2017-05-11
განათლების პოლიტიკის განსაზღვრის ეფექტური ინსტრუმენტი
საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების მინისტრმა ალექსანდრე ჯეჯელავამ ჟურნალისტებისთვის TIMSS-ისა და PISა-ს საერთაშორისო კვლევებისა და სახელმწიფო შეფასების შედეგების პრეზენტაცია გამართა. 2015-2016 წელს ჩატარებული კვლევები სწავლის შედეგებს, დინამიკასა და იმ ფაქტორებს უკავშირდება, რაც გავლენას ახდენს მოსწავლეთა მიღწევებზე.
საერთაშორისო კვლევების თანახმად, მათემატიკასა და ბუნებისმეტყველებაში საქართველოს 2015 წლის შედეგები, წინა წლებთან შედარებით, გაუმჯობესებულია. თუმცა, პოზიტიური დინამიკის მიუხედავად, საქართველოს შედეგი საერთაშორისო საშუალო ნიშნულს ვერ აღწევს.
„მთავარი, რაზეც უნდა დავფიქრდეთ, არის ის, თუ რატომ დადგა ასეთი შედეგები და კონკრეტულად რა უნდა გავაკეთოთ ამ შედეგების გაუმჯობესებისათვის. პირველი ნაბიჯი ამ პროცესში იყო მედიასთან შეხვედრა, — განაცხადა მინისტრმა, — მომდევნო ერთი თვის განმავლობაში, კვლევების შედეგების გაანალიზებისათვის და სამომავლოდ სამოქმედო გეგმის დასახვისათვის, დაგეგმილია აქტიური მუშაობა. ივნისში გაიმართება კონფერენცია, სადაც ერთთვიანი მუშაობის შედეგები შეჯამდება და კონკრეტული სამოქმედო ნაბიჯები დაიგეგმება.“
პრეზენტაციისას მინისტრმა ყურადღება გაამახვილა მოსწავლეთა მიღწევების განსხვავებაზე. ეროვნულმა კვლევამ მნიშვნელოვანი პრობლემები აჩვენა ამ კუთხით — სოფლის სკოლებს უარესი შედეგები აქვთ, ვიდრე ქალაქის სკოლებს, საჯარო სკოლების მოსწავლეთა შედეგები ჩამორჩება კერძო სკოლის მოსწავლეთა შედეგებს, არაქართულენოვანი სკოლის მოსწავლეთა შედეგები — ქართულენოვანი სკოლის მოსწავლეთა შედეგებს. „სამწუხაროა ის დიდი განსხვავებები, რაც ქვეყნის შიგნით ჩანს. ეს ნიშნავს, რომ ჩვენ ძალიან ოპერატიულად გვაქვს ყურადღება გასამახვილებელი ამ საკითხებზე. კვლევების მომდევნო ციკლისთვის, ჩვენ გვაქვს პერიოდი, რომელიც სათანადოდ უნდა გამოვიყენოთ, რომ შემდგომი კვლევის შედეგები უკეთესი იყოს.“
საინტერესოა, რომ სახელმწიფო შეფასების კვლევის შედეგების თანახმად, პედაგოგთა სერტიფიცირების მაჩვენებელი პირდაპირ გავლენას არ ახდენს სწავლის ხარისხზე. მინისტრის თქმით, იმ სკოლებში, სადაც პედაგოგთა, დაახლოებით, 60% სერტიფიცირებულია, სკოლაში არსებული სიტუაცია რადიკალურად არ განსხვავდება იმ სკოლის შეფასების მაჩვენებლისგან, სადაც სერტიფიცირებულთა რაოდენობა 20%-ია. სამაგიეროდ, სკოლებში სადაც მასწავლებლები მოტივირებულნი არიან, განსხვავებული შედეგებია იმ სკოლებთან შედარებით, სადაც მასწავლებლები დემოტივირებულები არიან. ამიტომ, მინისტრის დაპირებით, განსაკუთრებული ყურადღება მიექცევა მასწავლებელთა მოტივაციის ზრდას.
