2017-03-09
მიეძღვნა მეცნიერის 100 წლისთავს
„როდესაც ღმერთი სამშობლოს სიყვარულსა და სხვა ამგვარ მცნებებს ზეციდან მოკვდავებისთვის აფრქვევდა, ჩვენ, ქართველებს „ზონტიკი“ გვეჭირა და ახლაც ვერ მოვსულვართ გონზე.“ ვახტანგ ჯობაძე
რამდენიმე წელია გაზეთ „ახალ განათლებაში“, პერიოდულად, იბეჭდება სკოლა ლიცეუმ „მწიგნობართუხუცესის“ პროექტი „არდავიწყება მოყვრისა, აროდეს გვიზამს ზიანსა“, რომელიც ეძღვნება აშშ-ში მეორე თაობის ემიგრანტთა განვლილ ცხოვრებას. პროექტში ჩაერთნენ მოსწავლე ახალგაზრდობის სასახლის საერთაშორისო ურთიერთობების კაბინეტის წევრები, პედაგოგ ნანა ბურკაძის ხელმძღვანელობით (პროექტს ახორციელებს ქიმიის პედაგოგი ა/დ ქეთევან ქიქოძე).
2017 წლის 18 მარტს დიდ მეცნიერს, ვახტანგ ჯობაძეს 100 წელი უსრულდება. ჩვენი სახელოვანი თანამემამულე, ამერიკაში მოღვაწე ცნობილი მეცნიერი — მედიევისტი, არქეოლოგი, ხელოვნებათმცოდნე, ტაო-კლარჯეთის და შავი მთის ქართველთა კოლონიის უბადლო მკვლევარი, ლოს-ანჟელესის უნივერსიტეტის დეპარტამენტის გამგე, საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის აკადემიკოსი, საქართველოს საისტორიო საზოგადოების საპატიო წევრი, ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის საპატიო დოქტორი, პროფესორი იმ ქართველ მეცნიერთა პლეადას მიეკუთვნებოდა, ვინც თბილისის უნივერსიტეტის სრული კურსი დიდი ივანე ჯავახიშვილის ხელმძღვანელობით გაიარა.
დაიბადა თბილისში, 1917 წლის 18 მარტს. მამა — ნიკოლოზი პროფესიით ეკონომისტი იყო, რომელსაც პარიზში მცხოვრები ქალბატონი თაქთაქიშვილი ანგელოზად მოიხსენიებს, დედა — ეკატერინე. 1935 წელს სკოლა დაამთავრა. 1940 წელს — თსუ ფილოლოგიის ფაკულტეტი. ასპირანტურაში გიორგი ჩუბინაშვილთან მოხვდა, მუშაობდა საკანდიდატო დისერტაციაზე: „სამცხის ათაბაგების პორტრეტული გამოსახულებები საფარასა და ჭულეში“. თითქოს გამოიკვეთა მისი მომავალი მოღვაწეობის კონტურები, მაგრამ მეორე მსოფლიო ომმა ძირფესვიანად შეცვალა ვახტანგ ჯობაძის შემდგომი ცხოვრება.
მართალია, მას, როგორც უნივერსიტეტის ასპირანტს, „ჯავშანი ჰქონდა“ და ფრონტზე გაწვევა არ ეხებოდა, მაგრამ იგი მოხალისედ წავიდა ომში, ტყვედ ჩავარდა და ტყვეობის ჯოჯოხეთიც გამოიარა. ახალ ტყვეთა ბანაკში გადასვლას ბატონი ვახტანგი დიდი ტანჯვით იხსენებს: „აქ დაიწყო ტყვეობის ნამდვილი კოშმარი, რაც დღითი დღე უარესდებოდა, ბანაკს იმდენი ტყვეები ემატებოდა, რომ კაცი დასაჯდომ ადგილსაც კი ძნელად იპოვიდა. საზრდო თითქმის არ გვქონდა, დაიწყო შიმშილობა, დაავადებები და სიკვდილიანობის გახშირება. მდგომარეობამ კოშმარულ დონეს მიაღწია, როდესაც ჯარისკაცები მკვდარი ამხანაგის ხორცის ჭამასაც არ ერიდებოდნენ.