2017-04-06
აქცენტი ხარისხზე თუ ფასზე რა პრინციპით შეირჩევა გრიფირებული სახელმძღვანელოები
ლალი თვალაბეიშვილი
განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს მიერ მიღებული სახელმძღვანელოების გრიფირების ახალი წესის უმთავრესი პუნქტები ქართველი გამომცემლებისთვის და ავტორებისთვის მიუღებელი აღმოჩნდა. გამომცემელთა უმეტესობამ უარი თქვა შეხვედრებზე, რომლებიც, თითქმის 8 თვე გრძელდებოდა. გასული წლის აგვისტოდან დეკემბრის ჩათვლით, ამ შეხვედრებს განათლებისა და მეცნიერების მინისტრი ალექსანდრე ჯეჯელავა ატარებდა. მან გამომცემლებს მათთვის მისაღები მოდელი შესთავაზა, რომლის დახვეწაზეც მუშაობდნენ. იანვრიდან სახელმძღვანელოების გრიფირებასთან დაკავშირებული მოლაპარაკებები მინისტრის მოადგილემ, თეიმურაზ მურღულიამ გააგრძელა და პირობებიც მკვეთრად შეიცვალა.
„განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო, ფაქტობრივად, ისევ ართმევს გამომცემლებსა და ავტორებს საავტორო უფლებას. მოფიქრებული აქვთ ახალი სქემა, რომელიც ჩვენთვის მიუღებელია. ეს კორუფციის წყაროა, ისევ სტამბების მონოპოლიზაცია სურთ, დაინტერესებული არიან, რომ თვითონ დაბეჭდონ, რაც არსად არ ხდება. ეს არის ჩვენი ინტელექტუალური საკუთრების მისაკუთრების მორიგი მცდელობა. — აცხადებს კახმეგ კუდავა, გამომცემლობა „ინტელექტის“ დირექტორი — განათლების მინისტრს როცა ვხვდებოდით, მაშინ თქვენი გაზეთისთვის მიცემულ ინტერვიუში აღვნიშნე, რომ ეს ის კაცია, რომელიც აუცილებლად გადაწყვეტს ჩვენს პრობლემებს იმიტომ, რომ ყველაფერში კარგად გაერკვა. ახლა ვნანობ, ასე რომ ვთქვი. არჩევნების შემდეგ მინისტრი აღარ შეგვხვედრია, გადააბარა თემურ მურღულიას. ის კარგი ეკონომისტია, როგორც ამბობენ და ჩვენც ასეთი შთაბეჭდილება გვაქვს, მაგრამ ძალიან ცუდად იცნობს სახელმძღვანელოების საკითხს და ასრულებს რომელიღაც დაჯგუფებების ინტერესებს და არა სახელმწიფო ინტერესებს.
ჩვენ, ქართველმა გამომცემლებმა, ქართული ენის სახელმძღვანელოს კონკურსზე, გრიფირებისათვის რომ შევიტანოთ, ვთქვათ, ათი სახელმძღვანელო, მაქსიმალური ქულა, დავუშვათ, არის 100, მინიმალური — 60. ქვედა ზღვარი გადალახა შვიდმა სახელმძღვანელომ და შვიდივეს ეძლევა გრიფი გარკვეული ვადით. სამინისტრო ამბობს, მე შევიძენ სამ სახელმძღვანელოს. წესით, ეს ეკუთვნის პირველს — ასქულიანს და შემდეგ მეორე-მესამე ადგილებზე გასულს. ისინი კი გვეუბნებიან, ხუთი დღის ვადაში უნდა გვითხრათ, რა ფასად მოგვყიდით ამ კონტენტს (ასე ეძახიან შინაარსს). თუ მეშვიდე ადგილზე გასულ სახელმძღვანელოს, რომელიც „მეშვიდეხარისხიანია“ (ქულების მიხედვით) გამომცემელი დაბალ ფასს დაადებს და ეს ყველაზე დაბალი ფასი აღმოჩნდება, ეს წიგნი პირველ ადგილზე „გადახტება“. რა დააშავა მოსწავლემ ან მასწავლებელმა, რომ განათლების სამინისტროს სკოლაში მეშვიდეხარისხოვანი წიგნი შეაქვს. ხარისხი ხომ შეიწირა უკვე ფასმა.
განათლების სამინისტრომ სამი სახელმძღვანელო უნდა იყიდოს. ამის შემდეგ აცხადებენ ტენდერს ბეჭდვაზე და ამაში შეუძლია მიიღოს მონაწილეობა გამომცემელმაც და სხვა სტამბებმაც. გამომცემლობების დიდ ნაწილს სტამბა არ აქვს (ჩვენ გვაქვს), ისინი ამბობენ, რომ ამ ტენდერში მონაწილეობას არ მიიღებენ ან რატომ უნდა მიიღონ, მაგრამ თუ მათი სახელმძღვანელო გაიმარჯვებს, ის მათი საკუთრებაა და სადაც უნდათ, იქ დაბეჭდავენ. ლოგიკურია შეკითხვა — რატომ არის სამინისტრო დაინტერესებული, რომ ტენდერი გამოაცხადოს ბეჭდვაზე. ამ ოთხი წლის განმავლობაში, 3 წელი ტენდერი არ ჩატარებულა, ტენდერის გარეშე ბეჭდავდნენ თვითონ. მეოთხე წელს ფორმალურად ჩატარდა და იმავე სტამბამ მოიგო. ეს აღურიცხავი საქონელია, ე.წ. პირატული წიგნებით სავსეა ბაზარი. ჩვენს საკუთრებას ბეჭდავს ვიღაც და ამას ხელს უწყობს განათლების სამინისტრო, აი, რა არის დამალული ამ გადაწყვეტილებაში. გამომცემლები, ვცდილობთ დავიცვათ ჩვენი თავი, დანარჩენს სახელმწიფომ უნდა მიხედოს. მინისტრს ყოფნის იმდენი სინდისი, რომ ჩვენ ვერ შეგვხვდეს. ისეთ ამბებს დაგვპირდა და ახლა 180 გრადუსით მოტრიალებული კაცი როგორ შეგვხვდება, ჩააბარა თეიმურაზ მურღულიას.
