2014-10-23
ყველაზე ქართველი ბრიტანელი — 150
ლალი ჯელაძე
ხელოვნების სასახლეში ოლივერ უორდროპის დაბადებიდან 150 წლის იუბილესადმი მიძღვნილი გამოფენა საქართველოს კულტურისა და ძეგლთა დაცვის სამინისტროს მხარდაჭერით გაიმართა. ღონისძიების ფარგლებში, გამოიფინა ბრიტანელი დიპლომატისა და საქართველოში გაერთიანებული სამეფოს უმაღლესი წარმომადგენლის, სერ ოლივერ უორდროპის უნიკალური და აქამდე უცნობი საარქივო მასალა, რომელიც მუზეუმის ხელმძღვანელობამ ბრიტანეთის სხვადასხვა ქალაქიდან ჩამოიტანა. ღონისძიებას დაესწრნენ: ბრიტანეთის საგანგებო და სრულუფლებიანი ელჩი ალექსანდრა ჰოლ ჰოლი, ბრიტანეთის საბჭოს დირექტორი ზაზა ფურცელაძე, საქართველოს პარლამენტის განათლებისა და კულტურის კომიტეტის წევრი ფრიდონ საყვარელიძე, ოლივერ უორდროპის სტიპენდიანტი სტივენ ჯონსი და სხვა მოწვეული სტუმრები.
***
ბრიტანელი დიპლომატის, მწერლის, მთარგმნელის, საზოგადო მოღვაწის, ოლივერისა და მისი დის, მარჯორი უორდროპების სახელი ქართული საზოგადოებისთვის ფართოდაა ცნობილი. მათ დიდი დამსახურება და ღვაწლი მიუძღვით ევროპის ქვეყნებში საქართველოს ისტორიისა და კულტურის პოპულარიზაციაში. 1886 წელს, ლონდონში, ოლივერ უორდროპის ავტორობით გამოიცა წიგნი „საქართველოს სამეფო“, 1894 წელს კი გამოვიდა სულხან-საბა ორბელიანის „წიგნი სიბრძნე სიცრუისას“ ინგლისური თარგმანი. იმავე წელს დაიბეჭდა მარჯორი უორდროპის „ქართული ხალხური ზღაპრები“. განსაკუთრებით დიდი როლი შეასრულა მარჯორი უორდროპის მიერ შესრულებულმა „ვეფხისტყაოსნის“ პროზაულმა თარგმანმა, რომელიც დის გარდაცვალების შემდეგ, 1912 წელს, გამოაქვეყნა ჯონ ოლივერ უორდროპმა. მანვე ინგლისურად თარგმნა და 1914 წელს გამოაქვეყნა გიორგი ბრწყინვალეს „ძეგლისდება“, „ვისრამიანი“ და „წმ. იაკობის ცხოვრება“. მუშაობდა ასევე შექსპირის ივანე მაჩაბლისეულ თარგმანზე. ცნობილი ფაქტია, რომ მარჯორი უორდროპმა ილია ჭავჭავაძეს გაუგზავნა წერილი, რომელშიც სთხოვდა მისი „განდეგილის“ ინგლისურად თარგმნის ნებართვას. ეს წერილი ილიამ გამოაქვეყნა „ივერიაში“, როგორც ნიმუში ქართული საუკეთესო პროზაული სტილისა. მარჯორი უორდროპისეული „განდეგილი“ ლონდონში 1895 წელს დაიბეჭდა. მან ასევე თარგმნა აკაკი წერეთლის ლექსები. უორდროპებმა თავიანთი მოღვაწეობა საქართველოს ისტორიისა და კულტურული მემკვიდრეობის შესწავლას მიუძღვნეს. სწორედ მათი ძალისხმევით შეიქმნა ყველაზე მდიდარი ქართველოლოგიური ბიბლიოთეკა ევროპაში. მათვე ეკუთვნით საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალიის აღდგენის თაობაზე პეტიციის შედგენის ინიცირება, რომელიც გაეგზავნა მეფისნაცვალს კავკასიაში. მათივე თაოსნობით, შეიქმნა საპროტესტო კომიტეტი ქართველი გლეხობისა და მშრომელი ხალხის დასაცავად კაზაკთა რეპრესიებისაგან. *** „1864 და 1869 წლებში დაბადებული ოლივერი და მარჯორი