“ ბატონმა ვახტანგმა გამოსავალი იპოვა და ბანაკში სამზარეულო ააშენა, რამაც მდგომარეობა ცოტათი გამოასწორა. მაგრამ ყოველგვარი დაავადება მათ დღეებს თითებზე ითვლიდა. ამ სასოწარკვეთილ ხანაში, ბანაკში გამოცხადდნენ ძველი ქართველი ემიგრანტები, რომელთა უმრავლესობამ სამშობლო მიატოვა და უცხო ქვეყანაში ლტოლვა არჩია. ისინი სხვადასხვა საშუალებებით ცდილობდნენ ქართველი ტყვეების სიკვდილის ბანაკიდან დახსნას. ბატონ ვახტანგს გვარი შეუცვალეს, როგორც პავლე ციციშვილის ნათესავი გამოიყვანეს ბანაკიდან და გაამწესეს ბრანდენბურგის მონადირეთა დივიზიაში, როგორც „შოფერი“. დიდი წვალების შემდეგ ის ჩავიდა გერმანიაში. შვიდ ყმაწვილთან ერთად, დღის ნახევარს მოტორების მოქმედების სწავლაში და ავტომობილის რეცხვაში ატარებდა, ხოლო მეორე ნახევარს — სამხედრო ვარჯიშში. სამხედრო სამზადის-სწავლება დაძაბული არ ყოფილა. ბატონი ვახტანგი ქალაქში ხშირად დადიოდა, გაოცებული იყო გერმანელი ხალხის საქციელით. უაღრესი სისუფთავე, წესრიგი და საქმიანობა „ადამიან-ფუტკრებისა“ მისთვის თავბრუდამხვევი იყო, ამ ერის კულტურამ და ღირსებებმა მასზე უდიდესი შთაბეჭდილება მოახდინა. 1944 წლის ბოლო თვეებში, ყველასთვის აშკარა იყო, რომ გერმანია ომს აგებდა, ხალხს საგრძნობი შიში დაეტყო. გერმანიამ კაპიტულაცია გამოაცხადა, რითაც აუტანელი მდგომარეობა შეიქმნა და ბატონი ვახტანგიც შიშმა შეიპყრო. თავის ქვეყანაში ვერ გადადიოდნენ, ამიტომაც მან და მისმა მეგობარმა, როზმარიმ, თავი ტყეს შეაფარეს. ცუდი ამინდის დროს, მახლობელ ნაცნობ გლეხთან მიდიოდნენ, რომელიც კვებავდა და ბოსლის სხვენზე თივაში აძინებდა. გული სტკიოდა, რომ როზმარიც იზიარებდა მის სახიფათო ცხოვრებას, თუმცა ასეთ ყოფას დიდხანს ვეღარ გაუძლეს და როზმარის დედა-მამასთან მივიდნენ, რომელნიც თავადაც, რეგენსბურგის მახლობლად, ერთ კეთილშობილ მემამულეს აფარებდნენ თავს.
მართალია ბატონი ვახტანგი ცოცხალი გადარჩა, მაგრამ იცოდა, რომ სამშობლოში დაბრუნებულს დახვრეტა ან გადასახლება არ ასცდებოდა. ამიტომ იძულებული გახდა უცხოეთში დარჩენილიყო და ცხოვრების 60 წელზე მეტი საქართველოს გარეთ გაატარა. უცხოეთის ცის ქვეშ უთვისტომოდ დარჩენილმა, დიდი ტანჯვითა და წვალებით მოახერხა ესწავლა გიოტინგენის, ფრაიბურგის, ერლანგენისა და სორბონის უნივერსიტეტებში, სადაც მისი ლექტორები იყვნენ მსოფლიოში ცნობილი მეცნიერები — ეგზისტენციალიზმის უდიდესი წარმომადგენელი, ფილოსოფოსი კარლ იასპერსი, არქეოლოგი ალფონს შნაიდერი (ნოქალაქევის პირველი გათხრების ხელმძღვანელი 1930-31 წლებში) და ცნობილი ანდრე გრაბარი. 1949 წელს ვახტანგ ჯობაძე ფილოსოფიის დოქტორი გახდა ქართული ოქრომჭედლობის უნიკალურ ნიმუშზე — ხახულის ხატზე დაცული დისერტაციისათვის. წლების განმავლობაში, იგი მუშაობდა ევროპის ქვეყნების სიძველეთსაცავებში, სადაც იკვლევდა იქ გაფანტულ ქართულ ძეგლებს.