„ასევე ძალიან სუსტი კავშირია სწავლის ხარისხსა და სკოლის ინფრასტრუქტურას შორის. ბავშვები, პრინციპში, ერთნაირად სწავლობენ იმ სკოლებში, რომლებიც გუშინ გარემონტდა და იქაც, სადაც რემონტი 10 წელია არ ჩატარებულა. რა თქმა უნდა, სკოლა უნდა გაარემონტო და მიხედო, მაგრამ გარემონტება სწავლის ხარისხის ავტომატურად გაუმჯობესებას არ ნიშნავს,“ — აღნიშნა ალექსანდრე ჯეჯელავამ.
საერთაშორისო და სახელმწიფო შეფასებები ქვეყნებს საშუალებას აძლევს, საკუთარ საგანმანათლებლო შედეგებს გაეცნონ და გააანალიზონ. აღნიშნულ შედეგებზე ფართო მსჯელობის ორგანიზებას განათლების სამინისტრო, უახლოეს პერიოდში, მედიასთან და საზოგადოების დაინტერესებულ ჯგუფებთან გეგმავს. მსჯელობაში მონაწილეობას მიიღებენ: სკოლის დირექტორთა საბჭო, მასწავლებელთა პროფკავშირი და დარგობრივი გაერთიანებები, უმაღლესი სასწავლებლები და არასამთავრობო ორგანიზაციები.
TIMSS-ის საერთაშორისო კვლევა ყოველ ოთხ წელიწადში ტარდება და მათემატიკასა და საბუნებისმეტყველო საგნებში მოსწავლეთა მიღწევებს იკვლევს, ასევე კვლევაში ასახულია ის ფაქტორები, რომლებიც გავლენას ახდენს ამ საგნების სწავლისა და სწავლების პროცესზე. 2015 წლის შედეგებით, ქართველი მოსწავლეების მიღწევები არსებითად ჩამორჩება TIMSS-ის საერთაშორისო საშუალო ნიშნულს როგორც მე-4, ისე მე-8 კლასში. კვლევაში მონაწილე ქვეყნების საშუალო ნიშნული 500 ქულაა, საქართველოსი — 450.
მეოთხეკლასელ მოსწავლეთა 22% და მერვეკლასელთა 28% მათემატიკაში მინიმალურ ცოდნასაც არ ფლობს. ბუნებისმეტყველებაში იგივე შედეგი მეოთხეკლასელ მოსწავლეთა 26%-ს და მერვეკლასელთა 30%-ს აქვს. დაწყებით საფეხურზე მათემატიკის სწავლა-სწავლებაში არსებული ხარვეზები, საბაზო საფეხურზე ახალი ცოდნის შეძენის პროცესში დამატებით ბარიერებს ქმნის.
საქართველომ კვლევის სამ ციკლში (2007, 2011, 2015 წლები) მიიღო მონაწილეობა. 2015 წელს TIMSS-ის კვლევაში 153 სკოლის 9000-ზე მეტი მოსწავლე იყო ჩართული.
PISა საერთაშორისო კვლევაა, რომელიც მიზნად ისახავს შეაფასოს 15 წლის მოზარდების მიერ სკოლაში შეძენილი ცოდნა და უნარები. ეს ის ასაკია, როცა მოსწავლეები თითქმის ასრულებენ სავალდებულო განათლების კურსს. შესაბამისად, PISა ამოწმებს მათ მზაობას, გაუმკლავდნენ ყოველდღიურ გამოწვევებს იმ ცოდნისა და უნარების გამოყენებით, რომლებიც სკოლაში მიიღეს.
PISა-ს მიზანს არ წარმოადგენს, შეამოწმოს, თუ რამდენად კარგად აითვისეს მოსწავლეებმა უშუალოდ სკოლის პროგრამა, არამედ მიმართულია განსაზღვროს, რამდენად კარგად არიან მოსწავლეები მომზადებულები საზოგადოებრივ ცხოვრებაში აქტიური და სრულფასოვანი ჩართულობისათვის.
