ზეპირმეტყველება დღეისათვის თითქმის სრულად მივიწყებულია. არადა, მისი მეშვეობით, თაობიდან თაობას გადაეცემოდა საკრალური ცოდნა, ხალხური პოეზია, მითები და ზღაპრები. მთხრობელი და მსმენელი უწყვეტ ჯაჭვს ქმნიდნენ საუკუნეების სიღრმიდან დღემდე.
ამ ტრადიციის გაგრძელების მცდელობა ეჭვს არ უნდა ბადებდეს...
მომწონს შედარება, რომელსაც ბავშვებს ხშირად ვეუბნები: გოგონას უკეთია სამკაული, რომელიც ალამაზებს, ის ამით ამაყობს და აფრქვევს სილამაზეს. მე ვეუბნები მათ, რომ ეს ძალიან ლამაზია, მაგრამ მხოლოდ გარედან ჩანს, ძალიან ლამაზი სტროფი თუ იცი, ის შიგნიდან გალამაზებს, იქიდან ანათებს.
ეს ყველაფერი კი დამოკიდებულია ოჯახზე, მარტო სკოლა ვერაფერს გახდება. ქართველებს ერთი ძალიან კარგი ტრადიცია გვქონდა, რომელიც, სამწუხაროდ, ნელ-ნელა იკარგება. ჩვენს ოჯახში ბებიები, ბაბუები, მშობლები, შვილები და შვილიშვილები ყველანი ერთად ვიყავით. ბებიებს და ბაბუებს მეტი დრო ჰქონდათ შვილიშვილებისთვის და გვიკითხავდნენ წიგნებს, გვასწავლიდნენ. ეს ურთიერთობები, სამწუხაროდ, იშლება. ახლა ყველა ცდილობს თავისი ოთახი, თავისი კომპიუტერი ჰქონდეს და ჩაიკეტოს — „მე, ჩემია!!!“. რაც უფრო მეტად გახსნილები ვიქნებით, ბუნებრივია, უკეთესია. ხშირად ოჯახი იღებს გადაწყვეტილებას, რა პროფესია აირჩიოს ბავშვმა მომავალში, უბიძგებს მას, მაგალითად, გახდეს ბიზნესმენი. მაგრამ თუ ბავშვი იაზრებს და ხვდება, რომ შიგნით სხვა, უფრო საინტერესო სამყარო აქვს, აუცილებლად იბრძოლებს და ასეც უნდა მოხდეს, თავად უნდა იპოვოს საკუთარ თავში ყველაზე საინტერესო. არც ჩასაცმელი და არც კვება არ არის მოზარდისთვის იმდენად მნიშვნელოვანი, რამდენადაც იმის გადაცემა მისთვის, რომ თავი იგრძნოს, პირველ რიგში, პიროვნებად და იცოდეს, რა არის ეს პიროვნება. ბავშვს უნდა აგრძნობინონ, რომ გონიერია, აქვს ნება, თავად შეუძლია გადაწყვეტილების მიიღება და არა ვიღაცის ხათრით და ვიღაცის გამო. ეს ნაწარმოებიც სწორედ ამაზეა. ეს ჩვენი კონსტიტუციაა!
„ტელევეზირი“ წარმოგიდგენთ („ვეფხისტყაოსნის“ ანიმაციური ფილმი)
4 თებერვალს, ეროვნულ ბიბლიოთეკაში, სტუდია „ტელევეზირის“ მიერ გადაღებული ფილმის — „ვეფხისტყაოსანი“ — პრეზენტაცია გაიმართა. დიდხანს ვფიქრობდი, როგორ დამეწყო ეს სიუჟეტი, თუმცა, ვფიქრობ, ამაზე უკეთესს ვერაფერს მოვიფიქრებდი, ფილმი ბავშვების ჩურჩულით იწყება... „რომელმან შექმნა სამყარო...“ მათი სუფთა ხმით ნაჩურჩულები „ვეფხისტყაოსნის“ სტრიქონები საოცარ მუხტს გვაძლევს... დიდი ხნის განმავლობაში, მთელ საქართველოში, 900-ზე მეტი ბავშვის ხმა ჩაიწერა და 5000-ზე მეტი ნახატი შეგროვდა. მართალია, ამ ფილმში ყველა ვერ მოხვდა, მაგრამ საბოლოოდ, ანიმაციური ფილმი შეიქმნა. ამ ფილმში შევიდა არა მარტო თბილისელი ბავშვების ნახატები, არამედ რეგიონში მცხოვრები პატარების ნამუშევრებიც. მასალა უამრავი გვაქვს, მაგრამ დავამონტაჟეთ 9-წუთიანი ანიმაციური ფილმი, ასევე, გავაკეთეთ დოკუმენტური ფილმიც — ნელ-ნელა ფილმები შეივსება. საოცრად კარგი ბავშვები არიან, არა მარტო ხატავენ, გასაოცრად კითხულობენ „ვეფხისტყაოსანს“, 5 წლის სვანი ბიჭი — თადეოზ ჯაფარიძე ისე კითხულობს პოემის სტრიქონებს, მსახიობებიც რომ ვერ კითხულობენ. მუშაობის პროცესსაც ვიღებთ, ძალიან საინტერესოა.
გვინდა, ბაშვების ნახატებით დასურათებული „ვეფხისტყაოსნის“ გამოცემა, სადაც საუკეთესო კალიგრაფიის ნიმუშები შევა. ბავშვებს სულ ვეუბნებით ხოლმე, გადაწერეთ, შეამკეთ, მორთეთ სტროფები...
სამომავლოდ ვგეგმავთ ექსპედიციების გაგრძლებას და ნამუშევრების დაგროვებას, რომ უფრო დიდი ფილმი გაკეთდეს. ამისთვის კიდევ ბევრი მუშაობა დაგვჭირდება — რასაკვირველია, მასში ვერ შევა მთლიანად „ვეფხისტყაოსანი“. ფილმს, ალბათ, ორ ნაწილად გავაკეთებთ — შესაძლოა ორსაათიანიც გამოვიდეს, სიუჟეტური ხაზი არ უნდა დაირღვეს, შერჩეული გვაქვს 300 სტროფი — საუკეთესო, ულამაზესი სტრიქონები.
ჩვენთვის მნიშვნელოვანია, რომ ეს ფილმი შეიქმნას, როგორც საქართველოს ყველა კუთხის ბავშვის განაცხადი, რაც საუკუნეების განმავლობაში დაგროვილი სულიერი და ზნეობრივი ფასეულობების თანამედროვეობაში გადმოტანის მცდელობა იქნება.
ჰოდა, პატარებიდან დავიწყოთ!.. ისევე, როგორც პატარებს უშვებენ ხოლმე წყლის დასალევად — „წყალი პატარისაა!“.
ლალი ჯელაძე
|
