2016-11-03 განსხვავებული მოსაზრება სერტიფიცირების შესახებ
2016 წლის სასერტიფიკაციო გამოცდებზე მინიმალური კომპეტენციის ზღვარი მონაწილეთა 80-მა პროცენტმა ვერ გადალახა. ეს ფაქტი საგანგაშოდ შეფასდა, უფრო მეტი უკმაყოფილება გამოიხატა იმის გამო, რომ გამოცდებზე დაწყებითი კლასების მასწავლებელთა აბსოლუტური უმრავლესობა ჩაიჭრა. გამოცდები, როგორც ცნობილია, 2010 წლიდან მიმდინარეობს და გასული 6 წლის განმავლობაში სერტიფიცირებულთა რაოდენობამ ნახევარსაც ვერ მიაღწია. აქ მთავარი ისაა, რომ დღეს არსებული მდგომარეობით, ნახევარს 100 წლის შემდეგაც ვერ მიაღწევს. მკითხველი მიმიხვდა, ალბათ, რისი თქმაც მსურს, თორემ დღეს მომუშავეთაგან 100 წლის შემდეგ რომ აღარავინ იქნება, ეს იოლი გასაგებია.
დიახ, დღევანდელი მდგომარეობით, 100 წელიც ვერაფერს შეცვლის, რადგან ხელფასის სიმცირის გამო მაღალი კომპეტენციის პროფესიონალი სკოლაში არ იმუშავებს. ამავე მიზეზით პედაგოგიურ სპეციალობებზე კარგი მომზადების ახალგაზრდობა არ მიდის, ვერც უმაღლესია მისაბაძი სწავლების დონით და გამოდის, რომ დაბალი მომზადების ახალგაზრდისგან დაბალი დონის სწავლებით ისევ დაბალი დონის პედაგოგებით შეივსება სკოლა. ეს რომ ასე იქნება, ეს უმაღლესი სკოლებიდან მოსული კადრების ანალიზიდანაც ჩანს, მათი დიდი უმრავლესობა ვერ აბარებს სასერტიფიკაციო გამოცდებს.
ახლა დავუკვირდეთ დღევანდელ მიდგომას: ვინც 4 წლის შემდეგ ვერ მიიღებს სერტიფიკატს, უნდა წავიდეს სკოლიდან. რა უსაფუძვლო განცხადებაა! უსაფუძვლო იმიტომ, რომ, თუ სკოლიდან ასეთ პედაგოგებს გაუშვებენ, რაც არ უნდა ამსხვილონ სკოლები, მაინც უპედაგოგოდ დარჩებიან. ნუთუ მართლა ასე კატასტროფულ მდგომარეობაში ვართ? რაც მე ვთქვი, ამას ყველა პედაგოგი ხვდება და უსაფუძვლო ქადილის გამო თუ არ ხარხარებს, იღიმება მაინც.
განათლების სფეროს ახალი ხელმძღვანელი, ბატონი ალექსანდრე ჯეჯელავა ამბობს, რომ მასწავლებელს შეუქმნიან პირობებს და არავინ არავის გაშვებას არ აპირებს, რომ მასწავლებელს გამოცდას აღარ მოუწყობენ, მეორე ადგილას კი თქვა, პროფესიული უნარების გამოცდა უნდა აღდგესო. ასეთი ურთიერთსაწინააღმდეგო აზრები კიდევ უფრო აბნევს პედაგოგს.
თავიდან ჩაფიქრებული იყო, რომ სერტიფიცირება აამაღლებდა სკოლისა და მასწავლებლის ავტორიტეტს, პირიქით კი გამოვიდა: გასული 6 წლის მანძილზე ზოგიერთმა პედაგოგმა უკვე 6-ჯერ და ზოგმა მეტჯერაც აბარა გამოცდა, მაგრამ უშედეგოდ. რა კონფიდენციალურიც არ უნდა იყოს გამოცდების შედეგები, ყველამ ყველაფერი იცის და მასწავლებელს უფრო გაუტყდა სახელი. არადა, ბევრი მათგანი მართლაც კარგი პედაგოგია და შერყეული ავტორიტეტის გამო სირცხვილით იწვის.
რა ხდება? ნუთუ არ არის გამოსავალი?