PISა 2000 წლიდან, 3 წელიწადში ერთხელ, ტარდება და ცოდნას სამ სფეროში ამოწმებს: კითხვა, მათემატიკა და საბუნებისმეტყველო მეცნიერებები.
2015 წლის შედეგების მიხედვით, მათემატიკასა და ბუნებისმეტყველებაში საქართველოს მოსწავლეთა მიღწევის საშუალო მაჩვენებელი დაბალია. მოსწავლეთა ნახევარი საბუნებისმეტყველო მეცნიერებებში საბაზო კომპეტენციებს არ ფლობს. კვლევაში მონაწილე ქვეყნების საშუალო მაჩვენებელი 490 ქულაა, საქართველოსი — 404.
საქართველო კვლევაში 2009 წლიდან მონაწილეობს. 72 ქვეყანაში ჩატარდა ჵჳSა 2015, დაახლოებით 540 000 მოსწავლე წარმოადგენდა თავის ქვეყანას, საქართველოდან 263 სკოლის 6000-ზე მეტი ქართველი მოსწავლე მონაწილეობდა. მომდევნო ციკლი 2018 წელს იგეგმება.
სახელმწიფო შეფასება აჩვენებს, რომ დაგეგმილ და მიღწეულ ეროვნულ სასწავლო გეგმას შორის არსებითი სხვაობაა. მე-9 კლასში ეროვნული სასწავლო გეგმით გათვალისწინებული მოთხოვნების დაძლევას, მინიმალურ დონეზე, მათემატიკაში, მოსწავლეთა 30.3% ვერ ახერხებს, ფიზიკაში — 34,8%, ქიმიაში — 49,1%, ხოლო ბიოლოგიაში — 13,3%.
კვლევამ განსაკუთრებით დაბალი შედეგი აჩვენა იმ დავალებების შესრულებაში, რომლებიც მსჯელობას და პრობლემის გადაჭრის უნარს მოითხოვს.
სწავლის თანაბარი შესაძლებლობის თვალსაზრისით, კვლევით დგინდება, რომ მათემატიკისა და საბუნებისმეტყველო მეცნიერებებში სოფლად მცხოვრები მოსწავლეების მიღწევები არსებითად ჩამორჩება ქალაქში მცხოვრები თანატოლების მიღწევებს. თვალსაჩინოა კერძო სკოლის მოსწავლეების უპირატესობა, საჯარო სკოლის მოსწავლეებთან მიმართებაში.
სახელმწიფო შეფასების მიღწევის ტესტი სრულად ეფუძნება ეროვნულ სასწავლო გეგმას. შესაბამისად, საშუალებას გვაძლევს გავაანალიზოთ და შევადაროთ ერთმანეთს ის, რაც დავგეგმეთ, დავისახეთ მიზნად (ეროვნული სასწავლო გეგმა) და რასაც მივაღწიეთ (მოსწავლეთა სწავლის შედეგები — მიღწეული ეროვნული სასწავლო გეგმა).
კვლევის პირველი ეტაპი 2015-2016 წლებში ჩატარდა, მონაწილეობდა 16 000 მოსწავლე, 15 000 მშობელი და 1000 მასწავლებელი.
სახელმწიფო შეფასება ეროვნული მასშტაბით არსებული სურათის შესწავლაზეა ორიენტირებული, საერთაშორისო კვლევები კი — ქვეყნის შედეგების გლობალურ კონტექსტში შეფასების საშუალებას იძლევა. მონაწილე ქვეყნებს შეუძლიათ, შეადარონ მოსწავლეთა მიღწევების დონე საერთაშორისო სტანდარტებს, გააანალიზონ, თუ რა ზეგავლენას ახდენს სხვადასხვა საგანმანათლებლო სისტემაში არსებული პოლიტიკა, სასწავლო გეგმები, სწავლების მეთოდიკა თუ საგანმანათლებლო რესურსები მოსწავლეთა მიღწევებზე; ამასთან, მკაფიოდ ავლენს ამა თუ იმ ქვეყნის საგანმანათლებლო სისტემაში არსებულ ხარვეზებს და კარგ საფუძველს ქმნის იმის გადასაწყვეტად, რა და რატომ არის შესაცვლელი თუ დასახვეწი სწავლების პროცესში.
