2016-09-29
სახეცვლილი თვითშეფასების კითხვარი — 120 პუნქტიდან 10 შეფასების სფერომდე
სულ მალე მასწავლებლებს გამარტივებული და სახეშეცვლილი თვითშეფასების კითხვარის შევსება მოუწევთ. რა სახის სტრუქტურული და შინაარსობრივი ცვლილებები განხორციელდა კითხვარში და რის საფუძველზე მოხდა მისი გამარტივება, ამის შესახებ გვესაუბრება უწყვეტი პროფესიული განათლებისა და კარიერული წინსვლის პროგრამის ხელმძღვანელი ირინა სამსონია
— გასული სასწავლო წელი მასწავლებლებისთვის თვითშეფასების კითხვარის შევსებით გამოწვეული მღელვარებით დაიწყო, 120-პუნქტიანი დოკუმენტის შევსებამ პედაგოგები დააბნია და პროცესი საკმაოდ გაიწელა. როგორც ცნობილია, კითხვარში ცვლილებები განხორციელდა, რაც იმას ნიშნავს, რომ თვითშეფასების კომპონენტი წელსაც რჩება, მაგრამ, პირველ რიგში, საინტერესოა, რის საფუძველზე მოხდა ცვლილებები?
— თვითშეფასების კომპონენტი ბუნებრივია რჩება, რადგან პროფესიული განვითარების პროცესი, ცხადია, თვითშეფასების გარეშე სრულყოფილი ვერ იქნება. თვითრეფლექსია არსებითია იმისთვის, რომ ადამიანმა საკუთარ პროფესიულ განვითარებაზე იზრუნოს.
შარშან, როდესაც თვითშეფასების კითხვარი გამოქვეყნდა და მასწავლებლებმა ამაზე დაიწყეს მუშაობა, იმთავითვე იყო განზრახული, რომ ჩატარებულიყო შესაბამისი კვლევები, რომელიც მთელ ამ პროცესში მის ძლიერ და სუსტ მხარეებს გამოავლენდა. ჩავატარეთ კვლევა თვითშეფასების კითხვარის ეფექტიანობასთან დაკავშირებით, რომლის შედეგებიც უკვე გვქონდა მარტში, ხოლო მაისში განვახორციელეთ სრულმასშტაბიანი კვლევა — შევაფასეთ მასწავლებლის საქმიანობის დაწყების, პროფესიული განვითარებისა და კარიერული წინსვლის სქემის დანერგვის საპილოტე წლის შედეგები მთლიანობაში. ეს იყო უფრო მსხვილი და დიდი კვლევა, რომელშიც თვითშეფასების კომპონენტიც იყო ინტეგრირებული და კიდევ ერთხელ გამოვიკვლიეთ თვითშეფასებასთან დაკავშირებული პრობლემები. სწორედ ამ ორი კვლევის შედეგების გაანალიზების საფუძველზე გამოიკვეთა რამდენიმე მნიშვნელოვანი პრობლემა: მასწავლებლების უმეტესი ნაწილი უპირველეს პრობლემად კითხვარის მოცულობას ასახელებდა, დიდი მოცულობის კითხვარის შევსებას დიდი დრო სჭირდება; მეორე პრობლემად მასწავლებლების ნაწილმა კითხვარის ენობრივი სირთულე დაასახელა, ამბობდნენ, რომ ჭარბადაა გამოყენებული ტერმინოლოგია. ცოტა ზოგადი განაცხადია „ენობრივად რთული“, მაგრამ როცა ჩავუღრმავდით და კონკრეტულ შენიშვნებსა თუ მოსაზრებებს გავეცანით, აღმოჩნდა, რომ უმეტესად საგანმანათლებლო ტერმინოლოგიის სიჭარბე ქმნიდა სირთულეს, შინაარსობრივი თვალსაზრისით კი, ყველაზე ნაკლები შენიშვნა ჰქონდათ. თუმცა, მესამე პრობლემა სწორედ შინააარსს დაუკავშირდა, გამოითქვა მოსაზრება, რომ ზოგიერთი პუნქტის შინაარსი ცოტათი ბუნდოვანია, რადგან პუნქტებს შორის გვხვდება შინაარსობრივი გადაფარვა. ასეთი გადაფარვები მართლაც იყო რამდენიმე ადგილას და შენიშვნაც სამართლიანი იყო. მეოთხე პრობლემა, რომელიც კვლევის შედეგად გამოიკვეთა, უნიფიცირებულ რუბრიკას უკავშირდებოდა. მასწავლებელს ერთი, ზოგადი რუბრიკის მეშვეობით უნდა შეეფასებინა საკუთარი საქმიანობა 120 კომპონენტის მიხედვით, რაც მართლაც არ იყო მოსახერხებელი, არ იძლეოდა სრულფასოვნად შეფასების საშუალებას.
