2015-11-19
ინკლუზიური განათლების სპეციალისტთა კომპეტენციების ასამაღლებლად
გვესაუბრება ჟანა კვაჭაძე, მასწავლებელთა
პროფესიული განვითარების ეროვნული
ცენტრის ინკლუზიური და სპეციალური
განათლების კონსულტანტი
— რა მიმართულებით შეგვიძლია განვიხილოთ ინკლუზიურ განათლებაში მასწავლებლის სახლის საქმიანობა?
— ინკლუზიური განათლების მიმართულებით ცენტრმა 2009 წლიდან დაიწყო მუშაობა. პირველი, რაც ამ მიმართულებით გაკეთდა, შეიქმნა სპეციალური მასწავლებლის პროფესიული სტანდარტი. მოგეხსენებათ, რომ ცენტრი, ზოგადად, მასწავლებლის პროფესიულ სტანდარტებზე მუშაობს და უზრუნველყოფს ტრენინგებს, პროგრამებს იმისათვის, რომ პედაგოგებმა სტანდარტების შესაბამისი კომპეტენციები შეიძინონ.
ინკლუზიური განათლების მიმართულებით ცენტრის პასუხისმგებლობაა მასწავლებლების კომპეტენციების ამაღლება — როგორც ზოგადად საგნის ან საგნობრივი ჯგუფის მასწავლებლების, ასევე სკოლის ადმინისტრაციის, რესურსცენტრების და პროფესიული სასწავლებლების წარმომადგენლების. ე.წ. ინკლუზიური განათლების სპეციალისტები სპეციფიკური კადრია, სადაც ერთიანდებიან როგორც სპეციალური მასწავლებლები, ისე ინკლუზიური განათლების კოორდინატორები (არსებობს ასეთი პოზიცია სკოლაში) და ფსიქოლოგები, რომლებიც მუშაობენ სპეციალური საჭიროების მქონე მოსწავლეებთან. ინკლუზიურ განათლებაში მასწავლებლის სახლის საქმიანობა ორი მიმართულებით შეგვიძლია განვიხილოთ — ერთი, ზოგადად, განათლების სფეროს წარმომადგენლების — სკოლის და პროფესიული სასწავლებლის — კომპეტენციები ინკლუზიურ განათლებაში და მეორე — სპეციალური კადრების, ანუ ინკლუზიური განათლების სპეციალისტების კომპეტენციები ინკლუზიურ განათლებაში.
გარდა იმისა, რომ სპეციალური მასწავლებლის სტანდარტი შევიმუშავეთ, ცენტრი მონაწილე იყო იმ ერთობლივი ინიციატივის, რომელიც განათლების სამინისტროსა და სახალხო დამცველის აპარატთან ერთად განხორციელდა — „ზოგადი განათლების შესახებ“ კანონში ცვლილებების შეტანა იმისთვის, რომ ინკლუზიური განათლების დანერგვისთვის ხელი შეგვეწყო. კანონში გაჩნდა ჩანაწერი სპეციალური მასწავლებლის შესახებ, გაკეთდა განმარტება, ვინ არის და რა კვალიფიკაციის მქონეა სპეციალური მასწავლებელი. კანონში სხვა პუნქტებიც შევიდა, რომელიც ინკლუზიური განათლების დანერგვას უწყობს ხელს. მაგალითად, რას წარმოადგენს მულტიდისციპლინური გუნდი, როგორ უნდა იქნეს გამოყენებული ჟესტური ენა და დამხმარე საშუალებები სენსორული დარღვევების მქონე მოსწავლისთვის და ა.შ. ამის შემდეგ ცენტრში გაჩნდა ტრენინგ-მოდულები, პროგრამები, რათა ხელი შეგვეწყო განათლების სპეციალისტების კომპეტენციების განვითარებისთვის ინკლუზიური განათლების სფეროში. პრინციპში, დღეს უკვე საკმაოდ ბევრი საინტერესო ტრენინგ-მოდული გვაქვს, რომელიც ქვეყანაში არსებულ საჭიროებებს ეხმიანება. ეს მოდულები შეიქმნა მასწავლებლებისა და სპეციალისტების რეალური მოთხოვნებიდან გამომდინარე, მათი დაკვეთით — ხშირად მასწავლებლებიც მოგვმართავდნენ, როგორი სახის მოდული სჭირდებოდათ, ისინი ხომ რაც შეიძლება მეტ პრაქტიკულ სამუშაოს ახორციელებენ.