1953 წელს ვახტანგ ჯობაძემ ამერიკაში მცხოვრებ მეგობრებს სთხოვა, მისთვის მოსაწვევი დოკუმენტები გაეგზავნათ. მალე ნიუ-იორკში მყოფ თავად გურიელისგან მიიღო მოსაწვევი ბარათი და აფიდევიტი. ამავე წლის მაისში ნიუ-იორკში ჩამოვიდნენ. „გემის ცხვირიდან შევსცქერი ამ სანაქებო ქალაქს და გაბრუებული ვარ. ცათამბჯენი, თვალუწვდენელი შენობებით, „liberty“-ს ფიზიკური განსახიერებები, ჩირაღდნიანი უზარმაზარ შარავანდედიანი ძეგლით. მომადგა პოსტის ვიღაც მუშა, რომელიც ცდილობდა მსხვილი თოკებით გემის პოსტზე მიბმას. ეს პირველი ამერიკელი, რომელიც ამერიკაში შემხვდა, მეკითხება: როგორ მოგწონს ამერიკა? — ნანახ განცდილით გაბრუებულმა ვეღარ მოვახერხე პასუხის გაცემა, მაშინ თვითონვე მიპასუხა: კარგი ქვეყანაა, არავინ გკითხავს თუ ვინ არის მამაშენი.“
მისი პირველი მასპინძელი იყო ბატონი სიკო ერისთავი, რომელსაც საოჯახო საქმეებში უნდა დახმარებოდა, რაშიც იგი გასამრჯელოს იღებდა. მეორე ქართველ-ამერიკელი იყო ცარისტული არმიის მაღალი ოფიცერი ვანო ამილახვარი.
მესამე კი — თავადი ემხუარი, რომელიც უსახსრობის გამო „ზანგების“ კვარტალში ცხოვრობდა: „ორიოდ გროშს რომ იშოვნიდა, ტკბილეულს ყიდულობდა და ზანგის ბავშვებს ურიგებდა. თავისი გულკეთილობის გამო, შავკანიანები დიდ პატივს ცემდნენ და როდესაც გარდაიცვალა, მისი ნეშთი არავის დაანებეს და მართლა მეფურად, ზანგური გალობით თითონ დაასაფლავეს.“
ბატონი ვახტანგი ასევე დაუმეგობრდა ჩინებულ პიანისტს ირაკლი ორბელიანს, ლეო დუმბაძეს — ქართველების სათვისტომოს თავმჯდომარეს, ჯუნა ახმეტელს — რეჟისორ სანდრო ახმეტელის შვილს, გივი ფორაქიშვილს, რომელსაც გერმანიიდან იცნობდა, გოგი ღოღობერიძეს, მამია ზაქრაძეს, ალექსანდრე (შუშუა) სულხანიშვილს, ვანო ნანუაშვილს, დავით მდივანს, პროფესორ კირილე თუმანიშვილს.
ამერიკაში ჩასულმა სრული სამსახური იშოვა კოლეჯ პოინტში, სადაც დაიწყო მუშაობა ე.წ. ლliliy Tulip-ის კომპანიის ერთ-ერთ ქარხანაში, რომელიც პარაფინით გასანთლულ ქაღალდის ჭიქებს ამზადებდა. მისი დირექტორი იყო თევდორე გაბელია, ვახტანგს მასთან მეგობრული ურთიერთობა ჰქონდა. ეს ქარხანა ქართველთა თავშესაფრად იქცა.
ბატონი ვახტანგი დიდ მადლიერებას გამოხატავს ჯონდი დადიანის მიმართ, ის იხსენებს: „სამშობიაროში ჩემი მეუღლის და ახლად დაბადებული ვაჟის ყოფნა 4300 დოლარი დაჯდა, გადახდის გარეშე ბავშვის გამოყვანა შეუძლებელი იყო. სასოწარკვეთაში მყოფს, ქართველთა სათვისტომოში, ნინაობის დღეს, ჩემთვის უცნობმა კეთილშობილმა ჯონდი დადიანმა გადმომცა ჩეკი, ჩემი ვალის გადასახდელად. შოკოლადი და ყვავილები კი ჩემი ძვირფასი მეუღლისთვის გამომატანა.“ ინციდენტის გამო მოუწია სამსახურის დატოვება, ფული უკვე დაგროვილი ჰქონდა და ჯონდი დადიანს ვალი გადაუხადა.
მუშაობდა ჰარვარდის, იუტისა და ლოს-ანჟელესის უნივერსიტეტებში, სადაც ხელოვნების ისტორიის დეპარტამენტს განაგებდა. იგი უცხოეთში მოღვაწე ერთადერთი მკვლევარი იყო, რომელმაც მთელი თავისი ცხოვრება ქართული ხელოვნების ისტორიის შესწავლას მიუძღვნა. დიდხანს იმუშავა ტაო-კლარჯეთის, ანტიოქიისა და კვიპროსის ქართულ ძეგლებზე, რაშიც განუზომელი იყო მისი მეუღლის, ფილოსოფიის დოქტორის, საფრანგეთის, ინგლისისა და ესპანეთის თანამედროვე ლიტერატურის სპეციალისტის ირინე ბიბერის ღვაწლი, რომელმაც საკუთარი 6-სართულიანი სახლი გერმანიაში, თავისი მაღაზიებით, გაყიდა და აღებული თანხით, თითქმის მეოთხედი საუკუნე, ამუშავა ნოსტალგიამოძალებული მეუღლე ტაო-კლარჯეთის ქართულ ძეგლებზე.