მასწავლებლებმა დაასახელეს კიდევ ერთი მათთვის მნიშვნელოვანი პრობლემა —კითხვარი არ ითვალისწინებდა ყველა საგნის (მაგ., სპორტის, მუსიკის...) თავისებურებებს, ანუ ყველა საგნის მასწავლებელს თანაბრად არ ჰქონდა საკუთარი შესაძლებლობების შეფასების საშუალება, რადგან საგნის სპეციფიკა არ იყო გათვალისწინებული. ცხადია, ამ პრობლემამ განსაკუთრებით იჩინა თავი იმ ნაწილში, სადაც საუბარია სხვადასხვა დონის სააზროვნო უნარის განმავითარებელი სტრატეგიების გამოყენებაზე სასწავლო პროცესში. მიუხედავად იმისა, რომ ამ საგნების მასწავლებლებს შეეძლოთ მოენიშნათ შესაბამისი გრაფა და დაესაბუთებინათ, თუ რატომ არ შეესაბამებოდა ესა თუ ის პუნქტი მათ პრაქტიკას, და ამისთვის მათ არავინ მოსთხოვდა პასუხს, ეს მაინც აღიქვეს პრობლემად. კიდევ ერთი პრობლემური საკითხი ღმოჩნდა თვითრეფლექსია. როგორც კვლევამ აჩვენა, მასწავლებლებს გაუჭირდათ თითოეულ ქვესფეროზე 2-2 რეფლექსიის დაწერა. თვითრეფლექსია ბუნებრივი, პროფესიული განვითარების თანამდევი პროცესია, მაგრამ მისი ასეთი სისტემური სახით დანერგვა სასკოლო სივრცეში სიახლე იყო, შესაბამისად, მასწავლებლებმა ეს რთულ და შრომატევად საქმიანობად შეაფასეს და გამოხატეს უკმაყოფილება.
ეს ის ძირითადი პრობლემებია, რომლებიც კვლევის შედეგად გამოვლინდა ხელისშემშლელ ფაქტორებად იქცა თვითშეფასების პროცესში. ყოველივე ამის საფუძველზე, კითხვარში შევიტანეთ გარკვეული სახის ცვლილებები.
— კონკრეტულად რა ცვლილებები განხორციელდა თვითშეფასების კითხვარში და მივიღეთ თუ არა ამის შედეგად გამარტივებული კითხვარი?
— უპირველესად მინდა გითხრათ, რომ თვითშეფასების კითხვარი უკვე დამტკიცდა და ამჟამად მიმდინარეობს მუშაობა განათლების საინფორმაციო ცენტრთან, მზადდება თვითშეფასების კითხვარის ელექტრონული ვერსია, რომლის ინტერფეისიც მთლიანად იქნება შეცვლილი.
პირველ რიგში, გამარტივდა სტრუქტურა — გაუქმდა ქვესფეროები, ბლოკები და პუნქტები. დარჩა მხოლოდ მიმართულებები და შეფასების სფეროები.
