2016-09-22
ბარათაშვილისა და ბაირონის მეამბოხე სული — რომანტიზმის მებრძოლი სულისკვეთება
„ჩემი თვლემა ხომ ძილი არ არის,
იგია მხოლოდ შეუპოვარ ზრახვათა დენა,
რომლის დაძლევა და შეწყვეტა არ შემიძლიან.“
ბაირონი („მანფრედი“)
„შეუპოვარ ზრახვათა დენის“ გამო ხშირად აკავშირებენ ბარათაშვილის „მერანსა“ და ადამ მიცკევიჩის „ფარისს“, თუმცა ვფიქრობთ, ბარათაშვილს მეტი სულიერი სიახლოვე აქვს ევროპული რომანტიზმის კლასიკოს ბაირონთან. ბაირონის მეამბოხე, მებრძოლი სულისკვეთება და ბარათაშვილის თავგანწირვა და შეუპოვრობა მეტად ენათესავება ერთმანეთს, ვიდრე მიცკევიჩის ლექსისა და „მერნის“ სიუჟეტური ქარგა. ბაირონი წერს: „გულში დარაჯი მყავს ფხიზელი, თვალებს ვხუჭავ მხოლოდ მისთვის, რომ თვალთახედვა მივმართო შიგნით“. ბარათაშვილის გიჟური სრბოლა და სწრაფვა საზღვრის გადალახვისთვის სხვა არაფერია, თუ არა გაქცევა საკუთარი სხეულისგან და საკუთარი სულის, ხვედრის ძიება მიღმურ სამყაროში (ანუ თვალთახედვის მიმართვა შიგნით). შოპენჰაუერის პესიმისტური ფილოსოფია, რომლის მიხედვითაც, ადამიანის ბრძოლა ბედთან და სამყაროში არსებულ კანონზომიერებასთან უაზრობაა და ადამიანმა მთელი ნებისყოფა იქით უნდა მიმართოს, რომ დათრგუნოს საკუთარი სურვილები, ვნებები და ბედნიერება არ ეძებოს აწმყოში, გარკვეულწილად, ეხმიანება ბარათაშვილის თვალსაზრისს. მაგრამ გერმანელი სკეპტიკოსის აზრებს ეწინააღმდეგება ქართველი რომანტიკოსის ხედვა: თუმცა ადამიანური ბედნიერება წამიერია, რადგან ბედნიერება მხოლოდ ის არის, რაც აწმყოშია და აწმყო კი ძალზე სწრაფად ქრება, მაინც შემოქმედი ადამიანის მისია მნიშვნელოვანია ამქვეყნად, რადგან ხელოვანის არსებობა სხვათათვის სიცოცხლის დაუშრეტელი წყაროა და მას შეუძლია, მომავალი თაობა დაარწმუნოს ერთ მარტივ ჭეშმარიტებაში: თავად ადამიანობაა ბედნიერება!
„მაგრამ რადგანაც კაცნი გვქვიან — შვილნი სოფლისა,
უნდა კიდეცა მივდიოთ მას, გვესმას მშობლისა.
არც კაცი ვარგა, რომ ცოცხალი მკვდარსა ემსგავსოს,
იყოს სოფელში და სოფლისთვის არა იზრუნვოს!“
ესაა ბარათაშვილის მრწამსი, თუმცა მიზნისაკენ სავალ გზაზე, სხვათა დარწმუნების კვალდაკვალ, შემოქმედთ ხშირად იპყრობთ სასოწარკვეთა და პესიმიზმი. ბაირონი წერს:
„სიცოცხლე ჩემთვის განუსაზღვრელი უდაბნოა,
ყრუ და ველური,
ნაპირი ზღვისა, სადაც მხოლოდ შიშველ ქვიშაზე
ტალღები კვნესით გამოჰყრიან დამსხვრეულ ანძებს.“
დამსხვრეული ანძები ხომ ბარათაშვილის ოცნებები და მიზნებია, რომელთა აღსრულება მან ვერ მოახერხა. მისთვისაც ყრუ და ველური უდაბნოა ცხოვრება, სადაც თავშესაფარი ვერ ჰპოვა ობოლმა მწირმა:
„ძნელი არის მარტოობა სულისა,
მას ელტვიან სიამენი სოფლისა.“
„მაინც რა არის ჩვენი ყოფა-წუთისოფელი,
თუ არა ოდენ საწყაული აღუვსებელი?“
„ჩვენი არსებობის მიზნის მიუწვდომლობამ, ადამიანის სურვილთა უსაზღვროებამ და ყოველივე ამქვეყნიურის ამაოებამ საშინელი სიცარიელით აღავსეს ჩემი სული“ — წერს ქართველი პოეტი და ინგლისელი ლორდი პასუხობს:
„მე სული დამეღალა ნაღველის ფარვით,
არასდროს გულით არ შემეძლო ადამიანთა შეთვისება.
ჩემთვის სრულიად უცხო იყო მათი მიზნები.“
ვინ ცდილობს, დაეპატრონოს დაღლილ სულსა და დამსხვრეულ ოცნებებს? ვის სურს, ეჭვებითა და მწუხარებით გათანგოს ისედაც მჭმუნვარე პოეტი? ბარათაშვილი „სულის მშვიდობას“ დაეძებს ყველგან:
„სულო ბოროტო, ვინ მოგიხმო ჩემად წინამძღვრად,
ჩემის გონების და სიცოცხლის შენ აღმაშფოთრად?