2010 წელს რომ გამოცდები ბარდებოდა, იმასთან შედარებით, გამარტივებულია საგამოცდო საკითხები, მაგრამ სახარბიელო შედეგი მაინც არ გვაქვს, ვითარებას ვერც პროფესიული უნარების გამოცდის გაუქმებამ და პროფესიული განვითარების კითხვარების შემოღებამ უშველა. ვერც უშველის, რადგან კითხვარი ყველა პედაგოგმა შეავსო და ატვირთა კიდეც, მაგრამ იმის იქით საქმე არ წასულა, სასიკეთო არც გამოცდის აღდგენაში იქნება რამე.
არადა, ჯერ არავის მიუმართავს პედაგოგებისთვის კითხვით: არის თუ არა გამოსავალი და თუ არის, როგორი?
არც ჩემთვის უკითხავს არავის, მაგრამ მიუხედავად იმისა, რომ 2011 წლიდან სერტიფიცირებული ვარ და ახლა ფასილიტატორის ფუნქციაც დამაკისრეს, საშინლად ავღელდი, როცა არაერთმა ტრენინგგავლილმა პედაგოგმა (რომელიც ნამდვილად არაა ცუდი), წელს კვლავ ვერ ჩააბარა გამოცდა (სხვათა შორის, ერთი ქულა დააკლდა და ისიც არ მოუმატეს!). მინახავს მათი გაკვეთილები და ყოველთვის კმაყოფილი დავრჩენილვარ.
რა ქნას ამ პედაგოგმა, კიდევ რამდენ ხანს აბაროს გამოცდები ან რაშია საქმე? სწორედ ამაზე პასუხის გაცემა მინდა, ვცადო:
ჯერ იმაზე მინდა ვთქვა, რომ უმაღლესი სასწავლებლების პროფესორ-მასწავლებლები ლექციებს კითხულობენ, ამ სიტყვის პირდაპირი გაგებით — დაიდებენ კონსპექტებს და კითხულობენ და კითხულობენ. სკოლაში კი პედაგოგს ახლა მისცეს კითხვის უფლება — კონსტრუქტივიზმის მოდელი იძლევა საშუალებას, იკითხოს და მოსწავლეებს გაააზრებინოს წაკითხული ან ისევ მოსწავლეებს წააკითხოს და მათი ძალებით სცადოს გააზრება, რასაც ვერ შეძლებენ ბავშვები, თვითონ მასწავლებელი შეავსებს.
ანუ: პროფესორ-მასწავლებლები ვერ გადასცემენ მასალას ზეპირად (ჩემი სტუდენტობის დროს 30-ზე მეტი ლექტორი მასწავლიდა და მათგან მხოლოდ სამი გადმოსცემდა ლექციას კონსპექტის გარეშე) და მასწავლებელმა როგორ უნდა იცოდეს საგანი, მინიმუმ, 12 კლასის პროგრამით იმ დონეზე, რომ ყველა საკითხზე გასცეს სწორი პასუხი?
უფრო უარესი: დაწყებითი კლასის მასწავლებელმა, სერტიფიკატის მისაღებად, სამი საგანი — ქართული, მათემატიკა და ბუნება უნდა ჩააბაროს ჳ-ვჳ კლასების პროგრამით (ხშირად საკითხები უფროსი კლასებიდანაცაა შერჩეული) და როგორ შეიძლება ამას მიაღწიოს, მით უმეტეს, თუ ვ-ვჳ კლასებში არასოდეს უსწავლებია? ამიტომაც აქვთ ამ პედაგოგებს ყველაზე უარესი შედეგები გამოცდებზე.
ან თუნდაც ქართული ავიღოთ: მასწავლებელს ეძლევა საკითხები ორთოგრაფიიდან, სტილისტიკიდან, რომლებზეც სასკოლო სახელმძღვანელოებში მასალები უმნიშვნელოა. მას ავალებენ აგრეთვე იდეურ-მხატვრულად გაიაზროს უცხო ტექსტი, რომლის არც ავტორზე აქვს წარმოდგენა და ვერც ტექსტში ასახულ დროზე ვერ იგებს რამეს. რანაირად შეძლებს ამის გაკეთებას, ის ხომ სკოლის მასწავლებელია და არა უმაღლესი სასწავლებლის პროფესორი?
დღევანდელ სკოლაში ქართული ენის გრამატიკა იმდენად დაბალ დონეზე ისწავლება, რომ 10 პროცენტის ფარგლებშიც ვერ დაიძლევა მართლწერა-მართლმეტყველების ნორმები, სახელმძღვანელოებში ენა აღარ არის მთავარი, მაშინ, რატომ ვთხოვთ პედაგოგს, იცოდეს უამრავი ნორმა და გაასწოროს შეცდომა?
