2016-09-29 ინკლუზიური განათლების გამოწვევები — როგორ გავზარდოთ ჩართულობა და განათლების ხარისხი ლალი ჯელაძე
საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროსა და ბრიტანეთის საბჭოს (British Council) ორგანიზებით, ინკლუზიურ განათლებაზე კონფერენცია გაიმართა. კონფერენციაზე განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრომ მიმდინარე საქმიანობის შესახებ ანგარიში წარმოადგინა, სადაც კიდევ ერთხელ გაესვა ხაზი, ინკლუზიური განათლების პოლიტიკის პრაქტიკაში განხორციელებისა და სკოლებში ინკლუზიური კულტურის ჩამოყალიბების მნიშვნელობას.
შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე ბავშვები, სამწუხაროდ, მთელ მსოფლიოში, დღემდე ჯერ კიდევ რისკის ქვეშ მყოფ ჯგუფს წარმოადგენენ, ისინი შეიძლება გარიყვის მსხვერპლნი გახდნენ საგანმანათლებლო თუ სხვა სისტემებიდან. მიუხედავად ამისა, ქვეყნები მაინც განსხვავდებიან ერთმანეთისგან იმით, თუ როგორ ებრძვიან პრობლემას. როგორია ინკლუზიური განათლების პოლიტიკა საქართველოში, ამის შესახებ ინკლუზიური განათლების სამმართველოს უფროსმა ეკატერინე დგებუაძემ ვრცელი პრეზენტაცია გააკეთა და ისაუბრა კონფერენციის მიზნებზე: „კონფერენციის მიზანია ვისაუბროთ განათლების სისტემაში ინკლუზიური განათლების მიმართულებით არსებულ გამოწვევებზე, საქმიანობასა და პროექტებზე, რომელსაც განათლების სამინისტრო ახორციელებს. ჩვენი მიზანია, რომ სკოლის დირექტორებმა და გადაწყვეტილების მიმღებმა პირებმა გაიზიარონ ის პოლიტიკა, რომელსაც განათლების სისტემა ინკლუზიური მიმართულებით ახორციელებს. ძალიან მნიშვნელოვანია იმ ნაბიჯებისა და აქტივობების სწორად დაგეგმვა, რაც ხელს შეუწყობს სასწავლო პროცესის უკეთ წარმართვას. დღესდღეობით განათლების სისტემა ავითარებს სხვადასხვა რესურსებს, პროგრამებს, სატრენინგო მოდულებს, რომელშიც მასიურად არ არიან ჩართული სკოლები, მასწავლებლები. ჩვენი მიზანია, დღევანდელი კონფერენციით ინფორმაცია მივაწოდოთ როგორც სკოლის ადმინისტრაციას, ისე საერთაშორისო და არასამთავრობო ორგანიზაციებს, რომ სამომავლოდ კიდევ უფრო აქტიურად დავგეგმოთ პროცესები, სხვადასხვა პროექტები და ვისაუბროთ გამოწვევებზე, რომლებიც როგორც პოლიტიკის, ისე სკოლის დონეზე არსებობს სისტემაში.“
კონფერენცია განათლებისა და მეცნიერების მინისტრმა ალექსანდრე ჯეჯელავამ გახსნა და აღნიშნა, რომ ეს თემა მისთვის არაერთგვაროვან ემოციებთანაა დაკავშირებული: „ერთი მხრივ, მიხარია და ვამაყობ იმით, რაც ჩვენ და თქვენ შევძელით გაგვეკეთებინა. მხოლოდ ის ფაქტი, რომ ათასობით ახალგაზრდა შეუერთდა საგანმანათლებლო სისტემას სხვადასხვა ნაწილში — ზოგად განათლებაში, უმაღლესსა თუ პროფესიულში — უდავოდ სასიხარულო და საამაყოა. ერთი ადამიანის ცხოვრება რომ შევცვალოთ უკეთესობისკენ, ისიც კი ღირს ყველა დანახარჯად და შრომად, რასაც ჩვენ გავწევთ, მით უფრო, როცა ათასობით ადამიანზეა საუბარი. მეორე მხრივ, ხშირად ვსაუბრობთ ამ თემაზე და ძალიან გულდასაწყვეტია, რომ შეზღუდულია ჩვენი რესურსები და შორს ვართ იმისგან, რასაც უნდა ვაკეთებდეთ ჩვენი თანამემამულეების — სპეციალური საჭიროების მქონე ადამიანებისთვის. ამ მიმართულებით მრავალი წლის განმავლობაში მოგვიწევს სერიოზული მუშაობა. თუმცა, მოხარული ვარ, რომ სამთავრობო გუნდისთვის, მათ შორის განათლების სამინისტროსთვის, ინკლუზიური განათლება განათლების სისტემის განვითარების ერთ-ერთი მიმართულება არ არის. როგორ განვავითარებთ ინკლუზიურ განათლებას და როგორ შევძლებთ სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლეების ინტეგრაციას ჩვენს სისტემაში ეს ჩვენი ღირსების საკითხია, როგორც ერის და როგორც ხალხის. გვექნება თუ არა მართლაც ევროპული დემოკრატია და შეგვეძლება თუ არა, თავს ვუწოდოთ ცივილიზებული, ეს ბევრადაა დამოკიდებული ინკლუზიური განათლებისადმი ჩვენს მიდგომაზე. ამიტომ, ვფიქრობ, რომ, ინკლუზიური განათლების განვითარების მხარდაჭერა, მათ შორის მატერიალურიც, იქნება კარგი გაგებით არაპროპორციული ჩვენი საერთო განვითარებისა. დიდი იმედი მაქვს, რომ ჩემი ხელმძღვანელობის პერიოდში თქვენ დაინახავთ საკითხის პრიორიტეტულობას კონკრეტულად საქმეში.
კიდევ ერთი საკითხი, რაზეც მინდა ყურადღება გავამახვილო და რაზეც ვსაუბრობ სკოლებთან თუ მთავრობის წევრებთან, ის არის, რომ ინკლუზიური განათლების თემა არ ეხება მხოლოდ სპეციალური საჭიროების მქონე მოსწავლეებს. ყველა მოსწავლე საქართველოში, ვისაც ეყოლება სპეციალური საჭიროების მქონე კლასელი ან ჯგუფელი, მერწმუნეთ, უბრალოდ, უკეთესი ადამიანი, სრულფასოვანი მოქალაქე და საზოგადოების სრულფასოვანი წევრი იქნება. როდესაც ციფრებზე საუბრობენ, ხანდახან ხაზს უსვამენ, რომ ამ მიმართულებით საუბარია ადამიანების შეზღუდულ რაოდენობაზე. ეს ასე არ არის. მთელი საქართველო, ყველა ახალგაზრდა (და არა მხოლოდ ახალგაზრდა) მოიგებს იმით, რასაც ჩვენ ვაკეთებთ ინკლუზიური განათლების მიმართულებით. ამიტომ ეს მიმართულება უნდა განვავითაროთ. გასაგებია, რომ ჩვენი რესურსი — მატერიალური, ადამიანური თუ ცოდნის — შეზღუდულია, რომ სკოლები, პროფესიული და უმაღლესი სასწავლებლები არ არიან დახელოვნებული ამ საკითხებში და ბევრი რამ სრულფასოვნად ვერ კეთდება (ეს ყოველთვის ასეა, როცა რაღაცას ვიწყებთ), მაგრამ მაინც მინდა იმედი გამოვთქვა, რომ ჩვენი მეგობრების დახმარებით, სულ რამდენიმე წელიწადში, შევძლებთ იმის თქმას, რომ შორს წავედით იმასთან შედარებით, სადაც დღეს ვართ. დიდი მადლობა მინდა ვუთხრა ყველას, ვინც ჩართულია ამ პროცესში — არასამთავრობო სექტორიდან, სასწავლო დაწესებულებების, მთავრობის თუ უცხოელი პარტნიორების მხრიდან და კიდევ ერთხელ გავიმეორო, რომ ამ კონფერენციის შედეგი ერთი ადამიანის ცხოვრების შეცვლა რომ იყოს, ესეც ღირს ყველა დანახარჯად და შრომად, რომელსაც ჩვენ გავწევთ. მინდა დავპირდე საზოგადოებას, რომ ყველაფერს გავაკეთებთ იმისთვის, რომ შშმ ბავშვებს სრულფასოვანი განათლების მიღების საშუალება ჰქონდეთ — ეს არ არის ადვილი, მაგრამ აუცილებლად შევძლებთ“.