სამინისტროში დაიბარეს ავტორები და დაპირებებით ცდილობენ მათ დათანხმებას თანამშრომლობაზე. გამომცემლებს, თუ არ გინდათ, სულ გამოგთიშავთ პროცესიდანო, გვეუბნებიან. გამოდის, რომ ავტორმა სახელმძღვანელო სამინისტროს უნდა მიუტანოს, მაგრამ ვინმემ ხომ უნდა დააკაბადონოს ის, მაშინ უნდა შეიქმნას გამომცემლობა და ალბათ ამასაც გააკეთებენ. ასეთი გამომცემლობა, იცით თქვენ, არსებობდა, „განათლება“ ერქვა, იყო ჩუბინაშვილის ქუჩაზე, მაგრამ მაშინ საქართველოს ერქვა საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა, იმ ქვეყანას კი — საბჭოთა კავშირი. თუ უნდათ იქ დაბრუნება, კი ბატონო, იყვნენ იქ.“
თინათინ მამულაშვილი, ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობის დირექტორი: „სანდრო ჯეჯელავამ რომ დაიწყო ჩვენთან კონსულტაციები, ჩამოვყალიბდით მოდელზე, რომელიც ყველასთვის მისაღები იყო. ყველაზე რეალისტური იქნებოდა იმ მოდელის განხორციელება, რომელიც თვითონ მინისტრის შემოთავაზება იყო და რომელზეც გამომცემლების უმეტესობა თანახმა იყო. რა შეიცვალა ბოლო ორი თვის განმავლობაში, რატომ შეცვალა მიდგომა სამინისტრომ, ჩვენთვის გაურკვეველია. სანდრო ჯეჯელავას ინიციატივა იყო, გაფორმებულიყო ხელშეკრულება თვითონ გამომცემლებთან და მესამე მხარე არ ჩართულიყო ჩვენს ურთიერთობაში, ამ მიმართულებით ყველამ ერთად ვიმოძრავეთ — სამინისტრომ, გამომცემლებმა, იურისტებმა. დაახლოებით, აგვისტოდან იანვრის ჩათვლით, ვამუშავებდით შემოთავაზებულ მოდელს, რომელზეც შევჯერდით და მოულოდნელად ეს ყველაფერი შეიცვალა, ფაქტობრივად, თავდაყირა დადგა. ჩვენთვის გაუგებარია, თუ სამინისტრო, თავიდან, თვითონ გვთავაზობდა გარკვეულ მოდელს, რომელზეც შესაძლებელი გახდა კონსენსუსის მიღწევა, რატომ შეცვალა ეს ყველაფერი ბოლო ორი თვის განმავლობაში. იანვრის შემდეგ განიხილება სრულიად განსხვავებული მოდელი, რომელიც გამომცემელთა უმრავლესობისთვის მიუღებელია. გამოაქვეყნეს გრიფირების წესი, რომელშიც წერია, რომ შეიძლება გამომცემლობის სახელმძღვანელომ გაიმარჯვოს უმაღლესი ქულებით, მაგრამ არ აქვს გარანტია, რომ ის სკოლაში მოხვდება, საუკეთესოც რომ იყოს, თუ ფასზე ვერ შეთანხმდა სამინისტროსთან. გამოდის, რომ სამინისტრო ხარისხზე კი არ აკეთებს აქცენტს, არამედ ფასზე.
გამომცემლები უნდათ აიძულონ, რომ თავიანთი სახელმძღვანელოების განკარგვის უფლება არ ჰქონდეთ. არ გვიკრძალავენ ბეჭდვას, მაგრამ ვისთვის დავბეჭდავთ, თუკი სკოლებში შეტანის უფლება არ გვექნება? არ გვიკრძალავენ, მაგრამ ბაზარიც არ არსებობს. პირველი კლასის ბუნების სახელმძღვანელო ან ისტორიის მეათე კლასის სახელმძღვანელო თავისუფალ ბაზარზე ხომ არ გაიყიდება? შესაბამისად, მოდელი, რომელსაც სამინისტრო გვთავაზობს, სრულიად მიუღებელია.
ჩვენ, ზოგადად, არ ვეწინააღმდეგებით უფასო სახელმძღვანელოების პროგრამას. შეიძლება სადავოც იყოს, რა საჭიროა, მაღალი შემოსავლის ოჯახსაც დაურიგდეს უფასო სახელმძღვანელოები, რა თქმა უნდა, უმჯობესია, რომ სოციალურად დაუცველებისთვის იყიდონ, მაგრამ თუკი სახელმწიფოს მიზანია, ყველა მოსწავლეს მიაწოდოს უფასო სახელმძღვანელოები, ამის წინააღმდეგი ჩვენ არ ვართ. უბრალოდ, ჩვენი უფლებების დაცვას ვცდილობთ და გვინდა, ჩვენი პოზიცია დავანახოთ სამინისტროს, რომელიც თანხვედრაში იყო იმავე მინისტრის პოზიციასთან ორი თვის წინ. რატომ შეიცვალა ეს ყველაფერი, ნამდვილად ვერ ვიგებ.
