2016-12-15
როგორ დავეხმაროთ ბულინგის მსხვერპლსა და ინიციატორს ეფექტიანი ხერხები სასურველი ქცევის დაუფლებისთვის
მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნულმა ცენტრმა სამოქალაქო განათლების მასწავლებლებისთვის ტრენინგმოდულის „სკოლებში ბულინგის პრევენცია და ტოლერანტული კულტურის განვითარების ხელშეწყობა“ განხორციელება დაიწყო. როგორც ცენტრში აღნიშნავენ, ბულინგისა და ძალადობის კომპონენტი აქამდე მხოლოდ სხვადასხვა ტრენინგების შემადგენელი ნაწილი იყო, თუმცა საკითხის უდიდესი მნიშვნელობიდან გამომდინარე, მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრის ხელმძღვანელობის გადაწყვეტილებით, შეიქმნა სრულიად ახალი ტრენინგმოდული სამოქალაქო განათლების მასწავლებლებისთვის. ტრენინგმოდულის შექმნის მიზანია, ხელი შეუწყოს სკოლაში ბულინგის პრევენციას და ტოლერანტული კულტურის განვითარებას. მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრის სტანდარტების განვითარებისა და დანერგვის სამსახურის უფროსმა მარიკა სიხარულიძემ გვითხრა, რომ „შეიქმნა ყოვლისმომცველი მოდული, რომელშიც გათვალისწინებულია ყველა ის საკითხი, რომელიც აქტუალურია არა მხოლოდ საქართველოში, არამედ მთელ მსოფლიოში. მოგეხსენებათ, რომ ძალიან ბევრს წერენ და საუბრობენ ბულინგის შესახებ, მათ შორის, ყველაზე ცივილიზებული განათლების სისტემების მქონე ქვეყნებშიც, ერთ-ერთი ურთულესი და დაუძლეველი პრობლემაა, ბუნებრივია, ასევეა ჩვენთანაც. პერიოდულად ვიწყებთ ამაზე საუბარს და მერე, სამწუხაროდ, რაღაცნაირად მიიჩქმალება ხოლმე. თუმცა მიგვაჩნია, რომ ამის მიჩქმალვა არ შეიძლება.
რაც შეეხება უშუალოდ სამოქალაქო განათლების მასწავლებლებს, მოგეხსენებათ, ეს ადამიანები სხვა ტიპის მასწავლებლები არიან, უფრო გამჭოლ უნარებზე მუშაობენ მოსწავლეებთან, ვიდრე სხვა საგნებში საგნობრივ ჭრილში. ჩვენ ეს მოდული უნდა მოგვემზადებინა ევროკავშირთან ასოცირების სამოქმედო გეგმის ფარგლებში, ერთგვარი ვალდებულება გვქონდა, რომ ამ წელიწადში შეგვექმნა მოდული და დაგვეწყო ტრენინგები. რაც შეეხება თემატიკას, ძალიან ფართოა და მოიცავს ინფორმაციას ბულინგისა და მისი პრევენციის შესახებ — რა არის ზოგადად ბულინგი, რა ტერმინებს მოიცავს, რა აწარმოებს ბულინგს, რატომ ძალადობენ ადამიანები ერთმანეთზე, მათ შორის მოსწავლეები, რა სახეობის ბულინგი არსებობს, ვინ არის სინამდვილეში მსხვერპლი, რას წარმოადგენს ადამიანი, რომელიც მოძალადის როლში გვევლინება. განხილულია ასევე სტიგმა და სტერეოტიპები, რაც ამ ყველაფერს მოჰყვება და ამ ყველაფრის და კონფლიქტის მოგვარების გზები და ა.შ.“
უშუალოდ მოდულის შინაარსობრივ დეტალებზე კი მისი ავტორი, სამოქალაქო განათლების კონსულტანტი ნინო ბესელია საუბრობს:
— ტრენინგმოდული „სკოლებში ბულინგის პრევენცია და ტოლერანტული კულტურის განვითარების ხელშეწყობა“ საკლასო და სასკოლო პოზიტიური გარემოს შექმნისთვის მნიშვნელოვან თემატიკას მოიცავს: ბულინგისა და ძალადობის პრევენცია; ტოლერანტული კულტურის განვითარება; ბავშვზე ძალადობა, ბავშვის უფლებები და ფასეულობები; კულტურათა შორის ურთიერთობა; სოციალური და ემოციური სწავლება; კონფლიქტის არსის გაცნობიერება; ეფექტური კომუნიკაცია; სამოდელო გაკვეთილებს; ასევე, ძალადობისა და ბულინგის პრევენციის უზრუნველყოფის ადგილობრივ და საერთაშორისო საკანონმდებლო ჩარჩოს, კვლევებს. ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ მასწავლებლების მხრიდან ინტერესი გაჩნდა და ტრენინგზე 1200-მდე მსურველი დარეგისტრირდა, მათგან 334-მა უკვე გაიარა. ტრენინგის წარმატებით დასრულების შემდეგ, მასწავლებლებს ევალებათ გაკვეთილის გეგმის შემუშავება, რომელიც ხელს შეუწყობს სკოლაში ძალადობის პრევენციას. ტრენერი მონაწილეებს ტრენინგზე აქტიურობის, საშინაო დავალებების შესრულების, დასწრებისა და გაკვეთილის სცენარის შემუშავების მიხედვით აფასებს და მათ 1.5 კრედიტ-ქულასაც ანიჭებს.