ბატონმა ვახტანგმა ისტორიული ტაო-კლარჯეთის ქართული ხუროთმოძღვრული ძეგლების გამოვლენასა და შესწავლას შეალია მთელი თავისი ენერგია. ანტიოქია — ეს იყო ქალაქი, სადაც პირველად შეიქმნა და წარმოიქმნა სიტყვა „ქრისტიანი“, მის დასავლეთით მდებარე მონასტრების დიდი ნაწილი, ვჳ საუკუნის 20-იან წლებში, კატასტროფული მიწისძვრის შედეგად, მიწასთან გასწორდა. ხ-ხჳსს-ში ქართველებმა აღადგინეს. ანტიოქიაში 13 ქართული მონასტერი მოიძია, გათხარა მხოლოდ სამი, მათ შორის, წმინდა სვიმეონ საკვირველმოქმედის სავანე და წმინდა ბარლაამის მონასტერი, ადრექრისტიანული ხანისა. 1981 წელს, კუნძულ კვიპროსზე, აღმოაჩინა ღალიის მონასტრის ნანგრევები, რომლის გათხრებისა და კონსერვაციის მეორე ეტაპზე, 2006-2007 წლებში, ქართველი მეცნიერების და სტუდენტების ჯგუფი მუშაობდა. უფრო გვიანდელი პერიოდისაა შავი ჯვრის უნიკალური ქართული ტაძარი „ძელი ცხოვრების“, იგივე ჯვრის მონასტერი. მეცნიერმა მოახდინა ამ იშვიათი ძეგლის ლოკალიზება, მოცემული ეპოქისათვის ნიშნეული სივრცითი ფორმებისა და ხუროთმოძღვრული სკულპტურის საშუალებით, დაასაბუთა ქართველ კირითხუროთა და ადგილობრივ ოსტატთაგან მისი აგების თარიღი — 1040 წელი. ნათელყო, რომ ქართველ ოსტატთა ხელობის კვალი სხვა მონასტრებსაც ჭარბად ატყვია.
თითქმის მეოთხედი საუკუნე შეალია ბატონმა ვახტანგმა ისტორიული ტაო-კლარჯეთის ქართული ხუროთმოძღვრული ძეგლების გამოვლენასა და შესწავლას. ამ მიზნით, ხანმოკლე თუ ხანგრძლივი შემოქმედებითი მივლინებით, არაერთხელ იმოგზაურა თურქეთში. მას აქ გრიგოლ ხანძთელის მიერ ვჳჳჳ საუკუნის მიწურულსა და ჳხ საუკუნის პირველ ნახევარში აგებული და ამოქმედებული ყველა მონასტერი აინტერესებდა. დიდი იყო მისი დაინტერესება დავით კურაპალატის დროს, ხ საუკუნის შუახანსა და ხჳ საუკუნის დასაწყისში, აგებული მონასტრებითაც. არაერთგზის მოიარა არტანუჯი, ენირაბატის ეკლესია, რომელიც მისი ფიქრით შესაძლოა შატბერდი იყოს, აგრეთვე ბორჩხისა და იმერხევის ქართული დასახლებანი. სამწუხაროდ, რიგ მიზეზთა გამო, აქ არქეოლოგიური კვლევების ჩატარება ვახტანგ ჯობაძემ ვერ შეძლო. არადა, იქ უნიკალურ ძეგლთა საქართველოა. ტაო-კლარჯეთში დღემდე მეტნაკლები მხატვრული და ისტორიული ღირებულების მქონე 300-მდე ქართული ძეგლია შემორჩენილი, მათი ნაწილი უკვე დანგრევის პირასაა მისული. „უკეთეს“ ყოფაშია დოლისყანა, ხახული, პარხალი, რომლებიც მეჩეთებად გადააქციეს, უჭირს სამკონქიანი დიდი საკათედრო ტაძრის შესანიშნავ მოდელად მიჩნეულ ოშკს. 1973 წელს ვახტანგ ჯობაძემ ოშკის ტაძრის სამხრეთ-დასავლეთ გუმბათქვეშა ბურჯის აღმოსავლეთ მხარეს ჩასმულ ფილაზე აღმოაჩინა ბაგრატ ჳვ ერისთავთ-ერისთავისა და დავით ჳჳჳ მაგისტროსის (შემდგომში დავით დიდი კუროპალატის) გამოსახულებანი, რომელთა არსებობა მანამდე არცერთ მკვლევარს არ აღუნიშნავს.