ტელეგადაცემებს მეც სხვასავით ვუყურებ და ხანდახან გული მიწუხს, რა დღეშია ქართული ენა დღევანდელი ტელეჟურნალისტების ხელში? ერთ ჟურნალისტსაც ვერ დავასახელებ, რომელიც უშეცდომოდ მეტყველებს, არადა ეს მისი მოვალეობაა. აბა რატომ ვთხოვთ პედაგოგს, იცოდეს ყველაფერი. იმ მასშტაბის მასალის ცოდნა, რასაც სასერტიფიკაციო გამოცდები ითხოვს, უმრავლესობისათვის შეუძლებელია.
ამ მაგალითებით მინდა საკითხი მივიყვანო დასკვნამდე, რომ ნებისმიერი საგნის მასშტაბები უდიდესია და ყველაფრის ცოდნა, უბრალოდ, შეუძლებელია. ეს, უპირველესად, გამოცდების მესვეურებმა უნდა გაიაზრონ. სასერტიფიკაციო გამოცდებით გამიზნული პროგრამების დაძლევა მხოლოდ ერთეულებს შეუძლიათ, ისინი კი სკოლისათვის საკმარისი ვერ იქნებიან. რა ვქნათ? დავხუროთ სკოლები?
ჩემი უპირველესი მოსაზრება ასეთია: პედაგოგი ჩვეულებრივი ადამიანია, რომელიც ემზადება გაკვეთილისათვის და ატარებს. დიახ, ემზადება, ზოგჯერ მოსწავლეზე ერთი დღით ადრე და გაკვეთილზე ნორმალური სახით წარდგება. რა, ტყუილს ვამბობ? ეს რეალობაა, რომელსაც ვერასდროს გავექცევით. ამიტომ მასწავლებლის ვარგისიანობა უნდა დადგინდეს იმის მიხედვით, როგორ შეუძლია გაკვეთილისათვის მომზადება. რა თქმა უნდა, შორს ვარ იმ აზრისაგან, რომ დღევანდელი სასერტიფიკაციო მიდგომა გაუქმდეს. ის უნდა დარჩეს, როგორც მაღალი კატეგორიის მიღწევის საფუძველი, მაგრამ უნდა შემოიღონ უფრო დაბალი საფეხური, ვთქვათ, ძირითადი მასწავლებელი. აპლიკანტს მიეცემა თემა, სახელმძღვანელო და ლიტერატურა პროფესიული მიდგომის შერჩევისათვის და თუ პედაგოგი შეძლებს მათი გამოყენებით დაწეროს გაკვეთილის გეგმა-კონსპექტი, მას უნდა მიენიჭოს კატეგორია, რომელიც მისცემს უფლებას, ასწავლოს სკოლაში.
მოვიქცეთ ასე და ვნახავთ, რომ ჩვენი პედაგოგების სამი მეოთხედი მაინც შესაფერისი აღმოჩნდება სპეციალობისათვის. ამ გზით სკოლა მიიღებს კარგ მასწავლებელს.
ასეთი მასწავლებლები არიან დღესაც და პრაქტიკოსები ჰქვიათ. ბედის ირონიაა, ალბათ, ბევრი მათგანი, რომელიც უფროსი მასწავლებელი ან მეთოდისტი მასწავლებელი იყო კომუნისტურ პერიოდში, დღეს პრაქტიკოსია მხოლოდ, რადგან ან ერთხელ სცადა გამოცდის ჩაბარება და სირცხვილი ჭამა, ან სხვების გაგონილით დაშინებული არც აპირებს ჩააბაროს.
შემოიარონ სამინისტროს წარმომადგენლებმა სკოლები, ნახონ ასეთი პედაგოგების გაკვეთილები და დარწმუნდებიან ჩემი ნათქვამის სიმართლეში. აქედან გამომდინარე, ჩემი აზრით, მთავარია გაირკვეს, როგორ შეუძლია მასწავლებელს მოემზადოს გაკვეთილისათვის, შემდეგ მივცეთ მას კარგი სახელმძღვანელო (და არა ისეთი მდარე, როგორიც ქართულშია დღეს, უფრო ენის მიმართულებით, განსაკუთრებით ჳჳ-ვჳ კლასებში), მივცეთ მასწავლებელს წიგნი, რომელშიც გაწერილი იქნება სტრატეგიები თითოეული თემისათვის და ყველაფერი წავა ნორმალურად.