— როგორ აღმოაჩინოს ან შეამჩნიოს სკოლაში ბულინგი მასწავლებელმა?
— მოზრდილებს უჭირთ ბულინგის ამოცნობა. ისინი ხშირად ერთმანეთისგან ვერ ასხვავებენ ბულინგს თამაშით ჩხუბისა (ძიძგილაობა) და ნორმალური კონფლიქტებისგან (უთანხმოება მეგობრებს შორის) და ხშირად ნამდვილ აგრესიას თამაშად მიიჩნევენ. სამწუხაროდ, მცდარი შეხედულებების გამო, ბულინგს ბავშვის განვითარების ბუნებრივ, არასაგანგაშო გამოვლინებად მიიჩნევენ — „გაიზრდება და აღარ გააკეთებს“, „ბიჭები მაინც ბიჭები არიან“, „უბრალოდ, ყურადღებას ნუ მიაქცევ“ და სხვ. ხშირ შემთხვევაში, მოზრდილებისთვის ბულინგი დაფარულია, რადგან, როგორც წესი, ბავშვები არ ატყობინებენ მათ ბულინგის შემთხვევების შესახებ. მაგრამ, სამწუხაროდ, როცა ცნობილია ფაქტები, მაშინ მოზრდილებმა არ იციან, როგორ უპასუხონ ბულინგს. არადა, ძალიან მნიშვნელოვანია, როგორც დაზარალებული ბავშვის, ისე ინიციატორის დახმარება.
— როგორ მოიქცეს მასწავლებელი, რომ გადაჭრას ბულინგის პრობლემა?
— აუცილებელია მასწავლებელმა დაზარალებულ ბავშვს საშუალება მისცეს, მოყვეს რაც მოხდა, რას გრძნობს, რა მოუვიდა. ჩვენ ვურჩევთ მათ, გამოხატეთ თანაგრძნობა და მხარდაჭერა, ერთად გაარკვიეთ, რა მოხდა, ბავშვთან ერთად შეადგინეთ მისი უსაფრთხოების გეგმა: იმსჯელეთ, როგორ აარიდოს ბავშვმა თავი ანალოგიურ სიტუაციებს; განსაზღვრეთ, როგორ მოიქცეოდა ბავშვი, ბულინგი რომ გაგრძელებულიყო? მოელაპარაკეთ იმაზე, თუ ვის შეიძლება ბავშვმა უამბოს, თუ ბულინგი არ შეწყდება.
შეეცადეთ ჩართოთ დაზარალებული ბავშვი საქმიანობაში, სადაც მას თანატოლებთან ურთიერთობის საშუალება ექნება. ამით ბავშვს დაეხმარებით თანატოლთა მხარდაჭერის მიღებაში.
არც ერთ შემთხვევაში მასწავლებელს არ დაავიწყდეს, რომ ისეთივე მნიშვნელოვანია ბულინგის ინიციატორი ბავშვის დახმარება, როგორც მსხვერპლის. პირველ რიგში, ბავშვის აგრესიული ქცევა არ უნდა აღიქვათ, როგორც ბავშვური სიცელქე, რადგან დროული კორექციის არარსებობის შემთხვევაში ეს შეიძლება ცხოვრების სტილად იქცეს, ყველა აქედან გამომდინარე შედეგით. აგრესიული ქცევის შეცვლა სწორედ ბავშვობის ასაკში შეიძლება.