კონფერენციაზე ითქვა ისიც, რომ ინკლუზიური განათლების პოლიტიკაზე საუბარი უკვე პროგრესის მაჩვენებელია. „როცა იწყებოდა ეს მიმართულება, საუბარი იყო ცალკეულ შემთხვევებზე, დღეს სისტემა ემზადება განვითარებისთვის. ინკლუზიური განათლების პოლიტიკა ნამდვილად საჭიროებს განვითარებას — აღნიშნა მინისტრის მოადგილემ, ლია გიგაურმა. — მნიშვნელოვანი პროგრესი გვაქვს, მაგრამ ეს არ არის ის ნიშნული, საითკენაც მივისწრაფით. გასაკეთებელი მართლაც ბევრია — ინკლუზიური კულტურა, ინკლუზიური სასკოლო გარემო. სასკოლო საზოგადოების მზაობა სრულფასოვანი ინკლუზიისათვის, რა თქმა უნდა, არ მიიღწევა ერთ დღეში და არც ერთ წელიწადში. მას საზოგადოების მომზადება სჭირდება. თუ ადრე ვსაუბრობდით იმაზე, რომ მოსწავლეები შეგვეყვანა სკოლებში, ახლა ვსაუბრობთ იმაზე, როგორ გახდეს სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლეებისათვის და შეზღუდული შესაძლებლობების პირებისთვის სკოლა განვითარების საუკეთესო ადგილი, როგორ გავზარდოთ განათლების ხარისხი, როგორ შევძლოთ, რომ ჩართულობა შედეგების ადეკვატური იყოს და არა ფორმალური; რომ სსსმ და შშმ მოსწავლეები იყვნენ საზოგადოების სრულფასოვანი წევრები, ყოველგვარი დისკრიმინაციისა თუ განსაკუთრებული პოზიტიური მიდგომების (რაც პოზიტიურ დისკრიმინაციად აღიქმება) გარეშე, არამედ იყვნენ თანაბარნი ყველა მოსწავლესთან და ჰქონდეთ საკუთარი შესაძლებლობების რეალიზების საშუალება, განურჩევლად მათი საჭიროებებისა და შესაძლებლობების სპექტრისა. ამ მიმართულებით ძალიან დიდი სამუშაოები გატარდა. მე აქ ვხედავ სკოლის დირექტორებს, სადაც დიდი ხანია, მიმდინარეობს პროექტი. ასევე — იმ დირექტორებსაც, სადაც სულ ახლახან დაიწყო პროექტი. კარგად ვიცი, რა პრობლემებს ვაწყდებით თითოეულ მოსწავლესთან მუშაობაში, რაც იმის მაჩვენებელია, რომ ბევრი რამ გვაქვს გასაკეთებელი. თითოეულ მასწავლებელს, დირექტორს, მოსწავლეს და ყველა მოსწავლის მშობელს, არის თუ არა მისი შვილი სსს მქონე, სჭირდება ცნობიერების ამაღლება. ყველამ ერთად უნდა ვისწავლოთ, როგორ გავხდეთ უფრო მიმღებები და ჩართულები, რადგან ჩვენი საზოგადოება გადადის ცნობიერების ახალ ეტაპზე, რომელსაც ინკლუზიური ცნობიერება ჰქვია.“
ბრიტანეთის საბჭოს დირექტორმა საქართველოში ზაზა ფურცელაძემ ხაზი გაუსვა საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს და ბრიტანეთის საბჭოს მრავალწლიან წარმატებულ თანამშრომლობას. თანამშრომლობა სხვადასხვა მიმართულებით ვითარდებოდა. ბოლო წლებში შეეხო ისეთ მნიშვნელოვან თემებს, როგორიცაა: მასწავლებელთა უწყვეტი პროფესიული განვითარების სქემის შემუშავება და ტრენერთა და მასწავლებელთა გადამზადება, ელექტრონული რესურსების გამოყენება საგაკვეთილო პროცესში, განათლების საერთაშორისო ფორუმში მონაწილეობა და სხვ. „მიხარია, რომ წარმატებული თანამშრომლობის ტრადიცია გრძელდება და მიმდინარე წელს განსაკუთრებული ყურადღება ინკლუზიური განათლების თემას ეხება. ჩვენ, როგორც კულტურული ურთიერთობების მხარდამჭერი ორგანიზაცია, სრულად ვიზიარებთ თანაბარი შესაძლებლობების, ინკლუზიურობის და მრავალფეროვნების პრინციპებს. უფრო მეტიც, ეს პრინციპები მთელი ჩვენი საქმიანობის ქვაკუთხედს წარმოადგენს. ამიტომ, ვფიქრობ, კონფერენციას ჩვენთვის განსაკუთრებული მნიშვნელობა და დატვირთვა აქვს.“ — აღნიშნა ზაზა ფურცელაძემ.