კიდევ ერთი რამაა აუცილებელი, რომ სკოლამ ნორმალურად იფუნქციონიროს:
რამდენიმე სერტიფიცირებულ პედაგოგს ვიცნობ, რომლებიც არც ერთ შემთხვევაში არ შეიძლება ჩაითვალონ დამაკმაყოფილებელ პედაგოგებად, რადგან ცოდნა აქვთ, მაგრამ არ ახმარენ სკოლას. ამას ცენტრიდან კონტროლის სისტემა ვერ უშველის. ამ ტიპის პედაგოგები კრედიტქულებს ყოველთვის დააგროვებენ და ყოველთვის იქნებიან უფროსი მასწავლებლები, შეიძლება უფროსზე მაღალი კატეგორიისაც, მაგრამ მათგან სარგებელი ვერ მიიღება.
ამას სჭირდება კონტროლი თავად სკოლაში, რაც დირექციამ უნდა განახორციელოს. დღეს პედაგოგების უმრავლესობა არ წერს გაკვეთილის გეგმას. ეს ნიშნავს, რომ ისინი არ ემზადებიან გაკვეთილისათვის, დღეს სკოლაში არ მოწმდება გაკვეთილის ჩატარების ხარისხი და ეს მიუტევებელია. კონტროლი კარგ მასწავლებელსაც შეიძლება სჭირდებოდეს, თუნდაც იმიტომ, რომ დამსწრე შეაქებს, რაც მოტივაციას აუმაღლებს; ხარისხი უნდა შეამოწმონ დირექტორმა, მოადგილემ, კათედრის თავჯდომარემ (ის ხელფასს უნდა იღებდეს, რომ კონტროლი შეძლოს), ფასილიტატორმა და სხვა პირმა, ვინც ამ მიზნით შეირჩევა, რადგან ადამიანის ბუნება ისეთია, თუ არ აკონტროლე, თუ არ გააკრიტიკე ან შეაქე, ვერ ასრულებს მოვალეობას სათანადოდ, საკუთარი სინდისით კარგად მომუშავეთა რაოდენობა არა მგონია, შესამჩნევად მნიშვნელოვანი იყოს.
ესეც რეალობაა.
ყველაფერი რომ შევაჯამოთ, გამოვა, რომ მე ვთავაზობ განათლების სისტემის მესვეურთ: 1. შემოვიღოთ პრაქტიკოს მასწავლებელზე მაღალი კატეგორია, მაგალითად, ძირითადი მასწავლებელი და მისი გამოვლენისათვის გამოვიყენოთ გაკვეთილისათვის მზადების უნარის გამოვლენა სახელმძღვანელოს და სხვა საჭირო ლიტერატურის გამოყენებით. ამ გზით სკოლას პრობლემა მოეხსნება და ეყოლება სერტიფიკატის მქონე მასწავლებელი. 2. დარჩეს გამოცდების დღევანდელი ფორმაც (პროფესიული უნარების ჩათვლით), რომლის ჩაბარების შემდეგ პედაგოგი მიიღებს უფრო მაღალ კატეგორიას. ამისთვის ბრძოლის უფლება ექნება ძირითად მასწავლებელს და პირდაპირ პრაქტიკოსსაც, თუ შეძლებს. 3. სკოლაში სწავლების ხარისხის ამაღლებისათვის არ არის საკმარისი მხოლოდ მასწავლებლების უფლების მქონე პედაგოგი, საჭიროა კონტროლი გაკვეთილებზე, რაც უნდა შეძლონ დირექციის წევრებმა და კათედრის თავმჯდომარემ (შეფასების ჯგუფში, პრაქტიკოსი მასწავლებლის ყოფნა, ვფიქრობ, შეუსაბამოა. რა გამოდის, მან გაკვეთილი უნდა შეუფასოს უფროს მასწავლებელს ან წამყვანს?), რომელსაც ხელფასი ექნება. საზოგადოებრივ საწყისებზე შექმნილი კათედრები უეფექტოა.
ასეთია ჩემი მოსაზრებები, რომლებიც, მგონი, ნამდვილად არის ანგარიშგასაწევი.
თამაზ აბულაძე
ქედის მუნიციპალიტეტის სოფელ ხარაულის
საჯარო სკოლის უფროსი მასწავლებელი
|