სახელმწიფო და საერთაშორისო შეფასებებს, საქართველოში, შეფასებისა და გამოცდების ეროვნული ცენტრი უძღვება. ცენტრში დეტალურად აანალიზებენ კვლევების შედეგებს. ჩვენ დავინტერესდით, როგორია ანალიზის შედეგად გამოვლენილი მიღწევათა დინამიკა, ძირითადი მაჩვენებლები და შეფასებისა და გამოცდების ეროვნული ცენტრის კვლევისა და საგნობრივი დეპარტამენტის ხელმძღვანელს, ია კუტალაძეს ვთხოვეთ,ზოგადად შეეფასებინა საერთაშორისო და სახელმწიფო კვლევების შედეგები.
„საერთაშორისო შეფასებები ძალიან მნიშვნელოვანია, რადგან სასკოლო განათლების სისტემის გლობალურ კონტექსტში შეფასების საშუალებას გვაძლევს. ეს კვლევები გარკვეული პერიოდულობით ტარდება. ჩვენ, უკვე, სამ ციკლში გვაქვს მონაწილეობა მიღებული და შესაბამისად, შეგვიძლია მოსწავლეთა მიღწევები დინამიკაში შევაფასოთ.
2007 წლიდან 2015 წლამდე მოსწავლეთა მიღწევები უმჯობესდება როგორც მათემატიკაში, ასევე საბუნებისმეტყველო საგნებში. ეს ძალიან პოზიტიური დინამიკაა და აუცილებლად უნდა აღვნიშნოთ. თუმცა, აქვე, ისიც უნდა ვთქვათ, რომ მიუხედავად ასეთი პოზიტიური დინამიკისა, ჩვენი მოსწავლეების საშუალო მიღწევები, TჳმSS-ის სტანდარტულ სკალაზე, საშუალო ნიშნულზე დაბალია. მიუხედავად პოზიტიური დინამიკისა, ჩვენ, პრინციპში, მათემატიკისა და საბუნებისმეტყველო საგნების სწავლისა და სწავლების კვლევაში მაინც სერიოზული გამოწვევების წინაშე ვართ, მნიშვნელოვანია წილი იმ მოსწავლეებისა, რომელთაც მინიმალური კომპეტენციებიც კი არ აქვთ ამ საგნებში. ამასთან გამოხატულია ტენდენცია, რომ მეოთხე კლასიდან მიღწევები უარესდება, მერვეკლასელების მიღწევები, ამ სტანდარტულ სკალაზე, უფრო დაბალია.
რაც შეეხება პოზიტიურ დინამიკას, უნდა ითქვას, რომ ეს კვლევა არ არის ერთადერთი, რომელიც ამას ადასტურებს. PIZა, ძალიან მნიშვნელოვანი საერთაშორისო კვლევაც, 2009-10 წლის კვლევასთან შედარებით, ასევე გვიჩვენებს მიღწევების მნიშვნელოვან გაუმჯობესებას. მიუხედავად ამისა, ძალიან დიდია წილი იმ მოსწავლეებისა, რომელთაც საბაზო კომპეტენციები არ გააჩნიათ მათემატიკასა და საბუნებისმეტყველო საგნებში.