ასეთ კონკურსში მონაწილეობა ჩვენთვის მიუღებელია. დაიქირაონ, კი ბატონო, ავტორები და დააწერინონ ტექსტები. ფაქტობრივად, საბჭოთა კავშირში ბრუნდებიან. ძალიან არასწორი მიდგომაა.“
საქართველოს წიგნის გამომცემელთა და გამავრცელებელთა ასოციაციამ გამომცემელთა მსოფლიო ასოციაციას მიაწოდა ინფორმაცია სახელმძღვანელოების ირგვლივ განვითარებული მოვლენების შესახებ. ასოციაციის წარმომადგენლები დაჩქარებული ვიზიტით ჩამოვიდნენ საქართველოში და 30 მარტს, საქართველოს პარლამენტის ეროვნულ ბიბლიოთეკაში, მონაწილეობა მიიღეს კონფერენციაში, რომელიც საერთაშორისო დელეგაციისა და ადგილობრივი სამთავრობო თუ არასამთავრობო, კერძო სექტორის მონაწილეობით გაიმართა. განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროდან კონფერენციას არავინ დასწრებია.
კონფერენციის მონაწილეებს შორის იყვნენ სახელმძღვანელოების ავტორები. ჩვენ დავინტერესდით, თუ რას ფიქრობენ ისინი სამინისტროს მხრიდან, გამომცემლობებისგან დამოუკიდებლად, თანამშრომლობის შეთავაზებაზე.
გურამ გოგიშვილი, მათემატიკის სახელმძღვანელოს ავტორი, გამომცემლობა „ინტელექტი“: „სახელმძღვანელოების შექმნა უმნიშვნელოვანესი ეროვნული საქმეა და, ამ დიდი საქმის პირველ რიგებში არიან ავტორები, მათ მოჰყვებიან გამომცემლობები და ყველაფრის გვირგვინი, ხელშემწყობი უნდა იყოს მთავრობა. სამწუხაროდ, დღეს რეალობა ისეთია, რომ მსგავსი სინქრონული დამოკიდებულება არ არსებობს. სამწუხაროა, რომ არ იგრძნობა ერთი გუნდის სულისკვეთება (გუნდში ვგულისხმობ, ერთი მხრივ, ავტორებსა და გამომცემლებს, მეორე მხრივ, განათლების სამინისტროს).
ჩვენი დიდი თხოვნა იყო, მას შემდეგ მაინც, როცა დასრულდებოდა კონკურსი, ცნობილი ყოფილიყვნენ ექსპერტები და მათი პასუხისმგებლობა მაღალი ყოფილიყო. ადრე ექსპერტები ღიად მოქმედებდნენ, განხილვებშიც ღიად მონაწილეობდნენ, იყო პაექრობა და არწმუნებდნენ ავტორებს, რომ მართლაც ხარვეზები ჰქონდათ. ძალიან მნიშვნელოვანია ისეთი ექსპერტის შერჩევა, რომელიც გაუძლებს პოლემიკას ავტორთან. ახლა გვეუბნებიან, გვაქვს კრიტერიუმები, რომლის მიხედვითაც შევარჩევთო და ეს კრიტერიუმები მაინც ხომ უნდა იყოს ცნობილი? რა პრინციპით მოხდება შერჩევა, გაურკვეველია. საბოლოოდ, თუ ექსპერტს არ ექნება ვინაობის გამხელის სურვილი, უცნობი დარჩება და თქვენ ვერ გაიგებთ, ვინ გასწირა თქვენი სახელმძღვანელო, ვისთან შეიძლება გქონდეთ პრეტენზია.
მგონია, რომ პოტენციურ ავტორებთან თანამშრომლობა ხელს არ შეუწყობს მაღალი დონის სახელმძღვანელოების შექმნას. დავალებით შექმნილი სახელმძღვანელო, ვეჭვობ კარგი იყოს. როგორც წესი, სახელმძღვანელო ძალიან მაღალი კონკურენციის პირობებში უნდა იწერებოდეს. დავალებით შექმნილი სახელმძღვანელო არავითარ გრიფირებას არ გაივლის, პირდაპირ შევა სკოლაში, აქამდე არ უნდა მივიდეს საქმე. ყველა მხარემ კეთილი ნება უნდა გამოავლინოს, უნდა იყოს მაქსიმალური სვლა ერთმანეთისკენ.“
თინათინ ბოლქვაძე, თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის პროფესორი, ქართული ენისა და ლიტერატურის ავტორი, გამომცემლობა „არტანუჯი“: „ავტორებს შესაძლებლობა მიეცათ, დამოუკიდებლად წარადგინონ წიგნები, მაგრამ ეს ძალიან დიდ პრობლემებთანაა დაკავშირებული. იმისთვის, რომ წიგნის გადაშლილი გვერდი გამოვიდეს ისეთი, როგორიც სჭირდება თანამედროვე მოსწავლეს, სულ მცირე, უნდა იმუშაოს ავტორმა ან ავტორთა კოლექტივმა, ილუსტრატორმა, მხატვარმა, ოპერატორმა, დიზაინერმა და შეიძლება ეს სია სრული არც იყოს. ამიტომ ჯობია, განათლების სამინისტრომ დაიტოვოს მაკონტროლებელი ფუნქცია. მან უნდა გააკონტროლოს გამომცემლობის ყოველი ნაბიჯი, წიგნის მომზადებიდან მოსწავლეებამდე და მასწავლებლებამდე მიტანამდე, მან უნდა გააკონტროლოს წიგნის შინაარსობრივი და ბეჭდვის ხარისხი, წონა, რომელიც ძალიან მნიშვნელოვანია ჩვენი მოსწავლეებისთვის და მთელი გზა, დისტრიბუციის ჩათვლით. სხვა მხრივ, სამინისტრო გვერდზე უნდა გადგეს, მხოლოდ მაკონტროლებელი უნდა იყოს. ყველა ქვეყანაში, სადაც არის დაწინაურებული, წინ წასული, შედეგიანი სასწავლო სისტემა, ყველგან გამომცემლობა აკეთებს ყველაფერს — წიგნის შექმნიდან მოსწავლეებამდე მიტანამდე, მასწავლებლების ტრენინგის ჩათვლით. ამიტომ მიმაჩნია, რომ ეს არის ერთადერთი, ყველაზე შედეგიანი გზა.