გაიზარდნენ ახალი გამოკვლევების ჟინით შეპყრობილ ეპოქაში. ბავშვობაში, რომელიც მათ შოტლანდიასა და სამხრეთ ინგლისში გაატარეს, სულმოუთქმელად კითხულობდნენ მოგზაურთა მოთხრობებს, განსაკუთრებით კავკასიასა და საქართველოს შესახებ. მეცხრამეტე საუკუნის მეორე ნახევარში კავკასიამ მრავალი გამოჩენილი მკვლევარი და მთამსვლელი მიიზიდა. მათ შორის ყველაზე სახელოვანი გახლდათ მთამსვლელი დუგლას ფრეშფილდი, რომელსაც 1902 წლისათვის უკვე დაწერილი ჰქონდა სამი ილუსტრირებული ვრცელი ტომი ამ რეგიონზე. და-ძმის ინტერესი ამ შორეული, მთიანი ქვეყნის მიმართ, რომელიც იასონმა და არგონავტებმა ასე შთამბეჭდავად აღწერეს, თანდათან უფრო და უფრო გაღრმავდა და გაძლიერდა. და-ძმამ საქართველო თავიანთივე ქრისტიანული კულტურის მნიშვნელოვან საზღვრად დაინახეს, მხარედ, სადაც ეს კულტურა აღმოსავლეთის კულტურებს ჰარმონიულად ერწყმის“ — წერს ჰეტერ ნასმიტი. ოლივერ უორდროპმა საქართველოში, პირველად, 1887 წელს იმოგზაურა და მალევე დაწერა წიგნი „საქართველოს სამეფო“. „საქართველოს მთავარი ხიბლი მის ხალხშია — წერს ოლივერი — ქართველები არა მარტო შესახედავად არიან მომხიბვლელნი, არამედ ძალიან მოსიყვარულე და თბილი ხალხია. ამ საოცრად მხიარულ, გულღია, ხელგაშლილ, გულწრფელ, გაურყვნელ ხალხს შორის ცხოვრება საუკეთესო წამალია მელანქოლიისაგან და მიზანტროპიისაგან განსაკურნებლად, რაც კარგად მოგეხსენებათ რაც არის“. ოლივერ უორდროპის „საქართველოს სამეფოს“ მოწონებით შეხვდა მკითხველი. ერთი ინგლისელი რეცენზენტი, 1889 წლის 23 თბერვალს, წერდა: „ბატონი უორდროპის ნაშრომი ეკუთვნის თანამედროვე მოგზაურობის შთაბეჭდილებათა გადმომცემ იმ მცირერიცხოვან წიგნთა რიცხვს, რომელნიც ღირსნი არიან თითქმის მხოლოდ ქებისა. ამ წიგნის წაკითხვა უნდა ვურჩიოთ ყველას, ვისაც სურს სანდო პირველწყაროდან შეიძინოს ცოდნა ფრიად საინტერესო და თითქმის უცნობი ქვეყნის შესახებ“. ოლივერმა შეისწავლა ქართული ენა და კიდევ რამდენიმე წიგნი მიუძღვნა საქართველოს.1919 წლის ივლისში ოლივერ უორდროპს მთავრობამ ამიერკავკასიაში ბრიტანეთის მთავარი რწმუნებულის თანამდებობა შესთავაზა. აღფრთოვანებული ოლივერი, რომელიც მთელი ცხოვრების მანძილზე საქართველოში სამუშაოდ წარგზავნაზე ოცნებობდა, დათანხმდა შეთავაზებულ წინადადებას. იმ მღელვარე წლებში ოლივერმა უდიდესი ენერგია შეალია ახალი საქართველოს დამოუკიდებლობის მშენებლობას. 1919 წლის ივლისში იგი თბილისს ეწვია, როგორც ბრიტანეთის უმაღლესი წარმომადგენელი. ოლივერ უორდროპი ევროპაში საქართველოს ყველაზე გავლენიან ქომაგად მიიჩნეოდა. ამას მოწმობს 1918 წლის 18 ნოემბერს საქართველოს საგარეო საქმეთა მინისტრის, აკაკი ჩხენკელის წერილი, რომელშიც ის იმედოვნებს, რომ ოლივერის ძალისხმევით ბრიტანეთი და მისი მოკავშირეები ახალ, დამოუკიდებელ ქვეყანას მხარს დაუჭერენ. 