მართალია საერთაშორისო კვლეები ამ ორ უმნიშვნელოვანეს, ფუნდამენტურ სფეროში გაუმჯობესების პოზიტიურ დინამიკას გვიჩვენებს, მაგრამ უნდა აღვნიშნოთ, რომ გაუმჯობესების ტემპი დაბალია, რადგან, საბოლოო ჯამში, ორივე კვლევა გვიჩვენებს, რომ კრიტიკული მასა მოსწავლეებისა, რომლებსაც საბაზო კომპეტენციები არ აქვთ, მაღალია. ამას აუცილებლად სჭირდება ძალიან სერიოზული ანალიზი და სკოლებს — მხარდაჭერა, რომ მინიმალურ, საბაზო დონეზე მაინც, ყველა მოსწავლემ დაძლიოს ის, რისი ცოდნაც ან რა უნარების ფლობაც ეროვნული სასწავლო გეგმითაა განსაზღვრული.
საერთაშორისო შეფასებების პარალელურად, ვატარებთ სახელმწიფო შეფასებებს, რომელიც უფრო კონცენტრირებულია ეროვნული სასწავლო გეგმის მოთხოვნებზე, ვაფასებთ იმას, რა დაიგეგმა, რას მივაღწიეთ იმ მოთხოვნებთან მიმართებაში, რაც ეროვნული სასწავლო გეგმითაა განსაზღვრული.
მათემატიკის სახელმწიფო შეფასება გვიჩვენებს, მეცხრე კლასში, მოსწავლეების 30%, მინიმალურ საბაზო კომპეტენციებს მათემატიკაში არ ფლობს. უფრო დრამატული შედეგი გვაქვს ქიმიაში, შემდეგ — ფიზიკაში და შედარებით დამაიმედებელი — ბიოლოგიაში.
მთავარი და მნიშვნელოვანია ის, რომ ეს კვლევა არ არის ორიენტირებული მხოლოდ მიღწევების შეფასებაზე. თუმცა, თავისთავად, ძალიან საინტერესო და მნიშვნელოვანია, ავსახოთ რეალური ვითარება, გვქონდეს გარკვეული ტიპის დიაგნოსტიკური სურათი, მაგრამ გაცილებით მნიშვნელოვანია იმის გაანალიზება, რატომ გვაქვს ასეთი შედეგი, ასევე, რა ფაქტორები ახდენენ პოზიტიურ გავლენას მოსწავლეთა მიღწევებზე, რა ფაქტორები პირიქით — არახელსაყრელ პირობებს ქმნიან და ა.შ. შესაბამისად, ამ კვლევებში — საერთაშორისო შეფასებაშიც და სახელმწიფოშიც — ხდება სწავლა-სწავლების კონტექსტის ანალიზი. ეს კონტექსტი — გარემოს ანალიზი — სხვადასხვაგვარია. მაგალითად, ოჯახს, რომელთანაც ბავშვს ფუნდამენტური კავშირი აქვს, ნამდვილად ძალიან დიდი გავლენა აქვს არა მხოლოდ აღზრდის პროცესზე, არამედ სწავლა-სწავლების პროცესზეც. უმნიშვნელოვანესია, რომ ეს ფაქტორები კარგად იყოს გაანალიზებული.
მეორე მნიშვნელოვანი კონტექსტია სკოლა — სასკოლო გარემოში არსებული ვითარება, სასკოლო რესურსები, ვთქვათ ლაბორატორიების არსებობა, კვალიფიციური პედაგოგების რაოდენობა, თვითონ კლასი (რადგან უშუალო გარემო, სადაც ბავშვი სწავლობს, კლასია, სკოლა ცოტა უფრო ზოგადი გარემოა, მიუხედავად იმისა, რომ არსებითადაა დაკავშირებული მოსწავლესთან), კლასში მოსწავლეთა მოტივაცია, ჩართულობა, მასწავლებლის მიერ გამოყენებული სწავლების სტრატეგიები, კონკრეტული კლასის მასწავლებლის კვალიფიკაცია და ა.შ. — ეს ყველაფერი კავშირშია მოსწავლეთა მიღწევებთან და ყველა ამ ფაქტორს ვაანალიზებთ.