— რა მოდულებს სთავაზობს ცენტრი ინკლუზიური განათლების სპეციალისტებს?
— ჩვენ პედაგოგებს ვთავაზობთ 20-საათიან მოდულს, რომელიც ნებისმიერი მასწავლებლისთვისაა განკუთვნილი, მათ შორის, დამწყები პედაგოგებისთვის. ეს უფრო ზოგადი ხასიათის მოდულია — „სპეციალური საჭიროების მქონე მოსწავლის ინტეგრაცია ზოგადსაგანმანათლებლო კლასში“. ეს მოდული ზოგად წარმოდგენას უქმნის მასწავლებელს, რომელსაც შეიძლება ინკლუზიური განათლების სფეროში არანაირი ცოდნა და გამოცდილება არ ჰქონდეს; პედაგოგებს აძლევს ძალიან საჭირო პრაქტიკულ რჩევებს კონკრეტულ სპეციალურ საჭიროებებზე, ქცევით პრობლემებზე, ინტელექტუალური ტიპის და სწავლის უნარის დარღვევებზე და ა.შ. მაგალითად, ქართულის მასწავლებელმა რა კონკრეტული სტრატეგია უნდა გამოიყენოს იმისთვის, რომ მოახერხოს სპეციალური საჭიროების მქონე ბავშვის ინტეგრაცია კლასში. სასურველი და აუცილებელია აღნიშნული მოდული გაიაროს იმ 60 ათასმა მასწავლებელმა, რომელიც დღეს ქვეყანაში გვყავს. ასევე ცალკე მოდულია მომზადებული ქცევის დარღვევის მქონე მოსწავლეთა სწავლებისათვის და ისიც განკუთვნილია ნებისმიერი მასწავლებლისთვის, რომელიც კლასში ქცევით პრობლემებს აწყდება. ასეთი პრობლემა შეიძლება ჰქონდეს როგორც სპეციალური საჭიროების მქონეს, ისე ჩვეულებრივ მოსწავლეს. ორკვირიანი ტრენინგ-მოდული ასწავლის პედაგოგს, როგორ დაეხმაროს ბავშვს ქცევის მენეჯმენტში და, ზოგადად, გააცნობიეროს რა არის კლასის მენეჯმენტის პრინციპები.
ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტთან თანამშრომლობით მოვამზადეთ ერთი ძალიან საინტერესო მოდული — აუტიზმის სპექტრის აშლილობის მქონე მოსწავლეთა სწავლება. მოდული ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტმა შეიმუშავა, ჩვენ შორის გაფორმდა მემორანდუმი. ტრენინგიც ილიას უნივერსიტეტის „ბავშვთა და მოზარდთა განვითარების კლინიკის“ ბაზაზე ტარდება და მონაწილეებს საშუალება აქვთ, პრაქტიკა უშუალოდ ბავშვებთან გაიარონ. მოდული განკუთვნილია ნებისმიერი მასწავლებლისთვის, ინკლუზიური სწავლების სპეციალისტისთვის ან უშუალოდ იმ მასწავლებლისთვის, რომელიც აუტიზმის სპექტრის აშლილობის მქონე მოსწავლესთან მუშაობს.
ასევე გვაქვს მოდული სკოლის ადმინისტრაციისთვის — დირექტორებისა და რესურსცენტრების წარმომადგენლებისთვის, რომელიც ადმინისტრაციულ ჭრილში აჩვენებს ტრენინგის მონაწილეებს, თუ როგორ შეუწყონ ხელი ინკლუზიურ განათლებას სკოლაში. მაგალითად, როგორ შექმნას დირექტორმა სკოლაში ინკლუზიური გარემო, რა პრინციპები გაითვალისწინოს ამისთვის და კარგად გაიაზროს, რას ნიშნავს ინკლუზიური განათლება. სასურველია, რომ ყველა სკოლის დირექტორმა და რესურსცენტრის წარმომადგენელმა გაიაროს ეს ტრენინგი.