გულახდილად დაელაპარაკეთ ბავშვს და შეეცადეთ გაარკვიოთ სიტუაცია, რომელმაც მოახდინა სხვა ბავშვების მიმართ აგრესიული ქცევის პროვოცირება. ზოგჯერ აგრესორებად მშობლისგან, სხვა ბავშვისგან, უფროსი და-ძმისგან ძალადობაგანცდილი ბავშვები გვევლინებიან, რომლებსაც თავიანთი წყენა სხვა ბავშვზე გადააქვთ.
დახმარება მიმართული უნდა იყოს არა დანაშაულის ძიებისა და დასჯისკენ, არამედ ბავშვის აგრესიული ქცევის შეცვლისაკენ სოციალურად მისაღები ქცევით. ხშირად აგრესორის დასჯით ჩვენ ვერ ვაჩერებთ მას. მნიშვნელოვანია არა დადანაშაულება, არამედ იმის ჩვენება, რომ აგრესორის ქცევაა მიუღებელი და არა თავად ბავშვი. მშვიდად, ნათლად, ბავშვისთვის გასაგებად აღწერეთ მისი ქცევა და უთხარით, ბულინგის რა ფორმაა ეს. მშვიდად აუხსენით აგრესორს, თუ რა გავლენას ახდენს სხვა ბავშვებზე მისი ასეთი ქცევა. გაარკვიეთ, რა მოხდა (როგორ ესმის ამ ბავშვს მომხდარი); აუცილებლად უთხარით, რომ ასეთი ქცევა მიუღებელია და შეახსენეთ, როგორ ქცევას ელით მისგან. გააგებინეთ მისი პასუხისმგებლობა და ქცევის შედეგები (შეატყობინებენ მშობლებს, ჩატოვებენ კლასში, გამოუცხადებენ საყვედურს და სხვა). თუ ბავშვი-აგრესორის ქცევის შეჩერებას ვერ ახერხებთ, უკიდურეს შემთხვევაში, უნდა ეცადოთ გადაიყვანოთ სხვა სკოლაში არა მსხვერპლი, არამედ აგრესორი!
მასწავლებელმა უნდა იცოდეს, რომ კლასის უსაფრთხო გარემო საუკეთესო გარემოა ბავშვების ეფექტური სწავლებისთვის. კარგი მასწავლებელი გაკვეთილზე ზრუნავს არა მხოლოდ ცოდნის გადაცემაზე, არამედ უსაფრთხო გარემოს შექმნაზე. ის ამჩნევს ბულინგის გამოვლინებებს, არ გამოეპარება ჯგუფიდან გარიყული და მოწყენილი ბავშვი და გაარკვევს მისი ასეთი ქცევის ან ემოციის მიზეზებს. პედაგოგი მხარს უჭერს დაჩაგრულ ბავშვს და ცდილობს ბულინგის შეჩერებას; ეხმარება ბავშვს რეაგირების სათანადო საშუალებების პოვნაში, როცა მას ვინმე ჩაგრავს — არ ეუბნება, რომ უბრალოდ არ მიაქციოს ამას ყურადღება, ან რომ თავი უნდა დაიცვას და სამაგიერო გადაუხადოს. მის ფუნქციაშია დაეხმაროს აგრესორ ბავშვს ქცევის შეცვლაში.
— როგორი უნდა იყოს დამოკიდებულება პედაგოგს, აღმზრდელსა და ბავშვებს შორის?
— ჯგუფში იზოლირებული ბავშვის ურთიერთობათა ნორმალიზაციისათვის, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, აუცილებელია ინდივიდუალური მიდგომა. ამიტომ, ამ მხრივ რაიმე სტანდარტული რეცეპტების მოწოდება შეუძლებელია. თუმცა შეიძლება დაისახოს ზოგადი მიმართულება.