1920 წლის 12 იანვარს ოლივერ უორდროპი თბილისიდან მეუღლეს სწერს: „ეს დღე ჩემი ცხოვრების ერთ-ერთი უბედნიერესი დღეა. ეს წუთია, დავბრუნდი პრემიერ-მინისტრისა და საგარეო საქმეთა მინისტრის მიღებიდან. მე მათ ვამცნე, რომ ჩვენმა მოკავშირეებმა საქართველოსა და აზერბაიჯანის მთავრობები დე ფაქტოდ აღიარეს. ასრულდა ის, რაზეც ოცდაათი წელი ვოცნებობდი. ვუგზავნით ამ მოვლენებთან დაკავშირებული ბანკეტის მოსაწვევებს მთავრობის წევრებსა და მოკავშირე ქვეყნების წარმომადგენლებს. ბანკეტი გაიმართება 14 იანვარს, წმინდა ნინოს დღეს. ჩვენი დროშა პირველად ფრიალებს აივნიდან. რეკავენ ეკლესიის ზარები, მთელი ქალაქი სადღესასწაულოდ ემზადება“... საქართველოს გასაბჭოების შემდეგ ოლივერ უორდროპმა, ქართულ ემიგრაციასთან ერთად, დააარსა ქართული კომიტეტი, საქართველოს ისტორიული საზოგადოება, გამოსცემდა ჟურნალს „გეორგიკა“. ის ქართველოლოგიის დამფუძნებლადაა მიჩნეული. „ყველაზე ქართველი ბრიტანელის“ სახელით ცნობილ ოლივერ უორდროპს10 ოქტომბერს 150 წელი შეუსრულდა. „ის, რომ დღეს საქართველო თავის საზღვრებში აღიარებულია მსოფლიოს საზოგადოებრიობის მიერ, ის, რომ საქართველომ 1918 წელს დამოუკიდებლობა მოიპოვა, ის, რომ ქართული კულტურის შესახებ მაშინდელმა და დღევანდელმა მსოფლიომ ბევრი რამ იცის, მეტწილად ოლივერ უორდროპის დამსახურებაა — ამბობს ხელოვნების სასახლის დირექტორი გიორგი კალანდია, — მან ყველაფერი გააკეთა ამისთვის — თავდავიწყებით უყვარდა ქართველი ხალხი. ერთ-ერთ ბრიტანულ წყაროში აღნიშნულია, რომ ვიქტორიანული ეპოქა იყო ახალი ქვეყნების ძიებისა და აღმოჩენების ეპოქა. და-ძმამ — ოლივერ და მარჯორი უორდროპებმა — სწორედ ვიქტორიანულ ეპოქაში შეიტყვეს საქართველოს შესახებ. ძალიან ახალგაზრდა ოლივერმა, ჯერ კიდევ ოქსფორდის უნივერსიტეტის კურსდამთავრებულმა, იმოგზაურა საქართველოში — 22 წლისამ. გაიცნო ილია ჭავჭავაძე და მისი წვლილი ძალიან დიდია — დაათვალიერებინა საქართველო და ოლივერს თავდავიწყებით შეუყვარდა ჩვენი ქვეყანა. ოლივერის საშუალებით იგებს ამ ქვეყნის შესახებ მარჯორიც და კიდევ უფრო იზრდება მისი ინტერესი. როცა ოლივერი მეორედ ჩამოვიდა საქართველოში დას გაუგზავნა დეპეშა, სადაც წერს, რომ არის ბათუმში. მარჯორი ძმას ასეთი წერილით პასუხობს: „სამწუხაროდ თუ საბედნიეროდ, ვერავისზე და ვერაფერზე ვერ ვფიქრობ, გარდა საქართველოსი“. მან დაწერა წიგნი — „საქართველოს სამეფო“, რომელიც ევროპული საზოგადოებისთვის, შეიძლება ითქვას, იყო პირველი სერიოზული მონოგრაფია საქართველოს შესახებ. ეს ის პერიოდია, როცა საქართველო — ასეთი სახელმწიფო არ არსებობს, არსებობს თბილისის და ქუთაისის გუბერნიები. სწორედ მაშინ წერს უორდროპი წიგნს სახელწოდებით „საქართველოს სამეფო“ — ეს ძალიან სიმბოლურია. აქ მოთხრობილია ქართველი ხალხის თავგადასავალი, დავით აღმაშენებლის, თამარ მეფის შესახებ და ა.