კითხვარი მოიცავს ოთხ მიმართულებას: 1. სასწავლო გარემო; 2. სასწავლო პროცესის დაგეგმვა; 3. სწავლება; 4. სწავლების დროს შეფასების გამოყენება. თითოეული მიმართულება მოიცავს შეფასების სფეროებს: 1-ლი მიმართულება — 4-ს, მე-2 მიმართულება — 2-ს, მე-3 მიმართულება — 2-ს და მე-4 მიმართულება — 2-ს. ჯამში 10 შეფასების სფეროა.
შემცირდა შესაფასებელი დებულებების რაოდენობა. რის ხარჯზე? პუნქტები, რომელიც ადრინდელი თვითშეფასების კითხვარში გვქონდა, თემატურად გამთლიანდა და შეფასების სფეროში მოექცა. შესაბამისად, მასწავლებელს იმ შეფასების სფეროს მიხედვით უწევს საკუთარი თავის შეფასება, რომელიც აერთიანებს ამ პუნქტებს. ასეთი სულ 10 სფეროა, ანუ მასწავლებელს, საკუთარი საქმიანობის შეფასება, 120 პუნქტის ნაცვლად, მხოლოდ 10 „პუნქტით“ — შეფასების სფეროს მიხედვით — მოუწევს.
რაც შეეხება პუნქტებს, ისინი არსად არ წასულა. მათ უბრალოდ შეიცვალეს ფუნქცია და ე.წ. ინდიკატორებად იქცნენ. როდესაც მასწავლებელი მუშაობს კონკრეტული შეფასების სფეროზე, მას ეკრანზე გამოუჩნდება იმ ინდიკატორების ჩამონათვალი, რომლებიც დამხმარე როლს შეასრულებენ მასწავლებლებისთვის. ამ ჩამონათვალის გაცნობის შემდეგ ის უკეთ დაინახავს, კონკრეტულად რას მოიცავს ესა თუ ის სფერო, რა აქტივობების და რა ტიპის საქმიანობის შესრულებას მოითხოვს მისგან, როგორ აისახება ეს ყველაფერი მოსწავლეებზე. ამ ჩამონათვალში გაერთიანებულია მასწავლებლისა და მოსწავლის ქცევა. ვფიქრობთ, ეს უფრო გაუადვილებს მასწავლებელს საკუთარი თავის შეფასებას, უფრო კარგად და ნათლად დაანახებს საკუთარ სუსტ და ძლიერ მხარეებს. გარდა ამისა, რა თქმა უნდა, ეს ყველაფერი, შემდგომ თვითრეფლექსიის დაწერაშიც დაეხმარება. კიდევ ერთხელ ვიტყვი — 120 პუნქტის ნაცვლად, მასწავლებელი 10 შეფასების სფეროს მიხედვით შეაფასებს საკუთარ საქმიანობას.
თვითშეფასების კითხვარი მთლიანად გადამუშავდა და შეძლებისდაგვარად დაიხვეწა ენობრივადაც. ცხადია, ენობრივ დახვეწაში მხოლოდ სტილისტური თუ კორექტურული ხასიათის შეცდომების გასწორება არ იგულისხმება, მაქსიმალურად ვეცადეთ, მოგვეხსნა ყველანაირი ენობრივი ბუნდოვანება და განგვეტვირთა ტერმინოლოგიისგან. თუმცა, დამეთანხმებით, რომ ზღვარს გადასვლა აქ არ ღირს. მასწავლებლები განათლების სფეროს ემსახურებიან, ხოლო ამ სფეროში დამკვიდრებულია დარგობრივი ტერმინოლოგია, რომელიც ყველასთვის ნაცნობი და გასაგები უნდა იყოს. შესაბამისად, მისი ცოდნა, გარკვეულ დონეზე, მასწავლებლებს მოეთხოვებათ კიდეც. შეძლებისდაგვარად, ისე რომ პროფესიული ჩარჩოებიდან არ გავსულიყავით, ვეცადეთ, მარტივი და გასაგები ენით მიგვეწოდებინა მასწავლებლისთვის კითხვარის შინაარსი.