იზოლაციის ფაქტის გამოვლენით პირველი ნაბიჯი, ფაქტობრივად, უკვე გადადგმულია. მეორე ეტაპია ბავშვის გარიყულობის მიზეზების შესწავლა. უპირველეს ყოვლისა, აუცილებელია გააანალიზოთ საკუთარი დამოკიდებულება ამ ბავშვის მიმართ. ხშირად აღმზრდელები, უნებურად, თავიანთი დამოკიდებულებით აუარესებენ ბავშვის მდგომარეობას. ცნობილია, რომ აღმზრდელის დამოკიდებულება ბავშვებისადმი გავლენას ახდენს ბავშვების ერთმანეთისადმი დამოკიდებულებაზე. ზოგჯერ აღმზრდელი დაუფიქრებელი შენიშვნებითა და შეფასებებით, უნებლიედ, იწვევს ამა თუ იმ ბავშვის მიმართ არაკეთილგანწყობილ დამოკიდებულებას. დაუშვებელია შენიშვნები, რომლებიც აღსაზრდელის პიროვნებას ეხება, მაგალითად, „შენ საერთოდ ზარმაცი ხარ“, „შენ ყოველთვის ყველას უშლი“. დაუშვებელია მთელი ჯგუფის მისამართით გაცემული განკარგულებები: „არ იმეგობროთ ნიკასთან“ და სხვ.
ბავშვის მდგომარეობაზე უარყოფით ზეგავლენას ახდენს არა მარტო ამ ტიპის შენიშვნები, არამედ ზედმეტი შექებაც, განსაკუთრებით მაშინ, თუ შექებისას ხდება სხვა ბავშვთან შედარება: „აი, რა კარგი ბიჭია ირაკლი, შენ კი არ გგავს“. ამგვარი შედარებებისა და დაპირისპირებების შედეგად ობიექტურად მართლაც კარგი ბავშვები ფსიქოლოგიურ იზოლაციაში იმყოფებიან.
პედაგოგი უნდა შეეცადოს ნაკლებკონტაქტური ბავშვის დამეგობრებას ჯგუფთან. ამისათვის შეიძლება სხვადასხვა გზა გამოიყენოს, მაგალითად, ჩართოს ბავშვი საინტერესო საქმიანობაში და დაეხმაროს წარმატების მიღწევაში იმ საქმიანობაში, რომელზეც ყველაზე მეტად არის დამოკიდებული მისი მდგომარეობა. აგრესიულ ბავშვს უნდა დაეხმაროს აფექტურობის (აგრესიულობა, გაღიზიანება, ბუტიაობა) დაძლევაში, მორცხვ და გაუბედავს — სიმორცხვის დაძლევაში, თავდაჯერებულობის გამომუშავებაში. კარგი შედეგის მიღწევა შეიძლება სხვადასხვა ირიბი ხერხითაც. მაგალითად, ზოგჯერ სასარგებლოა, რომ გარიყული ბავშვის მხარდაჭერა ავტორიტეტულმა თანატოლებმა გამოხატონ.
ყველაზე მთავარია მასწავლებელსა და ბავშვს შორის კონტაქტის დამყარების უნარი. მოსწავლემ უნდა დაინახოს, რომ მის მიმართ პედაგოგი ყურადღებიანია და კარგად ექცევა. იმისათვის, რომ იზოლირებულ ბავშვს წარმატების მიღწევაში დაეხმაროთ ზოგჯერ აუცილებელია ისეთი სიტუაციის ხელოვნურად შექმნა, რომელშიც ის შეძლებს თავისი ღირსებების წარმოჩენას, თანატოლთა ყურადღების მიპყრობას.
— ტრენინგმოდულის მიხედვით, მასწავლებლებს, სკოლებში ბულინგის პრევენციისთვის, სოციალურ და ემოციურ სწავლებას სთავაზობთ. რას გულისხმობს სწავლების ეს მეთოდი და რომელი უნარები უვითარდებათ მოსწავლეებს სოციალურ-ემოციური სწავლების შედეგად?
— სოციალური და ემოციური სწავლების საშუალებით, ბავშვებიც და ზრდასრულებიც წარმატებით იყენებენ ცოდნას, დამოკიდებულებას და უნარ-ჩვევებს იმისათვის, რომ გააცნობიერონ და მართონ ემოციები, მიაღწიონ დასახულ მიზნებს, იგრძნონ და გამოავლინონ ემპათია სხვების მიმართ, გამოიმუშაონ და შეინარჩუნონ პოზიტიური ურთიერთობები და პასუხისმგებლობით მოეკიდონ თავიანთ გადაწყვეტილებებს.