122 საკონტაქტო საათი და დაახლოებით ამდენივე დამოუკიდებელი სამუშაო საათი ეთმობა ყველაზე ხანგრძლივ, სპეციალური პედგოგებისთვის შექმნილ, ტრენინგ-მოდულს. საქართველოში ჯერჯერობით სულ რამდენიმე უნივერსიტეტს აქვს სპეციალური პედაგოგიკის მაგისტრატურა, რაც რეალურ საჭიროებას ვერ აკმაყოფილებს, შესაბამისად, არსებობს კადრების დეფიციტი. განათლების სამინისტრო, აღნიშნული დეფიციტის აღმოფხვრის მიზნით, მასწავლებლის ან ფსიქოლოგის კვალიფიკაციის (ან მონათესავე — ლოგოპედი, ოკუპაციური თერაპევტი) მქონე ადამიანებს ასაქმებს ინკლუზიური განათლების სპეციალისტებად — სპეციალურ მასწავლებლად, კოორდინატორად ან ფსიქოლოგად. შესაძლოა, ისინი თავიანთი დარგის ძალიან კარგი სპეციალისტები იყვნენ, მაგრამ არ ჰქონდეთ ცოდნა და გამოცდილება სპეციალური პედაგოგიკის მიმართულებით. შესაბამისად, კურსები (სამწუხაროდ ერთადერთია ამ მიმართულებით), რომელსაც მასწავლებლის სახლი მათ სთავაზობს, 120-საათიანია და სპეციალური პედაგოგიკის მხოლოდ მინიმალურ, ბაზისურ მოთხოვნებს აკმაყოფილებს. დღესდღეობით მხოლოდ ამის შეთავაზება შეგვიძლია პედაგოგებისთვის. ამის იქით კი, ვფიქრობ, უნივერსიტეტების პრეროგატივაა სპეციალური პედაგოგიკის სამაგისტრო და საბაკალავრო პროგრამების მომზადება.
120-საათიან კურსზე მოთხოვნა ძალიან მაღალია. ყველა სპეციალისტი, ვისაც სკოლასთან ხელშეკრულება უფორმდება, ვალდებულია, ეს კურსები გაიაროს — ასეთი შეთანხმება არსებობს სამინისტროსა და სკოლებს შორის. მასწავლებელი, რომელიც დასაქმდა და არასოდეს უმუშავია სპეციალურ პედაგოგად, არანაირი თეორიული ცოდნა არ აქვს, ვალდებულია, ეს კურსი მაინც გაიაროს, რათა სტანდარტთან შესაბამისი მინიმალური კომპეტენცია შეიძინოს.
— ვის შეუძლია იმუშაოს ინკლუზიური განათლების სპეციალისტად?
— საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს რეგულაციის თანახმად, ადამიანი, რომელსაც სურს სპეციალურ პედაგოგად ან ინკლუზიური განათლების კოორდინატორად დასაქმება, აუცილებლად, კვალიფიკაციით, მასწავლებელი უნდა იყოს, იმიტომ რომ „ზოგადი განათლების შესახებ“ კანონის თანახმად, სპეციალური პედაგოგი არის პედაგოგი, ანუ ის უნდა აკმაყოფილებდეს მასწავლებლის კომპეტენციებს, ამას ემატება სპეციალური მასწავლებლის კომპეტენციები. რადგან მოთხოვნებში ჩვენ გვიდევს მასწავლებელი, შემდეგ, სპეციალური მასწავლებლის კომპეტენციების შეძენას, შეთავაზებული 120 საათიანი კურსით ვახდენთ. კურსი ორ თვეზე მეტ ხანს გრძელდება, ტარდება როგორც თბილისში, ასევე რეგიონებშიც.
— რა ხდება ინკლუზიური პროფესიული განათლების მიმართულებით?
— ინკლუზიური პროფესიული განათლება ცალკე მიმართულებაა, შარშან გავაკეთეთ და პროფესიული სასწავლებლის ყველა მასწავლებელმა გაიარა ზოგადი შესავალი კურსი, ეს იყო გაცნობითი მოდული. ასევე გვქონდა მიმართულება სენსორული დარღვევების მქონე მოსწავლეებისთვის. შევიმუშავეთ ჟესტური ენის სწავლების პირველი დონე; მოვამზადეთ მხედველობის პრობლემების მქონე მოსწავლეებისთვის ბრაილის სისტემით სწავლების მეთოდოლოგია და მცირემხედველთა სწავლების მეთოდოლოგია. მასწავლებლებს, რომლებიც ასწავლიან უსინათლო მოსწავლეებს მოდულით, ვასწავლით როგორც ბრაილის შრიფტით წერა-კითხვას, ასევე მეთოდოლოგიას, თუ როგორ ასწავლონ ბრაილის შრიფტის გამოყენება უსინათლო მოსწავლეებს.