შ. აღწერილია ქართული ლიტერატურის მდიდარი ტრადიციები, რაც მთავარია, ნაჩვენებია ჩვენი თვითმყოფადი ბუნება. ევროპელი მკითხველისთვის კარგად არის ახსნილი, რომ ქართველები რუსები არ არიან, დამოუკიდებელი თვითმყოფადი ხალხია და მათ თავიანთი კულტურა აქვთ. რომ არა ოლივერ უორდროპი, მე, როგორც ისტორიკოსს, გამიჭირდება გითხრათ, როგორ წარიმართებოდა საქართველოს ბედი. მინდა, ეს ყველა ქართველმა გაისიგრძეგანოს, იმიტომ რომ ჩვენ ამ ადამიანის მიმართ უნდა გვამოძრავებდეს უდიდესი მადლიერების გრძნობა. 1920 წელს, როცა დე ფაქტოდ აღიარეს ევროპის ქვეყნებმა საქართველოს დამოუკიდებლობა, მან თავის მეუღლეს ასეთი წერილი მისწერა: ახდა ის ოცნება, რომლის შესახებაც 30 წელი ვფიქრობდი და ვდარდობდიო. ოლივერ უორდროპისთვის საქართველოს დამოუკიდებლობა იყო ცხოვრების მიზანი, არსი და ყველაფერი გააკეთა იმისთვის, რომ ამ მიზნისთვის მიეღწია.“ ყველაზე დიდი საცავი — არქივი უორდროპების შესახებ სწორედ ხელოვნების მუზეუმშია დაცული, ამას გიორგი კალანდია იმით ხსნის, რომ „მარჯორი და ოლივერ უორდროპებს მე-20 საუკუნის დასაწყისში ქართველ ინტელიგენციასთან აქტიური ურთიერთობა ჰქონდათ. მოგეხსენებათ, ქართული ინტელიგენცია, ძირითადად, წარმოდგენილი იყო ქართული თეატრითა და სამუსიკო ხელოვნებით. ჩვენ არა მარტო ჩვენს მუზეუმში დაცული ქართული მასალების გამოფენა გვინდოდა, არამედ გვინდოდა გამოგვეფინა ოქსფორდში, ბოდლეანის ბიბლიოთეკაში დაცული საინტერესო მასალებიც. ეს იყო სდასუს და ხელოვნების სახლის ერთობლივი სამეცნიერო ექსპედიცია. საბედნიეროდ, ჩემი ცხოვრება ისე წარიმართა, რომ ქართველთა კვალის საძიებლად მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში მომიწია მოგზაურობა. თუმცა არსად ისეთი ემოციები არ გამჩენია, როგორიც ბრიტანეთში, უორდროპების საგვარეულოსთან დაკავშირებული ადგილების — სევენოუქისა და ოქსფორდის ხილვისას დამეუფლა. ეს იყო ორი ურთიერთსაპირისპირო განცდა: ერთი მხრივ, დიდი ტკივილი, მეორე მხრივ კი — საოცარი ბედნიერება. მახარებდა და-ძმა უორდროპების შრომის ნაყოფი, რასაც კარგად გრძნობ ბოდლეანის ბიბლიოთეკის ქართული ხელნაწერების დანახვისას თუ ოქსფორდის უნივერსიტეტის სხვადასხვა შენობაში სტუმრობისას. მთრგუნავდა ჟამთასვლის დაუნდობლობა, რომელიც მივიწყების სუდარას თითქოს ყველას და ყველაფერს აფარებს. დღეს უორდროპების მშობლიურ სევენოქში თითქმის არავინ იცის „ინგლისის იმ ტურფა ასულის“ შესახებ, რომელმაც მსოფლიოს „ვეფხისტყაოსანი“ გააცნო, ვერც იმ ახალგაზრდა ოლივერს იგონებენ, რომელმაც დამოუკიდებელ საქართველოს უდიდესი ამაგი დასდო...