სოციალური და ემოციური სწავლების შედეგად მოსწავლეებს უვითარდებათ შემდეგი უნარ-ჩვევები: თვითცნობიერება — შეუძლიათ ამოიცნონ საკუთარი ემოციები, აღწერონ თავიანთი ინტერესის სფეროები და ფასეულობები და ზუსტად შეაფასონ საკუთარი ძლიერი მხარეები. ისინი ხდებიან მეტად თავდაჯერებულები და აქვთ მომავლის იმედი;
შესწევთ საზოგადოებასთან თანაცხოვრების უნარი. კერძოდ, სხვა ადამიანების ინტერესების დანახვისა და გააზრების, მათდამი ემპათიის გამოვლენის უნარი;
შეუძლიათ დაინახონ და დააფასონ ინდივიდუალური და ჯგუფური მსგავსება და განსხვავება. მათ შეუძლიათ, აქტიურად მოიძიონ და სათანადოდ გამოიყენონ ოჯახის, სკოლისა და საზოგადოების რესურსები.
მოსწავლეები სრული პასუხისმგებლობით იღებენ გადაწყვეტილებებს სკოლაში, სახლში და საზოგადოებაში. ითვალისწინებენ ეთიკურ სტანდარტებს, უსაფრთხოების პრინციპებს, შესაბამის სოციალურ ნორმებს; პატივს სცემენ სხვებს და ითვალისწინებენ სხვადასხვა ქმედების შესაძლო შედეგებს. იყენებენ გადაწყვეტილების მიღების უნარს სასწავლო და სოციალურ სიტუაციებში და მოტივირებული არიან, ხელი შეუწყონ თავიანთი სკოლის და საზოგადოების კეთილდღეობას.
— როგორია ის მზრუნველი საკლასო და სასკოლო გარემო, რომელიც ბულინგისა და ძალადობის პრევენციისთვის უნდა შეიქმნას?
— „სასწავლო მზრუნველი გარემოა სივრცე, სადაც წევრები თავს გრძნობენ დაფასებულად, ურთიერთობენ ერთმანეთთან და ხელს უწყობენ ერთმანეთის წინსვლასა და განვითარებას“ (ერიკ შაფსი, „ბავშვთა განვითარების ცენტრი“).
ბულინგისა და ძალადობის პრევენციისთვის მასწავლებლებმა აუცილებლად უნდა გაითვალისწინონ, რომ ახალგაზრდების ქმედებებს განაპირობებს ოჯახთან, თანატოლებთან, სკოლასთან და თემთან დაკავშირებული სხვადასხვა ფაქტორი. სკოლასთან დაკავშირებული რისკ-ფაქტორებია: ნეგატიური სასკოლო გარემო; სკოლის ზოგადი და მოსწავლეებისთვის თავსმოხვეული შინაგანაწესი; სკოლაში თამბაქოს, ალკოჰოლის და ნარკოტიკების მოხმარება; მოსწავლეების საზოგადოებისთვის სასარგებლო საქმიანობაში ნაკლები ჩართულობა და ვალდებულებების უქონლობა სკოლის წინაშე; მშობლების, მეგობრების ჩაურთველობა მოზარდის პრობლემის მოგვარებაში; მოსწავლეების დაყოფა მათ სოციალურ, ინტელექტუალურ, ქცევით და სხვა ფაქტორებზე დაყრდნობით.
ჩამოთვლილი რისკ-ფაქტორების შემცირება და თავიდან აცილება შესაძლებელია შემდეგი პრევენციული ღონისძიებების გატარებით: სკოლაში მოსწავლეთა მხარდამჭერი გარემოს შექმნით, სასწავლო პროცესის დაგეგმვაში მოსწავლეთა მონაწილეობით, მათი ჩართვით საზოგადოებისთვის სასარგებლო საქმიანობაში, მშობელთა ჩართულობით, მოსწავლეთა არაეთიკური ქცევისა და ნარკოტიკების წინააღმდეგ ზნეობრივი ნორმების ჩამოყალიბებით.
ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორი საკლასო ოთახის მომზადებაა. მოსწავლეთა უკეთესი ჩართულობის მიზნით, მასწავლებელმა ისე უნდა განალაგოს სკამები, რომ ყველა კარგად ხედავდეს ერთმანეთს. მერხების ჯგუფური განლაგება ქმნის თანამშრომლურ, საქმიან და თავისუფალ ატმოსფეროს. მასწავლებელი საკლასო ოთახის ინტერიერს აწყობს აქტივობის შესაბამისად; დისკუსიის წარმართვისას, სკამებს განალაგებს ისე, რომ მოსწავლეებმა ერთმანეთს უყურონ; კლასში გაკრული პლაკატები და თვალსაჩინოებები შეესაბამება მოსწავლეთა ინტერესებსა და საჭიროებებს.