რაც შეეხება მცირემხედველთა სწავლების მოდულს, მასწავლებლებს ვაწვდით ინფორმაციას, როგორ შეუწყონ ხელი მოსწავლეს, რომ ნარჩენი მხედველობა გამოიყენოს.
უსინათლო ადამიანებისაგან განსხვავებით, მცირემხედველი ადამიანები მხვედველობას გარკვეული პროცენტით გამოიყენებენ, უბრალოდ, მათ შესაფერისი ადაპტაცია და გარემოსთან მორგება სჭირდებათ.
მაგალითად, კონტრასტების გაზრდა, განათების რეგულირება, შრიფტის გაზრდა და ა.შ. ჩვენ მასწავლებლებს ამ ტექნიკასაც ვაცნობთ.
— წელს რა სიახლეებია ინკლუზიური განათლების ხელშესაწყობად?
— წელს კიდევ უფრო გაფართოვდა ჩვენი მოდულები. საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროსა და ნორვეგიის განათლების და კვლევის სამინისტროსთან ერთად ვახორციელებთ ძალიან საინტერესო ინიციატივა-პროექტს — „ინკლუზიური განათლების დანერგვა პროფესიული განათლების და გადამზადების სისტემაში“. საკმაოდ დიდი პროექტია, ამიტომ ბევრი სტრუქტურაა ჩართული, მათ შორის ინფრასტრუქტურის სამსახურიც. პროექტი რამდენიმე წელია მიმდინარეობს, 2015 წლიდან მასში მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრიც ჩაერთო. ბუნებრივია, ისევ და ისევ, მასწავლებლების კომპეტენციებზე გავდივართ, მხოლოდ პროფესიული ინკლუზიური განათლების კუთხით. პროექტი სამი მიმართულებით მიმდინარეობს. ერთია პროფესიული ინკლუზიური განათლება, ანუ პროფესიული სასწავლებლების კადრებისთვის ტრენინგ-მოდულების შემუშავება. ჯერჯერობით შემუშავდა ერთი მოდული, მზადდება კიდევ ორი. ზემოთ ვახსენე, რომ შარშან პროფესიული სასწავლებლების მასწავლებლებმა გაიარეს ზოგადი შესავალი კურსი, წელს კი, ამ პროექტის ფარგლებში, კიდევ უფრო გავაღრმავეთ კურსი და მეტად პრაქტიკული გავხადეთ. მეორე — შევიმუშავეთ მოდული სპეციალური საჭიროების მქონე სტუდენტების განათლების ინდივიდუალური მიდგომებისა და მათი პროფესიული ტესტირებისთვის — ანუ როგორ ვასწავლოთ გარკვეული სპეციალობა სპეციალური საჭიროების მქონე სტუდენტს და როგორ მოვახდინოთ მისი ტესტირება. დაბოლოს, იგეგმება კიდევ ერთი საინტერესო მოდულის შექმნა, რომელიც მართალია პროფესიულ განათლებას ეხება, მაგრამ ჩატარდება სკოლის მასწავლებლებისთვის. ამ მოდულით შევასწავლით მასწავლებლებს, როგორ გაუწიონ სპეციალური საჭიროების მქონე ბავშვებს პროფესიული კონსულტაცია. უფროსკლასელებს, ვიდრე სკოლას დაამთავრებენ, სპეციალისტები დაეხმარებიან პროფესიის არჩევაში. ასევე მზადდება მოდული პროფესიული სასწავლებლების ადმინისტრაციისთვის, დაახლოებით ისეთი, როგორიც სკოლის ადმინიტარაციისთვის მომზადდა.
პროექტის ფარგლეში, სმენის დარღვევების მქონე პირებისთვის, შევიმუშავეთ ოთხი ტიპის მოდული — ჟესტური ენის სწავლება სმენის დარღვევების მქონე ადამიანებისთვის, ანუ ყრუ ადამიანებისთვის, რომლებსაც დაბადებიდან არ ჰქონდათ ჟესტური ენის გარემო და სრულყოფილად ვერ ფლობდნენ მას. იმისთვის, რომ დავიცვათ მათი უფლებები, იმავე მოდულს ვთავაზობთ ყრუ ადამიანის ახლობლებს — თანაკლასელს, თანაკურსელს, მეგობარს და ა.შ., რათა იოლად შეძლოს კონტაქტი. კურსებს ვთავაზობთ ყრუ მოსწავლის/სტუდენტის მშობლებს და ოჯახის წევრებს, მასწავლებლებს. ერთ-ერთი მოდული ჟესტური ენის თარჯიმნებისთვისაცაა განკუთვნილი. თუკი სხვა შემთხვევებში ჟესტურ ენას ვასწავლით, ეს მოდული განკუთვნილია იმ ადამიანებისთვის, რომლებიც ჟესტურ ენას მეტ-ნაკლებად სრულყოფილად ფლობენ, მაგრამ სჭირდებათ თარჯიმნის ტექნიკის დახვეწა.