ვისურვებდი, რომ განათლების სამინისტრო დაუბრუნდეს იმ პრინციპებს, რომლებითაც ის მუშაობდა, სულ რამდენიმე წლის წინ. ეს არ არის ჩვენი ქვეყნისთვის ახალი და მოულოდნელი, პირველად ეს ნაბიჯი გადადგა „ღია საზოგადოება — საქართველომ“, 1997 წელს, როდესაც მან გამოაცხადა კონკურსი ქართული ენისა და ლიტერატურის სახელმძღვანელოებზე. იქიდან გახლავართ მე ავტორი და მას შემდეგ განათლების სისტემამ ძალიან ბევრი მოიგო, რა თქმა უნდა, მოიგო, საგამომცემლო საქმემაც. მგონია, რომ ამ გზის გაგრძელება უფრო შედეგიანი იქნება. ღრმად ვარ დარწმუნებული, რომ განათლების სამინისტროს და მთავრობას ცუდი არაფერი უდევს გულში, მაგრამ თუ ჩვენც მოგვისმენს, როგორც მათ დამქირავებლებს, ძალიან გაგვიხარდება.“
კონფერენციის შემდეგ გამართულ პრესკონფერენციაზე გამომცემელთა მსოფლიო ასოციაციის ხელმძღვანელმა ხოსე ბორგინომ განაცხადა, რომ უფასო სახელმძღვანელოების იდეა თავისთავად მშვენიერია, თუმცა მიუღებელია მისი განხორციელება ნებისმიერ ფასად. „ეს პოლიტიკა თვითგამანადგურებელია. ჩვენ გვახსოვს მსგავსი ისტორიები უნგრეთსა და პოლონეთში, როცა სახელმძღვანელოების ბაზრის სახელმწიფო მონოპოლიზების შედეგად ვერ ხერხდებოდა იმ ხარისხის საგანმანათლებლო რესურსების შექმნა, რასაც პედაგოგები, მოსწავლეები და მათი მშობლები იმსახურებენ და მოელიან.
სახელმწიფოს მიერ ბაზრის მონოპოლიზება ანადგურებს წარმატებულ ბიზნეს მოდელებს, გრძელვადიან ზარალს აყენებს საგანმანათლებლო პროცესებსა და ახალგაზრდების წიგნიერებას. ფაქტობრივად, შესაძლებელი ხდება ათასობით სამუშაო ადგილის დაკარგვა, რომლებიც, თავის დროზე, შექმნილი იყო პლურალისტური, კონკურენტული საგამომცემლო ბაზრის მიერ.“
საერთაშორისო დელეგაციის შემადგენლობაში იყვნენ, ასევე, გამოცემის თავისუფლების პროგრამის ხელმძღვანელი ბენ სტივარდი და სახელმძღვანელოების გამომცემელთა მსოფლიო ფორუმის წევრი, ნორვეგიის გამომცემელთა ასოციაციის დირექტორი კრისტენ ეინარსონი.
ბენ სტივარდის აზრით, ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ მთავრობამ და გამომცემლებმა მიაღწიონ სათანადო შეთანხმებას იმისათვის, რომ შეიქმნას პლატფორმა თანამედროვე სახელმძღვანელოების გამოსაცემად. უნდა შეიქმნას საუკეთესო სახელმძღვანელოები, შინაარსობრივი თვალსაზრისით, რომ სწავლების პროცესი რაც შეიძლება მაღალი დონის იყოს. ამის მისაღწევად აუცილებელია, განსხვავებული ტიპის, მრავალფეროვანი სასწავლო მასალები იყოს განხილული და არ გაკეთდეს აქცენტი მხოლოდ ერთზე. სახელმძღვანელოების სფეროს მონოპოლიზების შემთხვევაში კი, მსოფლიო პრაქტიკით, ვერც ერთმა მთავრობამ ვერ უზრუნველყო მაღალი ხარისხის სახელმძღვანელოების შექმნა. „მთავრობა, რომლისთვისაც ძვირფასია ქვეყნის განათლება და მნიშვნელოვანია წარმატებული განათლების სისტემა, სახელმძღვანელოების ბიზნესს პროფესიონალების ხელში ტოვებს.“ — განაცხადა ბენ სტივარდმა.
თინათინ მამულაშვილმა პრესკონფერენციაზე ის მოსაზრებები გაახმოვანა, თუ რატომ არის მიუღებელი გამომცემლებისთვის სახელმძღვანელოების გრიფირების ახალი წესი: „მიუღებელია იმიტომ, რომ ჩვენი აზრით, გამოქვეყნებული გრიფირების წესი მოიცავს ისეთ მუხლებს, რომლის თანახმადაც ჩვენ, გამომცემლებს, რომლებმაც შეიძლება მივიღოთ კონკურსში მონაწილეობა, არანაირი გარანტია არ გვაქვს, თუნდაც მივიღოთ საუკეთესო ქულები და საუკეთესოდ დასახელდეს ჩვენი სახელმძღვანელოები, რომ ისინი მოსწავლეების ხელში მოხვდება. უპირატესობა ენიჭება დაბალფასიან სახელმძღვანელოს და არა ყველაზე ხარისხიანს. ჩვენი მოთხოვნა იყო, რომ სამინისტროს ხარისხიან სახელმძღვანელოზე აეღო აქცენტი და სახელმძღვანელოები მხოლოდ მას შემდეგ შეესყიდა, რაც გაირკვეოდა, რომელ სახელმძღვანელოს აქვს ყველაზე მაღალი ქულები. სამწუხაროდ, მოხდა ისე, რომ ჩვენი რეკომენდაცია არ გაითვალისწინეს და გადაწყვიტეს, შეაფასონ არა ხარისხით, არამედ, პირველ რიგში, ფასით. ამან გამოიწვია ჩვენი უკმაყოფილება. პრობლემა იმაშია, რომ შეიძლება მთელი წელი იშრომოთ, გაიმარჯვოთ კიდეც კონკურსში, მაგრამ თქვენი წიგნი სკოლის მიღმა აღმოჩნდეს.