— ტრენინგის ფარგლებში, მასწავლებლებს მიაწოდეთ ინფორმაცია ალბერტ ბანდურას სოციალურ-კოგნიტური თეორიის ზოგადი პრინციპების შესახებ. თუ შეიძლება, გვითხარით, რას გულისხმობს ეს პრინციპები?
— ბანდურას სწავლის სოციალურ-კოგნიტური თეორია მოიცავს ისეთ კოგნიტურ ფაქტორებს, როგორებიცაა: რწმენები, მოლოდინები, მოტივაცია, მე-კონცეფცია. მისთვის სწავლა შემეცნებითი სტრუქტურების კომპეტენციაა (მათი მეშვეობით ვსწავლობთ), თვითეფექტიანობა გაგებულია, როგორც ცნობიერი წარმოდგენა ან მსჯელობა საკუთარ შესაძლებლობებზე, მოტივაციაც კოგნიტური პროცესების წყალობით წარმოიქმნება. ბანდურას აზრით, ადამიანის ფუნქციონირებას არ განსაზღვრავს მხოლოდ გარეგანი ფაქტორები და არც მხოლოდ შინაგანი. ადამიანის ფუნქციონირებას განსაზღვრავს პიროვნული ფაქტორები, გარემო და ქცევები, მათი ურთიერთდამოკიდებულება.
პიროვნულ ფაქტორებში მოიაზრება: რწმენები, მოლოდინი, დამოკიდებულებები და ა.შ.; გარემოში — დასჯა და წახალისება, სხვა ადამიანები, მათი ქცევები და ამ ქცევათა შედეგები, ფიზიკური ადგილმდებარეობა და ა.შ. ქცევაში კი — ინდივიდუალური ქმედებები, სიტყვიერი გამონათქვამები და სხვ. ყველა ეს ფაქტორი გავლენას ახდენს ერთმანეთზე. ამ იდეიდან გამომდინარე, ერთი წუთით დავფიქრდეთ, რა დიდი ძალა აქვს საკლასო ოთახში მასწავლებლის და მოსწავლის პიროვნებას, საკლასო გარემოსა და მათ ურთიერთდამოკიდებულებას, ურთიერთდეტერმინიზმს! ეს ურთულესი პროცესია, რომელიც განსაზღვრავს სასწავლო პროცესის ფუნქციონირების ეფექტიანობას. მაგალითად, თუ მოსწავლე თანაკლასელებს უხეშად ექცევა, თანაკლასელების საპასუხო რეაქცია მისთვის სასჯელი იქნება, მაგრამ უხეშ ქცევას აგრეთვე შეუძლია ზემოქმედება მოახდინოს გარშემომყოფების განწყობაზე და საპირისპიროდ, თუ მოსწავლე სახალისო ამბებს უყვება თანაკლასელებს, მათი სიცილი იქნება მისთვის დადებითი განმამტკიცებელი და, ანალოგიურად, მისი ეს ქცევა გარშემომყოფების პოზიტიურ განწყობას შექმნის. მაშ, ასე, ალბერტ ბანდურას თეორიაში სამივე ეს ფაქტორი ერთმანეთთანაა დაკავშირებული.
მაგალითად, თუ თქვენ შეაქებთ ორ მოსწავლეს, მოხსენებებში ლამაზი ილუსტრაციების ჩართვისთვის, იმ მოსწავლეებმა, რომლებიც აკვირდებიან თქვენს შექებას, შეიძლება შემდეგ ჯერზე ილუსტრირებული მოხსენებები ჩაგაბარონ. ეს არის არაპირდაპირი განმტკიცება — სხვისი ქცევის შედეგების გათვალისწინებით დასწავლილი ქცევა. ის ერთმანეთისგან განასხვავებს სუფთა მიბაძვას და შეგნებულ მიბაძვას და ამბობს, რომ სწავლა სწორედ ამ უკანასკნელზე უნდა იყოს დაფუძნებული.