ასევე ვგეგმავთ სასწავლო მასალის შემუშავებას, კერძოდ, ფილმების გადაღებას, რაც ჟესტური ენის შესწავლის მსურველებს დაეხმარება. ჟესტური ენის ვიდეოგაკვეთილები ორ ჯგუფზე იქნება გათვალისწინებული — ჟესტური ენის შემსწავლელთათვის და ჟესტური ენის თარჯიმნობის შემსწავლელთათვის.
გრანტის ფარგლებში, შემდეგი მიმართულებაა მხედველობის დარღვევის მქონე პირების განათლება. როგორც ვახსენე, შევიმუშავეთ ორი მოდული — მცირემხედველთა სწავლება და ბრაილის შრიფტით სწავლება — წელს ამას დავამატეთ კიდევ ერთი მოდული — ორიენტაცია და მობილობა.
მოდული სპეციალისტებს აცნობს, როგორ შეუწყონ ხელი უსინათლო ადამიანების დამოუკიდებელ ორიენტირებას სივრცეში — ანუ, როგორ შეუწყონ ხელი რეალურად მათ დამოუკიდებლობას. ჩვენ, ბუნებრივია, არ ვამზადებთ ორიენტაცია-მობილობის ინსტრუქტორებს, რადგან ეს ძალიან სერიოზული სპეციალობაა და უმჯობესია მათ მომზადებაზე უნივერსიტეტებმა იზრუნონ. იყო ორიენტაცია-მობილობის ინსტრუქტორი, ნაშნავს ძალიან მაღალ პასუხისმგებლობას — უსინათლო ადამიანს უნდა ხელი შეუწყო, რომ შეძლოს გადაადგილება მეტროში, მატარებელში, აეროპორტში, რაც, გარკვეულწილად, სიცოცხლის რისკებთანაცაა დაკავშირებული. ამიტომ სპეციალისტი, რომელიც მობილობის ინსტრუქტორია, ძალიან კარგად უნდა იყოს მომზადებული, რომ ეს რისკები მინიმუმამდე დაიყვანოს. მასწავლებელთა სახლს, ბუნებრივია, ასეთი ტიპის სპეციალისტის მომზადების რესურსი არ აქვს, პრინციპში, ეს არც შედის ჩვენს ფუნქციებში. მაგრამ, ჩვენ გვაქვს მოდული, რომლითაც ნებისმიერ სპეციალისტს, მათ შორის მასწავლებელს, ვაცნობთ, რატომ არის მნიშვნელოვანი, რომ უსინათლო ადამიანს დამოუკიდებლად და უსაფრთხოდ შეეძლოს გადაადგილება. ვასწავლით ტექნიკას, ვაძლევთ საშუალებას, საკუთარ თავზე გამოსცადოს, როგორ გადაადგილდნენ სიმულაციური სათვალეებისა და თეთრი ხელჯოხის გამოყენებით (რომელსაც უსინათლოები გამოიყენებენ). ეს გამოცდილება და ტექნიკა მათ დაეხმარებათ, რომ სკოლის შენობაში, ეზოში, დერეფანში ან საკლასო ოთახში — უფრო დაცულ და უსაფრთხო სივრცეში, თავად შეუწყონ ხელი მოსწავლეების დამოუკიდებლად გადაადგილებას. მართლაც, ძალიან საინტერესო მოდული გამოვიდა, პრაქტიკული სამუშაოები ველზე ჩავატარეთ, რაშიც ხელი შეგვიწყო როგორც თბილისის სატრანსპორტო კომპანიამ, ისე რკინიგზამ და აეროპორტის ადმინისტრაციამ — დაგვითმეს სივრცე ტრენინგებისთვის და ახალი იდეებიც კი შემოგვთავაზეს. მადლობა მინდა გადავუხადო მათ ასეთი ჩართულობისთვის. სიმულაციური ტრენინგები რეალურ ვითარებაში ჩავატარეთ — მონაწილეებს მივეცით საშუალება, უსინათლოს პოზიციაში, საკუთარ თავზე გამოეცადათ, რას ნიშნავს გადაადგილდე თეთრი ხელჯოხით. მალე დასრულდება ბრაილის სწავლების მეთოდურ სახელმძღვანელოზე მუშაობა. ეს იქნება გზამკვლევის ტიპის მცირეტანიანი სახელმძღვანელო, სადაც აღწერილი იქნება ბრაილის შრიფტით სწავლების მეთოდოლოგია.