“ — ეს ჩანაწერი გიორგი კლანდიას ეკუთვნის, რომელიც მისივე თაოსნობით გამოსულ კატალოგშია შესული — „უორდროპები და საქართველო“. კრებული საქართველოს კულტურისა და ძეგლთა დაცვის სამინისტროს ფინანსური მხარდაჭერით გამოიცა და მასში შევიდა ბოდლეანის ბიბლიოთეკიდან სამეცნიერო ექსპედიციის მიერ ჩამოტანილი მასალა. Ìამეცნიერო ექსპედიცია სდასუ-ს პატრონაჟითა და მხარდაჭერით განხორციელდა. „ძალიან საინტერესო მასალაა. წამოვიღეთ მათი წერილების ფოტოასლები და ფოტომასალა. ერთ-ერთ ფოტოზე კარგად ჩანს მარჯორის მიერ ნათარგმნი „ვეფხისტყაოსანი“, ეს მისი ხელნაწერია. Îოდესაც მცველმა გადაშალა ეს ხელნაწერი, არ დამავიწყდება მისი სიტყვები: ღმერთო, რა ლამაზად ჟღერს ინგლისურად, მარჯორი კი ყოველთვის უკმაყოფილო იყო და ამბობდა, რომ ეს არ არის ზუსტად ისე თარგმნილი, როგორც მე მინდოდაო. წარმოდგენილი მაქვს, ორიგინალში რა ლამაზად იკითხება „ვეფხისტყაოსანიო“. მართლაც ძალიან ბევრი საინტერესო მასალა წამოვიღეთ, მათ შორის საქართველოს საგარეო საქმეთა მინისტრის წერილები ოლივერ უორდროპისადმი, თუ როგორ სთხოვს ბრიტანეთის მთავრობას საქართველოს დამოუკიდებლობის მხარდაჭერას და ბევრი სხვა.“ — ამბობს გიორგი. ქართველი ისტორიკოსი ბექა კობახიძე გამორჩეული ენერგიულობით ცდილობს უორდროპებს განსაკუთრებული პოპულარიზება გაუწიოს. საიუბილეო დღეების ფარგლებში, ხელოვნების სასახლეში, მან უორდროპებზე ლექცია წაიკითხა. „ორი სიტყვით მინდა გითხრათ, ვინ იყო ოლივერ უორდროპი პოლიტიკურ დონეზე. ყველამ ვიცოდით იმის შესახებ, რომ ოლივერ უორდროპი სამხრეთ კავკასიაში მისი უდიდებულესობის უმაღლესი კომისარი იყო, მაგრამ ისტორიკოსებმაც კი არ ვიცოდით, თუ რა როლი ითამაშა პოლიტიკურად და დიპლომატიურად იმ პერიოდში. ეს, ალბათ, იმის ბრალი იყო, რომ 70-წლიან საბჭოთა მმართველობას სურდა უორდროპების კულტურულ ჭრილში გადაყვანა და არ სურდა ოლივერ უორდროპის წარმოჩენა, როგორც საქართველოს დამოუკიდებლობის და მისი საერთაშორისო აღიარების თავგამოდებული მომხრე ადამიანისა. ჩემი დისერტაციაზე მუშაობის დროს ვიმყოფებოდი დიდი ბრიტანეთის საგარეო საქმეთა სამინისტროს არქივში და ბოდლეანის ბიბლიოთეკაში, ფურცელი ფურცელს მიჰყვებოდა და ვხედავდი, რა გულმხურვალედ უჭერდა მხარს საქართველოს დამოუკიდებლობას და ინტენსიურად მოითხოვდა ბრიტანეთის საგარეო საქმეთა სამინისტროსგან, რომ საქართველოს აღიარება მოეხდინათ და დახმარებოდნენ როგორც იარაღით, ისე სურსათით. როგორც ისტორიკოსი, აბსოლუტურად დარწმუნებული ვარ, რომ საქართველოს ისტორიაში არ ყოფილა არც ერთი უცხოელი, რომელსაც ამხელა წვლილი და ღვაწლი ჰქონდეს ჩვენი ქვეყნის წინაშე. გამიჩნდა განცდა, რომ ქართველმა ხალხმა სათანადო მადლიერება უნდა ვუთხრათ მას და ამის საუკეთესო საშუალებაა სწორედ 150 წლის იუბილეს აღნიშვნა. ბატონი ფრიდონ საყვარელიძის მხარდაჭერით, 25 ოქტომბერს, იხსნება ოლივერ უორდროპის სახელობის სკვერი თბილისის პარლამენტის შენობის უკან. ეს ღონისძიება იქნება საუკეთესო გზავნილი ყველა უცხოელი დიპლომატისადმი, რომელიც ჩვენი ქვეყნის საკეთილდღეოდ იღწვის. მისი