ახლა, ფაქტობრივად, ხუთ ანალიზზე ვმუშაობთ, მათ შორის ორი საერთაშორისო შეფასების ანგარიშია, რომელიც მაისის ბოლოს მზად იქნება. ეს არის PIZა-სა და TIMSS-ის მათემატიკური ნაწილის ანგარიში, ასევე, ვამზადებთ სახელმწიფო შეფასებების ანგარიშს ბუნებისმეტყველებაში და იქ უფრო დეტალურად იქნება ყველაფერი განხილული.
ერთი თემა, რომელიც მკაფიოდაა გამოკვეთილი, მოსწავლეთა მიღწევების განსხვავებაა, ე.წ. თანასწორობის ინდიკატორების მიხედვით. ბოლო პერიოდში ჩატარებული ყველა კვლევა, ასევე წინა პერიოდის კვლევები, მკაფიოდ და თვალსაჩინოდ გამოკვეთს იმ ფაქტს, რომ სოფლის სკოლის მოსწავლეების მიღწევები უფრო დაბალია, ვიდრე ქალაქის და კერძო სკოლის მოსწავლეთა მიღწევები უფრო მაღალია, ვიდრე საჯარო სკოლის. ამ დროს, სასკოლო განათლების მიზანია, რომ მან უზრუნველყოს თანასწორობა განათლებაში, რომ ყველას ჰქონდეს თანაბარი ხელმისაწვდომობა კარგ, ხარისხიან განათლებაზე. ეს სხვაობა ქალაქისა და სოფლის სკოლებს შორის არ არის განპირობებული ბუნებრივი სხვაობებით, როგორც კვლევის ანალიზი აჩვენებს, განპირობებულია იმით, რომ, მაგალითად, სოფლის მოსწავლეს უფრო ნაკლებ რესურსზე მიუწვდება ხელი როგორც სკოლაში, ასევე ოჯახში. ყველაზე მარტივი ინდიკატორი რომ ავიღოთ, მაგალითად, სახლში წიგნების რაოდენობა, ნახავთ, რომ განსხვავება ძალიან მნიშვნელოვანია. თითქოს ასეთი ფორმალური მახასიათებელი (თუმცა, ეს სულაც არ არის ფორმალური) რეალურად ასოცირდება მოსწავლეთა მაღალ მიღწევებთან.
ამ ეტაპზე, ჩვენი სამუშაო ამ ფაქტორების ძალიან დეტალური ანალიზია. მოხარული ვართ, რომ საზოგადოება ინტერესს იჩენს ამ საკითხების მიმართ. მთავარი და მნიშვნელოვანია, რომ სასკოლო განათლების სისტემაში განხორციელდეს ისეთი ცვლილებები, რომლებიც მსგავს კვლევებს დაეფუძნება და არ იქნება ერთი-ორი, თუნდაც რამდენიმე ექსპერტის შეხედულებაზე დაფუძნებული. ზოგადად, კვლევები იმისთვის ტარდება, რომ სასკოლო განათლებაში სწორი პოლიტიკა განისაზღვროს და ინფორმირებული გადაწყვეტილება იქნეს მიღებული. ეს კვლევები მნიშვნელოვანი ინსტრუმენტებია პოლიტიკის განსაზღვრისთვის და იმედი გვაქვს, ეფექტურად იქნება გამოყენებული შედეგების გასაუმჯობესებლად.“
შეფასებისა და გამოცდების ეროვნული ცენტრი, განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროსა და „ათასწლეულის გამოწვევის ფონდი — საქართველოს“ მხარდაჭერით, 3-4 ივნისს, მართავს კონფერენციას, რომელზეც წარმოდგენილი იქნება კვლევის ძირითადი მიგნებები. კონფერენციის მიზანია სასკოლო განათლების სისტემაში მათემატიკისა და საბუნებისმეტყველო საგნების სწავლა-სწავლებაში არსებული ვითარების შესახებ საზოგადოებისა და განათლების პოლიტიკის განმსაზღვრელთა ინფორმირება, ფართო დიალოგის ინიცირება განათლების ხარისხისა და სწავლის თანაბარი შესაძლებლობების უზრუნველსაყოფად.
მოამზადა ლალი თვალაბეიშვილმა
|