გაეროს ბავშვთა ფონდის კონსულტანტი შეზღუდული შესაძლებლობების საკითხებში მაგული შაღაშვილი მიიჩნევს, რომ ინკლუზიური განათლების დანერგვის მიმართულებით კარგი ნაბიჯები ნამდვილად გადადგმულია, მაგრამ მნიშვნელოვანია დადგინდეს განათლების მიღმა დარჩენილი ბავშვების რაოდენობა. სამწუხაროდ, დღესდღეობით, ასეთი სტატისტიკა არ არსებობს, არ ვიცით ჯერ კიდევ რამდენი შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ბავშვია ზოგადი განათლების მიღმა. მისი აზრით, სწორედ ეს სისტემა უნდა გააძლიეროს სახელმწიფომ, უნდა მოიძიოს ასეთი ბავშვები და ჩართოს საგანმანათლებლო სისტემაში. მნიშვნელოვანია პრობლემის მოგვარება, რომლის წინაშეც დგანან საქართველოში მშობლები — ტრანსპორტის და სასკოლო გარემოს ადაპტირება. სკოლა უნდა იყოს ხელმისაწვდომი არა მხოლოდ ეტლით მოსარგებლე, არამედ სენსორული დარღვევების მქონე ბავშვებისთვისაც. ქალბატონი მაგული მიიჩნევს, ისე უნდა წაახალისოს სახელმწიფომ ოჯახები, რომ თვითონ დაუკავშირდნენ მულტიდისციპლინურ გუნდებს, ბავშვის ჩართვის მოთხოვნით, ხოლო განსაკუთრებით მძიმე ფიზიკური თუ გონებრივი დარღვევების მქონე მოსწავლეებს განათლების სახლში მიწოდების სერვისი უნდა შესთავაზოს, თუმცა, ვისაც შეუძლია სკოლაში სიარული, განათლებას აუცილებლად სკოლაში უნდა იღებდეს.
„საქართველოში ინკლუზიური განათლება დიდი ხანია მიმდინარეობს. ეს ერთგვარი შემაჯამებელი კონფერენცია იმისთვისაა გამიზნული, რომ დავინახოთ დღევანდელი ვითარება, რა საჭიროებები იკვეთება. გაეროს შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა კონვენციაში (24-ე მუხლი) ხაზგასმულია, რომ ყველა ბავშვს, მათ შორის შეზღუდული შესაძლებლობების მქონეს, უფლება აქვს განათლება ჩვეულებრივ საჯარო სკოლაში მიიღოს. ძალიან მნიშვნელოვანია, მოვისმინოთ, დღეს რა კეთდება იმისთვის, რომ ბავშვებს ჰქონდეთ ხელმისაწვდომობა განათლებაზე, იქნება ეს ფიზიკური გარემოს მოწყობა თუ სპეციალიზებული პროგრამების შეტანა, რომ რაც შეიძლება მეტმა ბავშვმა მიიღოს განათლება, რადგან განათლების გარეშე ძალიან ძნელია ვისაუბროთ შემდგომში უკვე შშმ ახალგაზრდების დასაქმებასა და სოციალურ ინკლუზიაზე.“ — აღნიშნა მაგული შაღაშვილმა.
კონფერენციას დიდი ბრიტანეთის ელჩი საქართველოში ჯასტინ მაკენზ სმიტი ესწრებოდა. ელჩმა ქართულ-ბრიტანულ ურთიერთობებს თბილი, სასურველი და მრავალფეროვანი უწოდა, ხოლო ბრიტანეთსა და საქართველოს შორის საგანმანათლებლო კავშირებს — ძალიან მნიშვნელოვანი.