— რეალურად განათლების რა ფორმებს სთავაზობს სახელმწიფო სპეციალური საჭიროების მქონე მოსწავლეებს?
— ინკლუზიური განათლება, ზოგადად, გულისხმობს ნებისმიერი მოსწავლის, რომელსაც აქვს სწავლის პრობლემა, მათ შორის, სპეციალური სჭიროების მქონე მოსწავლის (შეიძლება იყოს ეთნიკური უმცირესობის წარმომადგენელი, მზურნველობამოკლებული) ჩართვას ზოგადსაგანმანათლებლო სისტემაში. თუმცა, ისე როგორც მთელ მსოფლიოში, არსებობს ალტერნატივა და მშობელს, ისევე როგორც მოსწავლეს, აქვს არჩევანის უფლება — ისწავლოს ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლის ჩვეულებრივ კლასში ან ინტეგრირებულ კლასში, რომელშიც ირიცხებიან სხვადასხვა საჭიროების მქონე მოსწავლეები (ინტელექტუალური დარღვევის, სმენის დარღვევის ან სხვ.). ინტეგრირებულ კლასში მხოლოდ სსსმ მოსწავლეები სწავლობენ, თუმცა, ის ღია კლასია და ბავშვს თავისუფლად შეუძლია გადავიდეს ჩვეულებრივ კლასში ან დაესწროს რომელიმე გაკვეთილს, მაგალითად, ფიზკულტურის ან ქართულის, თუკი კლასი ან მასწავლებელი მზად იქნება იმისთვის, რომ სპეციალური საჭიროების მქონე ბავშვი მიიღოს. მესამე ფორმა გახლავთ სპეციალური პროფილის მქონე სკოლები, რომლებიც დღეს, იურიდიულად, ჩვეულებრივ საჯარო სკოლებად განიხილება, მაგრამ სპეციალური პროფილისაა. სულ საქართველოში ოთხი ტიპის სკოლაა — ინტელექტუალური დარღვევების მქონე, სმენის დარღვევების მქონე, მხედველობის დარღვევების მქონე და ქცევის დარღვევების მქონე მოსწავლეებისთვის.
სპეციალური საჭიროების მქონე ბავშვს მულტიდისციპლინური გუნდი აფასებს და, არსებული სკოლების მონაცემების მიხედვით, იძლევა რეკომენდაციას, რომელი სკოლაა მზად მის მისაღებად. ამიტომაც ძალიან მნიშვნელოვანია მისი შეფასება — თუ ბავშვს შეაფასებს ტოტალურ ყრუდ, აუცილებლად მიუთითებს, რომ უმჯობესია ბავშვი სპეციალიზებულ სკოლაში წავიდეს ან ჩაირიცხოს ინტეგრირებულ კლასში, რადგან სწორედ ამ კლასშია მისთვის საჭირო რესურსი — მასწავლებელი, რომელიც ჟესტურად მეტყველებს. თუმცა, არ არის გამორიცხული, რომ მშობელმა უარი თქვას ბავშვის სპეციალიზებულ სკოლაში მიყვანაზე, თუნდაც იმ მარტივი მიზეზის გამო, რომ შორს ცხოვრობს, მაგალითად, რომელიმე რაიონში ან სოფელში. ამის უფლება მშობელს აქვს და სწორიცაა, მას არ უნდა, რომ უსინათლო ან ყრუ შვილი მარტო გაუშვას სკოლაში და კვირაობით ვერ ნახოს. ამიტომაც სკოლას აქვს ვალდებულება, რომ მისი მოთხოვნები დააკმაყოფილოს. მაგალითად, ასეთი შემთხვევები გვქონდა ბათუმისა და ფოთის საჯარო სკოლებში, იქ უსინათლო მოსწავლეები ჩაირიცხნენ, ამიტომ, ზაფხულში ბათუმში ოთხი პედაგოგის მოსამზადებლად გავგზავნეთ ტრენერები და მათ ბრაილის სისტემა შევასწავლეთ. ამდენი მოდული სწორედ იმისთვის გვაქვს, რომ როცა სახელმწიფო ინკლუზიურ განათლებას პრიორიტეტად აცხადებს, სკოლები, საჭიროების შემთხვევაში, მოვამზადოთ თუნდაც ერთი სპეციალური საჭიროების მქონე მოსწავლის მისაღებად. სკოლამ მიღებაზე არც ერთ მოსწავლეს არ უნდა უთხრას უარი იმის გამო, რომ სპეციალისტი არ ჰყავს.