მარქვი, რა უყავ, სად წარმიღე სულის მშვიდობა,
რისთვის მომიკალ ყმაწვილის ბრმა სარწმუნოება?“
ბაირონიც მძაფრად განიცდის მარტოობას და სულიერ ობლობას: „ლომი მარტოა უდაბნოში, მეც მარტოდა ვარ“; ისიც მარტო ეზიდება ოცნებების ტვირთსა და ამაყ სულს; სიცოცხლე ამძიმებს და „ძლივსღა უძლებს მის უტლანქეს დაწოლას გული“; ფარულად სიკვდილს ნატრობს, თუმცა თან გაურბის მას, როგორც სიცოცხლის აჩრდილს; ვერსად ისვენებს, „თვით არ ვიცი, რას ვეძებ, რა მსურს“; მაინც ამაყად უჭირავს თავი, ტანჯვას უმორჩილებს ნებისყოფას; მის გემს აფრები დაეფლითა ბედთან ბრძოლით, მაინც წინ მიიწევს:
„სალამი ღელვას — დე, ტლაშუნი გრიგალის ფრთისა
მიფლეთდეს აფრას, მაინც კიდევ წინ ვივლი მარად!“
(„ჩაილდ ჰაროლდის მოგზაურობა“)
ბარათაშვილსაც გული ეფლითება სევდიან ბედთან ჭიდილში, მაინც არ ცხრება, მის სულსაც ეჯავრება ცხოვრება წყნარი (როგორც ბაირონს), მისი წადილი უკიდეგანოა, მარადისობასთან წილნაყარი შემოქმედის სრბოლაა საცალფეხო გზის გასაკვალად:
„ცუდად ხომ მაინც არა ჩაივლის
ეს განწირულის სულისკვეთება
და გზა უვალი, შენგან თელილი, მერანო ჩემო,
მაინც დარჩება.
რომ ჩემს შემდგომად მოძმესა ჩემსა
სიძნელე გზისა გაუადვილდეს
და შეუპოვრად მას ჰუნე თვისი
შავის ბედის წინ გამოუქროლდეს.“
გარდა ზემოთ აღნიშნულისა, ბარათაშვილისა და ბაირონის სულიერი ნათესაობა და მსოფლმხედველობის თანხვედრა თვალსაჩინოა ბუნებისადმი დამოკიდებულებაშიც. ორივე რომანტიკული განწყობით ახასიათებს ბუნებას, როგორც მესაიდუმლესა და მწუხარე სულის თანაზიარ მეგობარს.
ბაირონი ამბობს ჩაილდ ჰაროლდზე:
„იქ იყვნენ მისნი მეგობარნი, სადაც მთებია,
სამშობლოდ უჩნდა ოკეანის გაშლილი გული,
იქ, სადაც ლაჟვარდს მზის ალმური წაჰკიდებია,
სახეტიალოდ მიილტვოდა იმისი სული.“
ტატოს სევდასაც აქარვებს მზეწაკიდებული ლაჟვარდი და მობუტბუტე მტკვარი („ფიქრნი მტკვრის პირას“) ან წყნარი საღამო და მთაწმინდის იდუმალება („შემოღამება მთაწმინდაზე“).
„წარვედ წყალის პირს სევდიანი ფიქრთ გასართველად,
აქ ვეძიებდი ნაცნობს ადგილს განსასვენებლად;
აქ ლბილს მდელოზედ სანუგეშოდ ვინამე ცრემლით,
აქაც ყოველი არემარე იყო მოწყენით.“
(„ფიქრნი მტკვრის პირას“)
სწორედ მაღლა, ცისა და ღრუბლების სიახლოვეს ეძიებს და პოულობს კიდეც შესაფერ ნავსაყუდელს ორივე მგოსანი და იღებს ღვთაებრივ ჯილდოს მარადისობისაგან, ჯილდოს, რომელიც უძნელეს ზეაღსვლისათვის ერთია მხოლოდ — სიყვარული კაცთა მოდგმისა და მზე დიდებისა.
„მას, ვისაც ასვლას დიდ მწვერვალზე არ უშლის დაღლა,
თხემი დახვდება თოვლითა და ნისლით ბურვილი,
ვინც კაცთა მოდგმას დაეუფლა, ასული მაღლა,
მეფობს მისდამი დაბლა მტრობა და სიძულვილი.
ნათელს ასხურებს მას ზემოდან მზე დიდებისა.“
ბაირონი („ჩაილდ ჰაროლდის მოგზაურობა“)
ორივე რომანტიკოსი დაღალა იმ მტრობამ და სიძულვილმა, უბრალო მოკვდავთ რომ უჩნდებათ ხოლმე რჩეულთა მიმართ, მაგრამ ისინი არ დაიღალნენ საკუთარი მიზნის ერთგულებითა და კაცობრიობის სიყვარულით! აკი ავიდნენ კიდეც მთასა მაღალსა და იქ დაემკვიდრნენ...
ქეთი ქათამაძე
თბილისის 72-ე საჯარო სკოლის
ქართული ენისა და ლიტერატურის პედაგოგი
|