ალექსანდრე ჯეჯელავასთან მოლაპარაკება გასული წლის აგვისტოს ბოლოს დავიწყეთ და დეკემბრის ჩათვლით ვმუშაობდით გრიფირების ისეთ წესზე, რომელიც სამინისტროსთვისაც მისაღები იყო და გამომცემლებისთვისაც. ამ მოდელზე პრაქტიკულად შევთანხმდით და ველოდებოდით, დეკემბრის ბოლოს, გრიფირების გამოცხადებას. პარალელურად, არ შეგვიწყვეტია სახელმძღვანელოებზე მუშაობა იმიტომ, რომ თვითონ სამინისტრო გვეუბნებოდა, გააგრძელეთ მუშაობა, ფაქტობრივად, მოდელი შემუშავებული გვაქვსო. ამ პროცესში იურისტებიც იყვნენ ჩართული, საერთაშორისო ორგანიზაციებიც და მოულოდნელად, 2017 წლის იანვრიდან, სიტუაცია რადიკალურად შეიცვალა. გამოქვეყნებული გრიფირების წესი რომ წავიკითხეთ, იქიდან, რაც თვითონ განათლების მინისტრის მიერ იყო შემოთავაზებული 2016 წლის ბოლოს, არაფერი იყო დარჩენილი. ჩვენ ვერაფრით ვხსნით ,რა შეიცვალა, ვსვამთ კითხვას — რამ გამოიწვია ეს ცვლილება? რა მოხდა ისეთი, რომ შეთანხმებული გრიფირების წესი, რომელიც თვითონ მინისტრის მიერ იყო ინიცირებული, მოულოდნელად გარდაიქმნა ისეთ წესად, რომელიც ბუნდოვანია, ჩნდება სავსებით ლეგიტიმურ კითხვას — რას ემსახურება ეს ყველაფერი? თუ სამინისტროს აქვს პრიორიტეტად ხარისხი, მაშინ ის წესი, რომელიც თვითონ მინისტრის მიერ იყო შემუშავებული, ჩვენთვისაც მისაღებია და ვამბობთ, რომ მზად ვართ, ვიყოთ თავისუფალ კონკურენციაში ერთმანეთთან, მზად ვართ, ვითანამშრომლოთ განათლების სამინისტროსთან, ყველა დაინტერესებულ მხარესთან, მზად ვართ, ინვესტირება მოვახდინოთ სახელმძღვანელოებში, ოღონდ ეს უნდა იყოს აბსოლუტურად გამჭვირვალე და სამართლიანი პირობები.“
ბაკურ სულაკაურის გამოცემლობისა და კოლეგების სახელით, მან განაცხადა, რომ ქართველი გამომცემლები სრულად აცნობიერებენ იმ პასუხისმგებლობას, რაც დაკავშირებულია ახალი, თანამედროვე, ხარისხიანი სახელმძღვანელოების შექმნასთან. ისინი თავს მიიჩნევენ სამინისტროს პარტნიორებად ამ მნიშვნელოვან საქმეში და მზად არიან, ითანამშრომლონ იმ პირობებში, როდესაც იქნება თავისუფალი კონკურენტული გარემო, სამართლიანი პრინციპები და გარემო, რომელიც ხელს შეუწყობს საგამომცემლო სფეროს განვითარებას და არა მის შემდგომ დაკნინებას. თანახმა არიან ისეთ გარემოში თანამშრომლობისთვის, სადაც დაცული იქნება საავტორო უფლებები და თუნდაც მოსწავლეთა უფლებები, ისწავლონ თანამედროვე, ინოვაციური სახელმძღვანელოებით, რომლის მაღალი ხარისხის შექმნა მხოლოდ ძლიერ გამომცემლებს შეუძლიათ.
მაია ლორთქიფანიძემ, რუსული ენის სახელმძღვანელოს ავტორმა (გამომცემლობა „არტანუჯი“) პრესკონფერენციაზე განაცხადა, რომ, მიუხედავად უამრავი შეხვედრისა, სამინისტრომ არ გაითვალისწინა გამომცემელთა და ავტორთა პოზიცია და რომ არჩევნებამდე ბატონი ჯეჯელავა იყო ბევრად უფრო მომთმენი და ლოიალური, თითქოს ჩანდა, რომ რაღაც შეთანხმებაზე წამოსვლას აპირებდა. არჩევნების შემდეგ კი ნათელი გახდა, რომ ეს მხოლოდ დროის გაყვანის პოლიტიკა იყო. გამოქვეყნებული გრიფირების წესი სრულიად მიუღებელი აღმოჩნდა ავტორებისთვისაც და გამომცემლებისთვისაც.
„პირადად ჩემს შეკითხვაზე — თუკი ჩემი სახელმძღვანელო აიღებს მაღალ ქულას, 100-ს და ჩემი კონკურენტი ავტორის — 80-ს, ანუ ბევრად დაბალს, რომელ სახელმძღვანელოზე გააკეთებს არჩევანს სამინისტრო? ჯეჯელავას პასუხი იყო — უფრო იაფზე. თუკი ჩემი კარგი სახელმძღვანელო ეღირება 1 ლარით ან 50 თეთრით მეტი მეორე სახელმძღვანელოზე, რომელიც შინაარსობრივ ნაწილში ბევრად ნაკლებ ქულას იმსახურებს, სამინისტრო იყიდის მეორეს. ეს მესიჯი ერთმნიშვნელოვნად ნიშნავს იმას, რომ სახელმძღვანელოების ხარისხი მკვეთრად დაიწევს, — განაცხადა ქალბატონმა მაიამ, — საბჭოთა გადმონაშთი — ხარისხიანი და იაფი — ბუნებაში არ არსებობს. ეს გრიფირების ახალი წესის მთავარი ხარვეზია. ხარისხი უმნიშვნელოვანესია განათლების სისტემაში. პირველი და უმთავრესი, რაც დღეს ამ ქვეყანას სჭირდება, ჩემი ღრმა რწმენით, არის განათლების სისტემის დახვეწა და რაც შეიძლება, ხარისხიანი და უკეთესი პროდუქციის მიწოდება ბავშვებისთვის.
