2017-05-11
ეს არ არის ჩემი არჩევანი
ლალი ჯელაძე
საქართველოში ქუჩაში მცხოვრები და მომუშავე ბავშვების პრობლემა, არაერთი მცდელობის მიუხედავად, ისევ სერიოზულ გამოწვევად რჩება. წლების განმავლობაში სტატისტიკა ისევ ბუნდოვანია, არ არსებობს ოფიციალური მონაცემი იმის შესახებ, რამდენი ბავშვი ითხოვს ქუჩაში მოწყალებას ან რამდენ მოზარდს უწევს მისთვის სახიფათო და საშიში ქმედებით სარჩოს მოპოვება. ამის მიზეზად სახელმწიფო სტრუქტურების მხრიდან მოზარდების — ბავშვების „მოგზაურობა“ სახელდება, ისინი ხშირად გადაადგილდებიან ერთი ქალაქიდან მეორეში, რაც მათ იდენტიფიცირებას კიდევ უფრო ართულებს, ამასთანავე, ეს საკმაოდ ძვირადღირებული კვლევაა. მახსენდება გასული საუკუნის 90-იანი წლები, როცა სიღატაკეს, უშუქობასა და შიმშილთან ერთად, თბილისის ქუჩებში ხელგამოწვდილი პატარების ჯგუფები გაჩნდნენ, რომლებსაც თავიდან „მაწანწალა ბავშვებად“, მერე კი „ქუჩის ბავშვებად“ მოიხსენიებდნენ. მაშინ დამკვიდრებულმა ტერმინმა მხოლოდ სახელი შეიცვალა, არსი კი იგივე დარჩა, გაზრდილი მასშტაბითა და გეოგრაფიული არეალით. მიზეზებიც თითქმის უცვლელია — სიღატაკე და ოჯახში ძალადობა. ეს მიზეზები დასახელდა, დაახლოებით, ათი წლის წინ, გაეროს ბავშვთა ფონდის მიერ ჩატარებული კვლევის შედეგად, თუმცა, ქვეყანაში რომ დაბალი სოციალური და ეკონომიკური ფონია, ამას დიდი კვლევები არ სჭირდება.
ამ ბავშვების მიმართ წლების განმავლობაში ყალიბდებოდა სტერეოტიპები და მათ გარშემო იქმნებოდა სტიგმები, რამაც პრობლემის მოგვარება კიდევ უფრო გაართულა. მათ შორის, ერთ-ერთი ეთნიკური ნიშნით არსებული სტატისტიკაა, რომლის მიხედვითაც, საზოგადოებაში არსებობს აზრი, რომ, თითქოს, ქართველი ბავშვები ქუჩაში არ მუშაობენ და არ ითხოვენ მოწყალებას, რადგან ქართული ოჯახებისთვის ეს მიუღებელია. ამ სტერეოტიპს ამსხვრევს ის 53 პროცენტი ქართველი ბავშვებისა, რომლებიც იდენტიფიცირებულ ბავშვებს შორის გამოვლინდა. მართალია, ოფიციალური სტატისტიკა არ არსებობს, მაგრამ World ვision საქართველოს მონაცემებით, იდენტიფიცირებულია 800 ბავშვი, რომელიც დღეს ქუჩაში ცხოვრობს ან მუშაობს, არაოფიციალურად კი მათი რიცხვი 2000-მდეა.
ქუჩაში მცხოვრები და მომუშავე ბავშვები სარჩოს მოიპოვებენ დღისა და ღამის პერიოდში, გარკვეული და ხანგრძლივი მონაკვეთის განმავლობაში, ასაკისათვის შეუსაბამო და სახიფათო სხვადასხვა ტიპის აქტივობებით — დგანან გრძელვადიან შუქნიშნებზე, გზაჯვარედინებზე, მეტროს სადგურებში, ბარებთან, რესტორნების წინ, მათ შორის, ღამის საათებში; აგროვებენ ჯართს, რომელიც ხშირად მათ წონაზე მეტია, ეწევიან წვრილმან ქურდობას. ქუჩაში მცხოვრები და მომუშავე ბავშვები მოკლებული არიან ყველა სიკეთეს, რაც მათი თანატოლებისთვის ხელმისაწვდომია, მოკლებული არიან განვითარებისთვის აუცილებელ პირობებს და რაც მთავარია, ფსიქოლოგიურად და ფიზიკურად იძულებული არიან, იშოვონ ფული თავიანთი ზედამხედველებისთვის, ზედამხედველები კი მათი მშობლები და ახლო ნათესავები არიან — არის თუ არა ეს ბავშვების ექსპლუატაცია? საზოგადოებისთვის „ტვირთად“ ქცეული სოციალურად დაუცველი ბავშვების ნაწილი სახელმწიფოსთვისაც სერიოზულ თავსატეხად იქცა.
რამდენიმე დღის წინ World Wision საქართველომ სწორედ ქუჩაში ბავშვთა ექსპლუატაციის წინააღმდეგ მიმართული ფართომასშტაბიანი კამპანია დაიწყო — „ეს არ არის ჩემი არჩევანი“. ამ ინიციატივით საქართველოს ოფისი შეუერთდა World Wision-ის გლობალურ კამპანიას „მსოფლიო ბავშვებზე ძალადობის წინააღმდეგ“, რომელშიც 100-მდე ქვეყანაა გაერთიანებული.