წყალობით, თბილისსა და ლონდონს შორის პირდაპირი ხაზი გაიბა და თითოეული წუხილი, რომელიც ჰქონდა საქართველოს მთავრობას პირდაპირ, უშუალოდ ეცნობებოდა ხოლმე ლონდონში ბრიტანეთის მინისტრთა კაბინეტს. სწორედ ამ მუშაობამ გამოიღო შედეგი და მოიტანა საქართველოს დამოუკიდებლობის აღიარება. ოლივერმა, ავადმყოფობის გამო (პნევმონიით დაავადდა) 1920 წლის აპრილში ქვეყანა დატოვა — შესაბამისად, ვეღარ მოახერხა იმ დახმარების გაგრძელება, რასაც ჩვენს ქვეყანას უწევდა.“ უორდროპების საგვარეულო სასაფლაო სევენოუქშია, მისი მიგნება ქართულ დელეგაციას გაუჭირდა. „სევენოუქში სამი დღე ვეძებდით საფლავს, — გვიამბობს გიორგი კალანდია — სასაფლაოზე გვითხრეს, რომ აქაური კლიმატი მალე შლის ქვებს და ალბათ საფლავებიც უკვე განადგურდაო. ბოლოს, ინგლისში საქართველოს საელჩოს წარმომადგენელმა, მარინე თიგიშვილმა დაგვიხაზა მარშრუტი. ის ადგილი დღეს ნაგავსაყრელივით არის, ძველი, უკვე „ჩავარდნილი“ სასაფლაოს ბოლოში, კუთხეში განისვენებს და-ძმა. ეკალბარდებით დაფარული ქვები გავწმინდეთ, რომ საფლავები გამოგვეჩინა. ოლივერის ერთადერთი ქალიშვილის ვაჟი ავსტრალიაში ცხოვრობს. მიმაჩნია, რომ თითოეული ქართველი ისეთივე ვალდებულებას უნდა გრძნობდეს მათი ხსოვნის წინაშე, როგორც მემკვიდრეები. სხვაგვარ დამოკიდებულებას არ იმსახურებს ადამიანი, ვინც ქართველთა შესახებ წიგნში — „საქართველოს სამეფო“ — ასე მოუთხრობს მკითხველს: „საქართველოს მთავარი ხიბლი მისი ხალხია.“ ძალიან გვინდა, უორდროპების საგვარეულო ეკლესიაზე გავაკეთოთ ბარელიეფი წარწერით: „მადლიერი ქართველი ხალხის საჩუქარი“ — სანამ არსებობს ქართულ-ბრიტანული ურთიერთობები, მანამ იარსებებს უორდროპების სახელი“. გამოფენას, სხვა სტუმრებთან ერთად, ოლივერ უორდროპის სტიპენდიანტი სტივენ ჯონსიც სტუმრობდა: „თქვენ წინაშე ორი მიზეზის გამო ვდგავარ და ორივე უორდროპებთანაა დაკავშირებული. მე ვიყავი ოლივერ უორდროპის სტიპენდიანტი ოქსფორდის უნივერსიტეტში, მაგრამ სხვა მიზეზი მაქვს, თუ რატომ ვლაპარაკობ ქართულად. სრულიად შემთხვევით, ერთხელ, ლონდონში, უნივერსიტეტში წავაწყდი მარჯორი უორდროპის „ვეფხისტყაოსნის“ თარგმანს. სწორედ იქიდან დაიწყო ჩემი ინტერესი საქართველოსადმი. ოლივერი ძალიან დიდი მოღვაწე იყო და დიდი საქმე გააკეთა საქართველოსთვის. მეამაყება, რომ მისი თანამემამულე ვარ. დიდი მადლობა გიორგის, ბექას, ყველას, ვინც ეს გამოფენა მოაწყო“. ექსპოზიცია მართლაც კიდევ ერთი დასტური გახდა იმისა, რომ უორდროპების ისტორია არ სრულდება, ამ უსასრულობის საფუძველი კი ბრიტანულ-ქართული ურთიერთობებია. უორდროპების ხსოვნის პატივსაცემად გამოფენის გახსნაზე ანსამბლმა „რუსთავმა“ მრავალჟამიერი შეასრულა, ხოლო გამოფენაზე მისულ სტუმრებს „პეტრიაშვილის მარანი“ სპეციალურად ამ დღისთვის ჩამოსხმული წითელი მშრალი ღვინით — „ოლივერი“ — გაუმასპინძლდა.
|