ვფიქრობ, სამინისტრო შეძლებს მოძებნოს ისეთი გზა, რომელიც არ იქნება წამგებიანი, პირველ რიგში, ქვეყნისთვის. კონკურენტულ გარემოში შექმნილი სახელმძღვანელოები, ცხადია, ბევრად უფრო მაღალი ხარისხის იქნება და ამ კონკურენციას, როგორც წესი გამომცემლები ქმნიან ხოლმე. ვფიქრობ, გამომცემლების როლის არგაგება და არდაფასება სწორი არ არის.“
საქართველოს წიგნის გამომცემელთა და გამავრცელებელთა ასოციაციის თავმჯდომარემ, გვანცა ჯობავამ აღნიშნა, რომ ქართველი გამომცემლები სრულად უჭერენ მხარს უფასო სასკოლო სახელმძღვანელოების პროგრამას, თუმცა, 2013 წლის დადგენილებამ საშუალება მისცა ხელისუფლებას, მიეთვისებინა გამომცემლების მიერ შექმნილი სახელმძღვანელოების ელექტრონული ვერსიები, დაებეჭდა და უფასოდ დაერიგებინა ისე, რომ ინტელექტუალური საკუთრების მფლობელისთვის შესაბამისი ანაზღაურების მიცემა არავის მოსვლია აზრად.
„ამჟამად ქართული საგამომცემლო სექტორი სერიოზული ფინანსური პრობლემების წინაშე დგას, ძალიან ბევრმა ადამიანმა უკვე დაკარგა სამსახური. პრაქტიკულად, ჩვენ გავხდით მსხვერპლი ძალიან დიდი სოციალური პროექტისა, რომელიც ჩვენმა მთავრობამ არჩევნების წინ განახორციელა.
საქართველოს მთავრობის პოლიტიკას, რომელიც ბოლო ოთხი წელია ტარდება, ძალიან უარყოფითი გავლენა ექნება საქართველოს საგანმანათლებლო სისტემაზე. ახალგაზრდების განათლება ჩვენს ქვეყანაში სერიოზული საფრთხის წინაშეა, რადგან გამომცემლების და ავტორების უმრავლესობას აღარ აქვს სურვილი, სრულიად გაურკვეველ პირობებში, შექმნას ახალი სახელმძღვანელოები. ნდობა საგამომცემლო სექტორსა და განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს შორის აღარ არსებობს.“
31 მარტს, საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების მინისტრის მოადგილე თეიმურაზ მურღულია საქართველოს წიგნის გამომცემელთა და გამავრცელებელთა ასოციაციის თავმჯდომარეს, გვანცა ჯობავას და გამომცემელთა მსოფლიო ასოციაციის გენერალურ მდივანს, ხოსე ბორგინოს შეხვდა. შეხვედრა მედიისთვის დახურული იყო.
ჟურნალისტებს, რომლებიც შეხვედრის დასრულებას ელოდებოდნენ, გაესაუბრა და მათ შეკითხებს უპასუხა განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს გრიფირების სამმართველოს უფროსმა, ნანა კილასონიამ.
შეკითხვაზე, არღვევს თუ არა სამინისტრო ავტორების და გამომცემლების საავტორო უფლებას, ქალბატონმა ნანამ უპასუხა, რომ საავტორო უფლებები, ზოგადად, ორკომპონენტოვანია — ქონებრივი უფლებები და არაქონებრივი. ქონებრივი უფლებები ეს არის ჰონორარის უფლება, ამ ნაწარმოების ნებისმიერად გამოყენებაზე და ის შეიძლება იყოს განკარგვადი, ნებისმიერი ქონების მსგავსად, „მაგალითად, სახლს რომ ვყიდი, ერთი მომენტია, როცა მე ვეძებ კლიენტს, რომელიც ჩემთვის მისაღებია, ამ შემთხვევაში, გამომცემლის გადასაწყვეტია ამა თუ იმ ვარიანტზე დათანხმება და მეორე მომენტია, როცა არის პოტენციური მყიდველი, რომელიც ამბობს, მჭირდება სახლი, ასეთი და ასეთი. თუ ეს მის პირობებს არ აკმაყოფილებს, მან უნდა მიიღოს გადაწყვეტილება, შემოვა ამ თემაში თუ არა. აქედან გამომდინარე, ეს განკარგვადი უფლებაა. კიდევ ერთხელ, ხაზგასმით უნდა აღვნიშნო, როდესაც ვამბობთ, რომ კონტენტს ვიყიდით, იგულისხმება, რომ ქონებრივი უფლებებით ჩვენ ვისარგებლებთ და ამ სარგებლობაში გადავიხდით თანხას. საავტორო უფლებიდან გამომდინარე, ავტორს აქვს უფლება, მოითხოვოს ჰონორარი. ჩვენ ვთავაზობთ, რომ მოგვცენ ბეჭდვის და სკოლებში გავრცელების უფლება და ამაში გადავუხდით თანხას. სახელმწიფომ აწონ-დაწონა ყველაფერი და მიიჩნია, რომ ეს მოდელი მისთვის უფრო ხელსაყრელია. სახელმწიფო მოტივირებულია, შეიქმნას ისეთი პლატფორმა, სადაც ფიქსირებულზე ნაკლებ ფასს მიიღებს.“
მან, ასევე, განაცხადა, რომ, „რაც შეეხება სახელმძღვანელოების ხარისხს, აქ მთავარი მომენტია ის, რომ სახელმძღვანელო, რომელმაც დააკმაყოფილა მინიმალური მოთხოვნა ხარისხის (შინაარსობრივს ვგულისხმობ), ნიშნავს, რომ ასქულიანიც და ოთხმოცდათხუთმეტქულიანიც თანაბრად რელევანტულია გრიფირების კუთხით. ინფორმაცია შეფასების შედეგების შესახებ, რაც რეცენზიის სახითაა წარმოდგენილი, არსად არ ქრება, ის მონაწილეობს სწორედ ფასთა კორელაციაში.“