მასწავლებელთა ერთ-ერთი პიროვნული მახასიათებელი, რომელიც კავშირშია მოსწავლეთა მიღწევებთან, არის მისი რწმენა, რომ შეუძლია, ხმა მიაწვდინოს ყველაზე რთულ მოსწავლესაც კი და დაეხმაროს მას სწავლაში. მაღალი თვითეფექტიანობის მქონე მასწავლებლები უფრო გულდასმით მუშაობენ, უფრო შეუპოვრები არიან და მათგან ნაკლებად მოსალოდნელია დაღლა. ეს თავისთავად აისახება მოსწავლეზეც, რაც მასში, ასევე, ზრდის რწმენას, რომ წარმატების მიღწევა შესაძლებელია. მასწავლებლებშიც და მოსწავლეებშიც თვითეფექტიანობის განცდა განსაკუთრებით იზრდება რეალური წარმატების მიღწევისას.
ადამიანისთვის დამახასიათებელი თვითრეგულაციის უნარი ნიშნავს იმას, რომ თვითონვე მოახდინოს ზეგავლენა თავის ქცევაზე. სხვა ადამიანების ქცევაზე დაკვირვების და საკუთარი გამოცდილების შედეგად ადამიანს უყალიბდება ე.წ. ქცევის სტანდარტები, რომლებიც ქმნიან თვითრეგულაციის შესაძლებლობას. სტანდარტის შესატყვისი ქცევა უფრო თავდაჯერებულს ხდის ადამიანს და პირიქით, შეუსაბამობა იწვევს უპატივცემულობას საკუთარი თავის მიმართ.
სოციალურ-კოგნიტურ თეორიაში მნიშვნელოვანია საკითხი, როგორ ვასწავლოთ მოსწავლეებს თავიანთი აზრებისა და ქცევის კონტროლი. ამისათვის აუცილებელია, მასწავლებელმა იცოდეს, რა უნარების ფლობას გულისხმობს თვითრეგულირებული სწავლა, რათა ამ უნარების გავარჯიშებასა და დაუფლებაზე იმუშაონ მოსწავლეებთან.
თვითრეგულირებული სწავლის უნარის მქონე მოსწავლეს შეუძლია: მიზნების დასახვა, დაგეგმვა, თვითმოტივაცია, ყურადღების და ემოციების კონტროლი, სწავლის სტრატეგიების გამოყენება მიზნის მისაღწევად, თვითმონიტორინგი, დახმარებისთვის მიმართვა, თვითშეფასება.
ბანდურას თეორიის გააზრებული გამოყენება მასწავლებელს საშუალებას აძლევს, საჭიროების შემთხვევაში, შეცვალოს მოსწავლის ქცევა, აკონტროლოს ის და განსაზღვროს ეფექტიანი ხერხები სასურველი ქცევის დაუფლებისათვის. სწავლების ერთი მნიშვნელოვანი მიზანია, მოამზადოს მოსწავლეები მთელი ცხოვრების მანძილზე სწავლისათვის. ამისათვის საჭიროა, მოსწავლეებმა შეძლონ სწავლის პროცესის რეგულირება. ეს გულისხმობს იმას, რომ მათ ერთდროულად უნდა ჰქონდეთ ცოდნა, სწავლის მოტივაცია და ნებისყოფა, რაც დამოუკიდებლად და ეფექტიანად სწავლისათვის საჭირო უნარ-ჩვევებსა და ძალას უზრუნველყოფს. ცოდნა მოიცავს დავალების, ამოცანის, სასწავლო სტრატეგიისა და მისი გამოყენების კონტექსტის გაგებას. სწავლის მოტივაცია უზრუნველყოფს დავალების შესრულების ვალდებულებას, ხოლო ნებისყოფა ებრძვის ხელისშემშლელ ფაქტორებს და ხელს უწყობს შეუპოვრობას. ამ მიზნით, სასურველია, მასწავლებელმა ჩართოს მოსწავლეები გააზრებულ კომპლექსურ დავალებებში, რომლებიც გაწერილია დროის ხანგრძლივ პერიოდზე. მოსწავლეები აკეთებენ არჩევანს და აკონტროლებენ თავიანთ სასწავლო პროცესს. ეფექტიანია, მოსწავლეები ჩართოთ იმ კრიტერიუმების შედგენაში, რომლითაც შეფასდება მათი სასწავლო პროცესები და შედეგები, ეს მათ საშუალებას აძლევს, იმსჯელონ თავიანთი წინსვლის შესახებ ამ სტანდარტების გამოყენებით. წაახალისეთ მოსწავლეები, ითანამშრომლონ თავიანთ მეგობრებთან და ეძიონ მათთან ურთიერთკავშირი.
ესაუბრა ლალი ჯელაძე
|