დაიხვეწა შეფასების სქემაც. როგორც თავში აღვნიშნე, პრობლემას ქმნიდა ის, რომ იყო ერთი, უნიფიცირებული, ოთხდონიანი რუბრიკა. ახლა კი ასეთი ოთხდონიანი რუბრიკა შეიქმნა თითოეული შეფასების სფეროსთვის და გვაქვს, ერთის მაგივრად, ათი რუბრიკა, რომლებიც მორგებულია კონკრეტული შეფასების სფეროს შინაარსს. ცხადია, ყველა ეს შეფასების რუბრიკა ერთი პრინციპითაა აგებული. მათში ასახულია როგორც რაოდენობრივი (ინტენსივობა/სიხშირე), ისე თვისებრივი (ხარისხი/შედეგი) მაჩვენებელი.
რაც შეეხება თვითრეფლექსიებს, მასწავლებლების ინტერესების გათვალისწინებით, შევამცირეთ და თითოეული შეფასების სფეროსთვის დავტოვეთ თითო რეფლექსია, სადაც მასწავლებლები აანალიზებენ საკუთარ საჭიროებებს და სახავენ მათი აღმოფხვრის გზებს. რომ შევაჯამოთ, განსხვავება ის არის, რომ ცვლილებამდე მასწავლებლებს, ჯამში, თექვსმეტი რეფლექსიის წერა უხდებოდა, ახლა კი ეს რაოდენობა ათამდე შემცირდა. გარდა ამისა, მასწავლებლებს ექნებათ სპეციალური ინსტრუქცია, რომელშიც სხვა რჩევებთან ერთად მასწავლებლებს შევთავაზებთ კომპონენტებისა და კითხვების სარეკომენდაციო ჩამონათვალს, რომლებიც მათ თვითრეფლექსიის სწორად აგებაში დაეხმარება.
— როგორც აღნიშნეთ, მთლიანად იცვლება თვითშეფასების კითხვარის ინტერფეისი, როგორი იქნება ის და რა ძირითადი მახასიათებლები აქვს?
— ინტერფეისი ძირეულად შეიცვალა. საქმე ის არის, რომ მთელი თვითშეფასების კითხვარი მოთავსდება ერთ გვერდზე. მარტივად გეტყვით რას აკეთებს მასწავლებელი: როცა ის იწყებს კონკრეტულ შეფასების სფეროზე მუშაობას, მას ეკრანზე გამოუჩნდება შესაბამისი ინდიკატორები, ხოლო იქვე განთავსებულ 4-დონიან შკალაზე შესაბამის გრაფასთან (1, 2, 3...) კურსორის მიტანისას მას შეუძლია გაეცნოს შესაბამისი დონის აღწერას შეფასების კონკრეტულ სფეროსთან მიმართებით. როცა მასწავლებელი მიიღებს გადაწყვეტილებას და მონიშნავს რომელიმე დონის შესაბამის გრაფას, მან უნდა დაწეროს თვითრეფლექსია სპეციალურად გამოყოფილ სივრცეში. სიმბოლოთა რაოდენობა არ არის შეზღუდული.
— როდის დაიწყებენ მასწავლებლები თვითშეფასების კითხვარის შევსებას, რჩებიან თუ არა ფასილიტატორები მასწავლებლის მთავარ დამხმარედ ამ პროცესში?
— ჩვენგან დამოუკიდებელი მიზეზების გამო, პროცესი გაჭიანურდა და ცოტა მეტი დრო დასჭირდა კითხვარის დამტკიცებას, ვიდრე ველოდებოდით. ახლა კი ყველაფერი მზადაა, სახეცვლილი კითხვარი დამტკიცებულია მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრის მიერ და პროგრამულად დასამუშავებლად გადაეცა განათლების მართვის ელექტრონულ სისტემას. ამჟამად მიმდინარეობს მუშაობა მის ელექტრონულ ვერსიაზე, რომელიც განთავსდება eschool-ის სისტემაში. დაახლოებით ორ კვირაში, მაქსიმუმ, მასწავლებლები უკვე შეძლებენ კითხვარზე მუშაობის დაწყებას. შევსების ვადებს თავად სკოლა განსაზღვრავს დირექტორის ბრძანების საფუძველზე.