ვახტანგ ჯობაძემ, თითქმის, მთელი ცხოვრება უცხოეთში არსებული ქართული ხუროთმოძღვრული ძეგლების გამოვლენას და შესწავლას შეალია, მისთვის მუდმივი თაყვანისცემის ობიექტი მისი დიდი მასწავლებელი ივანე ჯავახიშვილი იყო. ისიც ნიშანდობლივი და სიმბოლურია, რომ ამერიკიდან, უკანასკნელად, ბატონი ვახტანგი საქართველოში სწორედ ივანე ჯავახიშვილის დაბადების 120 წლისთავისადმი მიძღვნილ სამეცნიერო სესიაზე ჩამოვიდა მოხსენების წასაკითხად.
ვახტანგ ჯობაძის თხემით ტერფამდე ქართველობა არა მარტო უცხოეთში არსებულ ქართულ ძეგლებზე მრავალწლიან ზრუნვასა და ტაო-კლარჯეთის ქართული მონასტრების ბერ-მონაზონთა მუდმივ შემწეობაში იკვეთებოდა, არამედ იგრძნობოდა სულ მცირე ნიუანსებშიც. თუნდაც მისი ქალ-ვაჟის ქართულ სახელებში (ეთერი და ოთარი/მიხო), ან იმ გაუცნობიერებელ სიჯიუტეში, რომლითაც იგი თავის მეუღლეს, გერმანელ ქალს, ქართულად ირინეს ეძახდა და იმ ლამაზ, სუფთა ქართულშიც, რომლითაც საუბრობდა. ვახტანგ ჯობაძეს — მსოფლიოში აღიარებულ, ევროპული და აღმოსავლური ენების მცოდნე მეცნიერს — არცერთი დღე არ უცხოვრია საქართველოს გარეშე. თავისი ქვეყნისადმი უსაზღვრო სიყვარულს საქართველოს გარეთ მდებარე ქართული კულტურის ძეგლების შესწავლითა და კვლევით ივსებდა. 2007 წლის 18 მარტს, ლოს-ანჟელესში, ჰოლივუდის მეზობლად, ქალაქის ყველაზე პრესტიჟულ უბანში, მთის კალთაზე შეყუჟულ ულამაზეს კარმიდამოში, რომელიც მაღალმთიანი იმერეთის პეიზაჟს მოგაგონებთ, გარდაიცვალა თავისი ქვეყნის სიყვარულით დამაშვრალი ქართველი მეცნიერი. ანდერძის თანახმად, ბატონი ვახტანგ ჯობაძის ფერფლი მისმა ქალიშვილმა — ეთერმა საქართველოში ჩამოასვენა და კუკიის სასაფლაოზე, მშობლების გვერდით მიაბარა მშობლიურ მიწას. საქართველოს კათოლიკოს პატრიარქის, უწმინდესისა და უნეტარესის, ილია ჳჳ-ის ლოცვა-კურთხევით, სამების საკათედრო ტაძარში პანაშვიდი გადაუხადეს და პატივი მიაგეს სამშობლოსათვის დამაშვრალ დიდ მეცნიერს.
ქეთი ზივზივაძე
კერძო სკოლა ლიცეუმ „მწიგნობართუხუცესის“
ჳხ კლასის მოსწავლე
P.S. მე, ქეთი ზივზივაძე და თამუნა ხურცილავა პარლამენტის ეროვნულ ბიბლიოთეკაში, ემიგრაციისდარბაზში შევხვდით და ვესაუბრეთ ბატონ ვახტანგ ჯობაძის დის შვილს, მხატვარ ზურა ფოცხიშვილს. აქვე, ქალბატონ ნათია კობახიძის და ბატონ ლევან თაქთაქიშვილის დახმარებით, გავეცანით ბატონი ვახტანგის არქივს — მის მიერ გადაღებულ ქართული კულტურის ძეგლების და მონასტრების ფოტომასალას, რომელიც ასოციაცია „კვალის“ პრეზიდენტმა, ბატონმა შოთა ვაშაკიძემ გადასცა ეროვნულ ბიბლიოთეკას.
|