კონფერენციაზე განიხილეს სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლეებისთვის განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს მიერ დანერგილი სპეციალური საგანმანათლებლო სერვისების საჭიროება და სასწავლო გეგმების მნიშვნელობა, სკოლის მიღმა დარჩენილი მოსწავლეების, ასევე სკოლის მიღმა დარჩენის მაღალი რისკის ქვეშ მყოფ მოსწავლეთა მიმართ პრევენციის მექანიზმის განვითარების საკითხი. ბრიტანეთის საბჭოს მხარდაჭერით, კონფერენციის მონაწილეებმა მოისმინეს ბრიტანელი კონსულტანტის დევიდ ქრებთრის ლექციები თემებზე: „დიდი ბრიტანეთის პოლიტიკა და პრაქტიკა“, „ინდივიდუალური საგანმანათლებლო გეგმები“ და „10 მიდგომა ინკლუზიისადმი“.
ერთ-ერთი პრეზენტაცია მან დიდი ბრიტანეთის გამოცდილებას მიუძღვნა და კონფერენციის მონაწილეებს გააცნო, როგორ მივიდა ქვეყანა პოლიტიკიდან პრაქტიკამდე. ბრიტანული პოლიტიკა და პრაქტიკა გამოცდილებას, კანონმდებლობასა და მონაცემებს ეყრდნობა — „უთანასწორობა ხშირად ორგანიზაციული კულტურის ნაწილია და, ხშირ შემთხვევაში, ტრადიციული მეთოდების კრიტიკის გარეშე მიღების მიზეზი. ასეთი უსამართლობის აღმოფხვრისთვის საჭიროა ამ უთანასწორობის არსებობის აღიარება და შესაბამისი ქმედება, რათა ის საზოგადოების, კულტურისა და ეთნოსის ფართოდ გავრცელებულ ნაწილად არ დარჩეს“. გვაქვს თუ არა სურვილი, ყველა მოსწავლეს ჰქონდეს კარგი მოსწრება? უზრუნველვყოფთ თუ არა ყველა მოსწავლისთვის, თუნდაც საშუალო დონეზე, სწავლებას? არის თუ არა ჩვენი სწავლება დაფუძნებული მოსწავლეების საჭიროებების ანალიზზე და მათი წინსვლის მონიტორინგზე, მათივე შესაძლებლობებთან და შედეგებთან მიმართებაში? ვაფასებთ თუ არა სწავლების ეფექტურობას, რათა დავაკმაყოფილოთ მოსწავლეთა მრავალმხრივი საჭიროებები? ზრუნავს თუ არა ჩვენი სკოლის მმართველი გუნდი საუკეთესო სწავლების უზრუნველყოფაზე, რათა დავაკმაყოფილოთ მოსწავლეთა მრავალმხრივი საჭიროებები? ვახორციელებთ თუ არა სწავლებაში დროულ ცვლილებებს იქ, სადაც შეფასება გვიჩვენებს ამის საჭიროებას? — ეს კითხვებია, რომლებიც, დევიდ ქრებთრის რჩევით, ყველა სკოლაში უნდა დაისვას.
ბრიტანელი კონსულტანტის მოხსენება „ინდივიდუალური საგანმანთლებლო გეგმები“ დეტალურად აღწერს ინკლუზიურ და სპეციალურ საჭიროებებს, ინდივიდუალურ სასწავლო გეგმებს და მათი განხორციელებისათვის საჭირო ქმედებებს. ინდივიდუალური სასწავლო გეგმა დაგეგმვის, სწავლებისა და გადასინჯვის ინსტრუმენტია, რომელსაც უნდა ეფუძნებოდეს თითოეული მოსწავლისათვის სათანადო ზომების მიღების პროცესი და უნდა მოიცავდეს მხოლოდ იმ დამატებით და განსხვავებულ პუნქტებს, რაც ყველა ბავშვისთვის განკუთვნილ დიფერენცირებულ სასწავლო გეგმაში ასახული არ არის.
ათი მიდგომა ინკლუზიური პრაქტიკისადმი დევიდ ქრებთრის მიხედვით: აღკვეთეთ ხმაური; აღნიშნეთ მრავალფეროვნება; აწარმოეთ სწავლების შეფასებები; უზრუნველყავით სათანადო სივრცე; გამოიყენეთ მულტისენსორული და მულტიმოდალური მიდგომები; მკაფიოდ განსაზღვრეთ სასწავლო შედეგები; დაიწყეთ იმასთან კავშირით, რაც უკვე ნაცნობია; უზრუნველყავით საფეხურებრივი (Scaffold) სწავლება; განასხვავეთ; წინასწარ დაგეგმეთ ხელმისაწვდომობა.
|