სამინისტროს მიერ გავრცელებულ განცხადებაში, სახელმძღვანელოების ირგვლივ შექმნილ ვითარებასთან დაკავშირებით, რომელიც 28 მარტს გავრცელდა, არის ასეთი ჩანაწერი — აღმოფხვრილია რიგი საზღვარგარეთული გამომცემლობების პრიორიტეტი უცხოენოვან სახელმძღვანელოებზე. ჩვენ დავინტერესდით, ეხება თუ არა ეს ჩანაწერი მაკმილანის სახელმძღვანელოებს და ხომ არ აპირებს სამინისტრო მათი კონტენტის შეძენას და დაბეჭდვას, რაზეც ქალბატონმა ნანამ გვიპასუხა: „საუბარია იმაზე, რომ ახალი გრიფირების პირობები, რომელიც გამოქვეყნდება, გავრცელდება როგორც უცხოელ გამომცემლებზე, ისე ადგილობრივზე. ეს წესი გავრცელდება ნებისმიერ უცხოელ გამომცემელზე თანაბრად. მაკმილანს გრიფი ჰქონდა და როცა აღარ ექნება, ის აღარ იქნება ძირითადი რესურსი სკოლებისთვის. ახალი პირობები თანასწორ მდგომარეობაში აყენებს როგორც უცხოელ, ასევე ადგილობრივ მწარმოებელს. თუ ეს პირობები ვინმესთვის მიუღებელია, ის იღებს გადაწყვეტილებას, მიიღოს თუ არა მონაწილეობა კონკურსში.“
ნიშანდობლივი იყო, რომ შეხვედრის მონაწილეებს ერთობლივი პრესკონფერენცია არ გაუმართავთ და შეიძლება ითქვას, რომ ურთიერთგამომრიცხავი განცხადებებიც კი გააკეთეს. ჟურნალისტებთან პირველი განათლებისა და მეცნიერების მინისტრის მოადგილე თეიმურაზ მურღულია გამოვიდა და განაცხადა, რომ მას არ მოუსმენია პრეტენზიები მსოფლიო ასოციაციისგან, მოისმინა ძალიან საინტერესო წინადადებები და პოზიცია იმასთან დაკავშირებით, რომ არსებობს განსხვავებული მიდგომები. „მოვისმინე რამდენიმე მნიშვნელოვანი მესიჯი და მინდა ყველამ იცოდეს, ითქვა, რომ იმ ფორმით, რა ფორმითაც ჩვენ ვთავაზობთ გამომცემლებს, არ ვარღვევთ არანაირ უფლებებს. გამომცემელთა ასოციაცია თვლის, რომ არსებობს სხვა მოდელები, რომლებიც გამოიყენება, მაგრამ ჩვენ მიგვაჩნია, რომ ქვეყნის განვითარების ყველა ეტაპზე არსებობს ის მოდელი, რომელიც ყველაზე მეტად შეესაბამება ქვეყნის ეკონომიკურ შესაძლებლობას, შეესაბამება იმ კონკრეტულ საჭიროებას, რომელიც იმ ეტაპზე დგას.
რა თქმა უნდა, ვაგრძელებთ კონსულტაციას და შევეცდებით, საზოგადოების ინტერესი როგორც ხარისხიან წიგნებში, ასევე საბიუჯეტო კუთხით იყოს მთავარი. არა მარტო შევეცდებით, არამედ მივაღწევთ კიდეც ამას.
დღევანდელმა შეხვედრამ გვაჩვენა, რომ გამომცემელთა ნაწილი მანიპულირებს ზოგადად გამომცემლების სახელით. ჩვენი სტუმარი გაოცებული იყო, როცა აღმოაჩინა, რომ გამომცემლები, როგორც მას ეგონა, ყველანი არ არიან და ვერც იქნებიან ერთ პოზიციაზე.
ჩვენ შევთანხმდით იმაზე, რომ თავისუფალი კონკურენციაა მთავარი მამოძრავებელი იმისთვის, რომ ჩვენს შვილებს კარგი სახელმძღვანელოები ჰქონდეთ.“
შეკითხვაზე, შესაძლებელია თუ არა სახელმძღვანელოს კონკურსგარეშე მიენიჭოს გრიფი, ბატონმა თეიმურაზმა უპასუხა, რომ მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მისი სკოლაში შეტანის აუცილებლობა განპირობებული იქნება ეროვნული ინტერესებით, რაც აქამდეც ასე იყო.
მინისტრის მოადგილის შემდეგ, ჟურნალისტებთან ხოსე ბორგინო და გვანცა ჯობავა გამოვიდნენ. გამომცემელთა მსოფლიო ასოციაციის ხელმძღვანელმა განაცხადა, რომ მისთვის სიახლე არ იყო ის, რომ გამომცემელთა ნაწილი აგრძელებდა შეხვედრებში მონაწილეობას და სამინისტროსთან მოლაპარაკებას. „ჩვენი პოზიცია ძალიან ნათელია, ამ საკითხში მხარს ვუჭერთ ჩვენს წევრს — საქართველოს წიგნის გამომცემელთა და გამავრცელებელთა ასოციაციას მის წევრ გამომცემლებთან ერთად. ჩვენ გვქონდა ხანგრძლივი და საინტერესო განხილვა მინისტრის მოადგილესთან. მას მივაწოდეთ კონკრეტული რეკომენდაციები იმასთან დაკავშირებით, როგორ შეიძლება გამოსწორდეს ის კონკრეტული პუნქტები, რომლებთან დაკავშირებითაც არსებობს დავა გამომცემლებსა და განათლების სამინისტროს შორის. ასევე ავუხსენით, რატომ შეიძლება იმ გზამ, რომელიც დღეს აქვთ არჩეული, უარყოფითი შედეგი მოიტანოს ქართველი მოსწავლეებისთვის, მასწავლებლებისთვის და ზოგადად საგანმანათლებლო სისტემისთვის.