რაც შეეხება ფასილიტატორს, ამ მხრივ არაფერი შეცვლილა — ის კვლავ რჩება მასწავლებლის დამხმარედ მთელ ამ პროცესში. სავარაუდოდ, კვირის ბოლოდან ცენტრის ტრენერ-კონსულტანტები დაიწყებენ ინტენსიურ სამუშაო შეხვედრებს ფასილიტატორებთან თვითშეფასების განახლებული კითხვარის სქტრუქტურისა და შინაარსის გაცნობის მიზნით.
— თუ გვაქვს სკოლები, სადაც მასწავლებლებს არ აქვთ თვითშეფასების კითხვარზე ელექტრონული წვდომა, ამ შემთხვევაში, როგორ შეავსებენ კითხვარს?
— ინტერნეტის პრობლემა ზოგიერთ რეგიონში, რა თქმა უნდა, არის, თუმცა, ჩვენი ინფორმაციით, საბოლოო ჯამში, ყველა მასწავლებელმა მოახერხა კითხვარის შევსება. მართალია, იყო შეფერხებებიც, მაგრამ ჩვენ არ გვაქვს ინფორმაცია, რომ ამ მიზეზით რომელიმე მასწავლებელმა ვერ მოახერხა თვითშეფასების კითხვარის შევსება. სხვა საკითხია, როგორ და რა პირობებში ხდებოდა კითხვარის შევსება, რადგან მასწავლებლებს საინფორმაციო ტექნოლოგიების კომპეტენციების ფლობასთანაც აქვთ პრობლემები და მათ სკოლის საინფორმაციო მენეჯერები ან სხვა მასწავლებლები ეხმარებოდნენ. სამწუხაროდ, ეს პრობლემა ასე მალე ვერ აღმოიფხვრება და ვფიქრობ, წელსაც პრობლემად დარჩება, ამას სხვაგვარად მიხედვა სჭირდება.
— რამდენად ობიექტურად აფასებენ მასწავლებლები საკუთარ პროფესიონალიზმს და, შესაბამისად, სწორად გეგმავენ თუ არა სამოქმედო გეგმას — საჭიროებებს?
— თვითშეფასება თვითშეფასებისთვის, მხოლოდ აქტივობის განსახორციელებლად, რასაკვირველია, ყოველგვარ აზრს მოკლებულია. სწორად დაგეგმილი ინდივიდუალური სამოქმედო გეგმა არის შემდგომი ნაბიჯი, რაც თვითშეფასების კითხვარის შევსებას უნდა მოჰყვეს. სამოქმედო გეგმის ადეკვატურად და გააზრებულად შედგენა, შემდგომში კი მისი განხორციელების შეფასება, ასევე ამ პერიოდში მასწავლებლების მაქსიმალური ხელშეწყობა და მათ საჭიროებებზე მორგებული დახმარება ამ პროცესის ქვაკუთხედია. ჩვენი აზრით, სქემაში ამ პროცესის მთლიანობა უფრო კარგად უნდა გამოიკვეთოს, ამიტომ ვგეგმავთ გარკვეულ ცვლილებებს ამ მიმართულებით. მოგეხსენებათ, კრედიტ-ქულების მოპოვების გზებიც უფრო მრავალფეროვანი ხდება, აქტივობების სპექტრიც ფართოვდება და ვფიქრობ, კარგად მოხერხდება პროცესში მათ საჭიროებებზე მორგებული საქმიანობების ინტეგრირება.
ობიექტური თვითშეფასება, პირველ რიგში, თავად მასწავლებლის ინტერესს უნდა წარმოადგენდეს, რადგან სწორად დაგეგმილი სამოქმედო გეგმა და შემდგომში მისი განხორციელება, პროფესიულ განვითარებასთან ერთად, კრედიტქულების მოპოვების საწინდარი და კარიერული წინსვლის წინაპირობაა.
ესაბურა ლალი ჯელაძე
|