სხვათა შორის, საინტერესოა ისიც, რომ ჩვენ ვთანამშრომლობთ სპეციალური პროფილის მქონე სკოლებთან და ვიყენებთ მათ რესურსს როგორც მატერიალურს, ისე ადამიანურს — ვიყენებთ სკოლის ბაზას, იქ ბევრი თვალსაჩინოებაა. ასევე მასწავლებელთა სახლის ტრენერებად გვყავს დასაქმებული სპეციალური პროფილის მქონე სკოლების მასწავლებლები. ისინი წლების განმავლობაში დაგროვილი გამოცდილების მქონე პროფესიონალი კადრები არიან — სწორედ ამ გამოცდილებას და ცოდნას ვიყენებთ.
— საუბრისას არაერთხელ ახსენეთ, რომ „ზოგადი განათლების შესახებ“ კანონის მიხედვით სპეციალური პედაგოგი არის პედაგოგი. სად მოიაზრებიან სპეციალური პედაგოგები მასწავლებელთა კარიერული წინსვლის სქემაში? რის მიხედვით განისაზღვრება მათი ანაზღაურება?
— დღეს მასწავლებლის კარიერული წინსვლის სქემაში სპეციალური მასწავლებლები არ მოიაზრებიან, მაგრამ ვინაიდან სქემა პილოტურ რეჟიმში მუშაობს, ჩვენ გვაქვს დრო ინტენსიურად ვიმუშაოთ ალტერნატიულ სქემაზე, რომელიც განკუთვნილი იქნება სპეციალური მასწავლებლებისთვის. დიდი იმედი მაქვს, სანამ სქემა საბოლოო სახით დამტკიცდება, მზად გვექნება ალტერნატიული სქემა სპეციალური მასწავლებლებისთვის. ცხადია, რომ სპეციალური მასწავლებელი არც დამხმარე კადრია და არც მასწავლებლის ასისტენტი, როგორც მას ხშირად მოიხსენიებენ, ის ჩვეულებრივი მასწავლებელია, რომლის ხელფასს თავად სამინისტრო აფინანსებს.
— როგორია ოფიციალური სტატისტიკა — რამდენი სპეციალური საჭიროების მქონე მოსწავლე და რამდენი სპეციალური მასწავლებელი გვყავს დღეს ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლაში? როგორია ტენდენცია, იკლებს თუ მატულობს სპეციალურ პედაგოგებზე მოთხოვნა?
— დღესდღეობით, მულტიდისციპლინური გუნდის მიერ, შეფასებულია და ოფიციალურად მინიჭებული აქვს სტატუსი 4000-მდე სპეციალური საჭიროების მქონე მოსწავლეს. განათლების სამინისტროს რეგულაციის მიხედვით, 6 მოსწავლეზე ერთი მასწავლებელი იგულისხმება. თუმცა, მდიდარ და გამართულ ქვეყნებში, მრავლობითი დარღვევების მქონე ერთ მოსწავლეზე (როცა ქცევითი, ინტელექტუალური, სმენის და მხედველობის დარღვევები კომბინირებულია), ძირითადად, შეიძლება რამდენიმე სპეციალისტი იყოს გათვალისწინებული. ამიტომ ეს უხეში გათვლაა. განათლების სამინისტრო მუშაობს ინკლუზიური განათლების რეგულაციის დოკუმენტზე, რომელშიც უკეთ იქნება დარეგულირებული ეს საკითხი. დღითი დღე იზრდება სკოლებში სპეციალური საჭიროების მქონე მოსწავლეთა რაოდენობა, აქედან გამომდინარე, იზრდება სპეციალურ პედაგოგებზე მოთხოვნა. განსაკუთრებით გვიჭირს სპეციალისტები რეგიონებში, იქ გაცილებით რთულია კადრების მოძიება, არადა საჭიროება მეტია. თუკი უნივერსიტეტები გააცნობიერებენ ამ საჭიროებას და მეტი რაოდენობით მოამზადებენ სპეციალურ პედაგოგებს, კვალიფიციური კადრების დეფიციტი აღარ გვექნება. ბევრ ქვეყანაში სპეციალური მასწავლებელი, მინიმუმ, მაგისტრი უნდა იყოს. სხვათა შორის, ქუთაისისა და თელავის უნივერსიტეტებმა გამოთქვეს სპეციალური პედაგოგების მომზადების სურვილი.