ჩემთვის ყველაზე მნიშვნელოვანია, გაგრძელდება თუ არა, ამ შეხვედრის შემდეგ, ქართველ გამომცემლებს, გამომცემელთა ასოციაციას და განათლების სამინისტროს შორის თანამშრომლობა მოლაპარაკების რეჟიმში. ჩვენ აქ გავიგეთ, რომ იგეგმება შეხვედრა გამომცემლებთან და მივიღეთ პირობა, რომ ამ შეხვედრაზე დაპატიჟებენ როგორც გამომცემელთა ასოციაციას, ასევე მის წევრ გამომცემლებს. დიდი იმედი მაქვს, რომ იმ შეხვედრაზე მაინც რაიმე შეთანხმების მიღწევა იქნება შესაძლებელი.“
გვანცა ჯობავა, საქართველოს წიგნის გამომცემელთა და გამავრცელებელთა ასოციაციის თავმჯდომარე: „უმაღლესი რანგის ექსპერტი გვყავდა სტუმრად, რომელიც ძალიან კარგად იცნობს ამ სფეროს და იცის, რა შედეგებამდე შეიძლება მივიდეს არა მხოლოდ საგამომცემლი სექტორი, არამედ ზოგადად განათლების სისტემა საქართველოში, თუკი გავაგრძელებთ იმ გზას, რომელსაც ამ შემთხვევაში ვადგავართ.
რაც შეეხება შეხვედრის შედეგს, რა თქმა უნდა, მინისტრის მოადგილემ მოისმინა ჩვენი უცხოელი ექსპერტისგან რეკომენდაციები, იყო აქტიური მსჯელობა, ჩვენ ვცდილობდით, ყველა არგუმენტი მოგვეშველიებინა. განხილვის თემა, ძირითადად, იყო გრიფირების წესში შესული ორი პუნქტი, რომლებიც ყველაზე მეტად სადავოა. გავაცანით ჩვენი პოზიციები, თუმცა ვიცოდით, დაახლოებით, რა არგუმენტებიც აქვს ამ მიმართულებით სამინისტროს და ისინი კვლავაც მყარად დგანან ამ პოზიციაზე.
გვითხრეს, რომ 10 აპრილს იმართება შეხვედრა გამომცემლებთან. ჩვენ ეს დღეს პირველად გავიგეთ, როგორც ჩანს, ეს შეხვედრა არ გულისხმობდა გამომცემელთა ასოციაციის წევრ გამომცემლებს. თუმცა, მივიღეთ შემოთავაზება, რომ ასოციაცია, მის წევრ გამომცემლებთან ერთად, შესაძლებელია, დაესწროს ამ შეხვედრას. ჩემი მთავარი კითხვა იყო — თუკი ჩვენ დავესწრებით ამ შეხვედრას, განიხილება თუ არა ის ორი პუნქტი, რომელიც ყველაზე მეტად პრობლემატურია გამომცემლებისთვის ამ გრიფირების წესში. სამწუხაროდ, ვერ მივიღე დაზუსტებული პასუხი. თუმცა, 10 აპრილის შეხვედრას აუცილებლად დავესწრებით და კიდევ ერთხელ შევეცდებით გამოვიყენოთ ეს შანსიც და ვიმსჯელოთ იმ პუნქტებზე, რომლებიც ასე მნიშვნელოვანია.“
3 აპრილს განათლებისა და მეცნიერების მინისტრმა, ალექსანდრე ჯეჯელავამ გამომცემლებს, რომლებიც გრიფირების ახალ წესთან დაკავშირებით უკმაყოფილებას გამოთქვამენ, უპასუხა: „მათ, თავის დროზე, შეძლეს, მაღალ ფასად ცუდი სახელმძღვანელოები შეექმნათ. ამიტომ, მათი წუხილი სახელმძღვანელოების ხარისხზე, მე მგონი, უადგილოა. მე დარწმუნებული ვარ და ვაგებ პასუხს, რომ სასკოლო სახელმძღვანელოები იქნება ძალიან ხარისხიანი. ჩვენ ჯერ საუკეთესო წიგნებს გადავარჩევთ და შემდეგ საუკეთესოებში შედგება საფასო კონკურენცია, ანუ საუკეთესოებში ყველაზე დაბალი ფასის მქონეს ავირჩევთ“.
მისივე თქმით, სახელმძღვანელოების შერჩევისას სამინისტრო იმავე პრინციპით ხელმძღვანელობს, რასაც მსოფლიო ბანკი იყენებს საკონსულტაციო მომსახურებაში, სადაც ხარისხს აქვს მაღალი წონა და მხოლოდ მაღალი ხარისხის მომწოდებლები უწევენ ერთმანეთს ფასით კონკურენციას.
ამ განცხადების შემდეგ, ალბათ, უნდა ვივარაუდოთ, რომ განათლების სამინისტრო საკუთარი პოზიციის შეცვლას არც კი განიხილავს. როგორც ჩანს, ვერც გამომცემელთა მსოფლიო ასოციაციის წარმომადგენელთა სტუმრობამ გამოიღო შედეგი და არც 10 აპრილს დანიშნული შეხვედრა იქნება ცვლილების მომტანი.
|