— დაბოლოს, როგორია შედეგი, რამდენმა მასწავლებელმა გაიარა 20-საათიანი მოდული და, ზოგადად, როგორია სკოლების მზაობა ინკლუზიური განათლებისთვის?
— 20-საათიანი მოდული, რომელიც ყველა მასწავლებელმა უნდა გაიაროს, ჯერჯერობით, დაახლოებით, 4000-მა მასწავლებელმა გაიარა.
ტრენერად ყველა სხვა არამონათესავე სპეციალობის წარმომადგენელი ვერ იმუშავებს. კარგი ტრენერები არიან ფსიქოლოგები, მაგრამ სხვა სპეციალობის ადამიანებს ეს ნაკლებად გამოსდით, მათთვის ჩვენი ტრენინგები საკმარისი არ არის, რომ თავად გახდნენ ტრენერები სპეციალურ პედაგოგიკაში. ამიტომ არის აუცილებელი, უნივერსიტეტებმა მოამზადონ სათანადო კადრები. სპეციალური პედაგოგის მაგისტრი იქნება ის კვალიფიციური კადრი, რომელიც პედაგოგიც იქნება და ტრენერიც.
კიდევ ერთი საინტერესო პროექტი განვახორციელეთ 2013-14 წლებში სპეციალური პროფილის მქონე სკოლებისთვის. ინკლუზიური განათლების 2009-10 წლის სტრატეგიაში წერია, რომ სპეციალური პროფილის მქონე სკოლებმა უნდა იარსებონ ღია სისტემის სახით, სადაც სწავლება რამდენიმე მიმართულებით წარიმართება. ერთი მიმართულება სპეციალური საჭიროების მქონე მოსწავლეების განათლებაა, მეორე — სპეციალისტების განათლება. მაგალითად, რომელიმე სპეციალური პროფილის მქონე სკოლამ შეიძლება კონსულტაცია გაუწიოს და რეკომენდაცია მისცეს მის ახლომდებარე ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლას ინკლუზიური განათლების შესახებ, ანუ სკოლებმა შეიძლება ინფორმაცია პროფილური სკოლისგან მიიღონ და დააკვირდნენ პრაქტიკულ საქმიანობას. ბუნებრივია, მსგავსი რეფორმა დიდ თანხებთანაა დაკავშირებული, ამიტომ ჩვენ ერთი მიმართულება შევარჩიეთ — ვიწრო პროფილით ადამიანური რესურსების მომზადება. სპეციალური პროფილის მქონე სკოლებიდან შევარჩიეთ რამდენიმე მასწავლებელი, რომლებიც გადავამზადეთ ტრენერებად და კონსულტანტებად. ზოგიერთი მათგანი დღემდე მასწავლებელთა სახლის ტრენერია. გარდა ამისა, ისინი რეგიონებში დადიოდნენ და ატარებდნენ ტრენინგებს. ინდივიდუალური კონსულტირების სპეციფიკური პროექტიც გააკეთეს — ტრენინგების გარდა, კონკრეტულ პრობლემასთან დაკავშირებით, ინდივიდუალურ კონსულტაციებს უწევდნენ სპეცპედაგოგებს, ნებისმიერ მასწავლებელს და მშობლებს. რაც მთავარია ,ეს ხდებოდა ადგილებზე. კადრების ასეთი დეფიციტის პირობებში, სპეციალური პროფილის მქონე სკოლებს სწორედ ამ თვალსაზრისით უნდა შევხედოთ და იქ არსებული ადამიანური რესურსი მაქსიმალურად გამოვიყენოთ.
ესაუბრა ლალი ჯელაძე
|