2013 წელს, დონორთა დახმარებით, საქართველოს მთავრობამ და არასამთავრობო ორგანიზაციებმა გააერთიანეს თავიანთი ძალისხმევა ქუჩაში მცხოვრები და მომუშავე ბავშვებისათვის მომსახურებების შესაქმნელად და მათი იდენტიფიცირებისა და საჭირო სერვისებში რეფერირების მექანიზმის შესამუშავებლად. დღემდე, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს სოციალური მომსახურების სააგენტოს მონაცემთა ბაზაში, იდენტიფიცირებულია, დაახლოებით, 800 ბავშვი, რომლებიც ყოველდღიურად ქუჩაში ცხოვრობენ ან მუშაობენ. „ფიზიკური დასჯა, ცუდი მოპყრობა, განვითარების საშუალების არქონა მათი ოჯახის წევრების, ახლო ნათესავებისა და სხვა უფროსი ადამიანების მხრიდან ეკონომიკური ექსპლუატაციის შედეგებია“ — აცხადებენ ოფიციალური სტრუქტურები და კამპანიის „ეს არ არის ჩემი არჩევანი“ წამოწყებით, პრობლემის მოგვარებას გეგმავენ. კამპანიის მიზანია, საზოგადოების ცნობიერების ამაღლებითა და ხელისუფლების ჩართულობით, დასრულდეს ქუჩებში ბავშვების ექსპლუატაცია და ამოქმედდეს ექსპლუატაციის ამკრძალავი და მის პრევენციაზე მიმართული პოლიტიკა.
World Wision საქართველო მრავალი წელია, ქუჩაში მცხოვრები და მომუშავე ბავშვების თემაზე მუშაობს და, დღესდღეობით, დღისა და კრიზისული ინტერვენციის სამ ცენტრს ხელმძღვანელობს ბავშვთა ჩართულობის, საგანმანათლებლო და ფსიქო-სოციალური სარეაბილიტაციო სერვისების უზრუნველსაყოფად. სერვისების მიზანი ქუჩაში მცხოვრებ და მომუშავე ბავშვებზე ზრუნვა და მათი განვითარების საჭიროებების დაკმაყოფილებაა. თუმცა, ეს რომ საკმარისი არ არის, ამას ოფიციალურ სტრუქტურაშიც აღიარებენ და ამიტომაც ბავშვთა ერთიან კოდექსზეც მუშაობენ. ადამიანის უფლებათა დაცვის კომიტეტის თავმჯდომარე, სოფო კილაძე მიიჩნევს, რომ: „კოდექსი იქნება სრული გარანტი, უფლებრივ დონეზე, ამ ბავშვებისთვის, რათა უზრუნველყოფილი იყოს მათი ცხოვრების ღირსეული პირობები“. ის აცხადებს, რომ სოციალური მუშაკის ინსტიტუციის ცვლილებაზეც მიმდინარეობს მუშაობა.
World Wision საქართველოს პროგრამების დირექტორი ეკა ჟვანია ამბობს: „უნდა გავაცნობიეროთ, რომ ეს მართლა არ არის ბავშვების არჩევანი და ამ კამპანიით ვეცადოთ დავასრულოთ ბავშვთა ექსპლუატაცია. ბავშვებს, რომლებსაც „მიუსაფარი ბავშვების“ ტერმინით მოვიხსენიებთ, ყოველდღიურად ქუჩაში ცხოვრებით და შრომით უხდებათ თავის გატანა. ისინი მოკლებული არიან ბავშვობას — ხშირად შევხვდებით საქართველოს დიდ ქალაქებში, რომ მათხოვრობენ ან წვრილმანი ნივთებით ვაჭრობენ.
World Wision საქართველო, მთავრობის თანადაფინანსებული პროგრამის ფარგლებში, ადმინისტრირებას უწევს სამ ბავშვთა თავშესაფარს, თუმცა საქართველოში არსებული სერვისები, რომელიც ამ უხილავი ბავშვების საჭიროებების წარმოჩენას ემსახურება, საკმარისი არ არის. დაგეგმილი კამპანიის მიზანია, დავასრულოთ ქუჩებში ბავშვთა ექსპლუატაცია, ავამაღლოთ საზოგადოების ცნობიერება და ავამოქმედოთ პოლიტიკა, რომელიც ბავშვების ექსპლუატაციის წინააღმდეგ იქნება მიმართული.“
World Wision საქართველოს ბავშვთა დაცვის მომსახურებათა და ადვოკატირების პროგრამის მენეჯერი მაია მეგაშვილი ამბობს: „საზოგადოებაში არსებობს მოსაზრება, რომ ისინი ნებაყოფლობით, შემოსავლების ან დამატებითი შემოსავლების მიღების მიზნით, არიან ქუჩაში, მაგრამ მინდა უგულებელვყო ყველა ეს მითი და ვთქვა, რომ ბავშვი, უმრავლეს შემთხვევაში, ამას ცნობიერი არჩევნის დონეზე არ აკეთებს. ისინი ოჯახის წევრების და ახლო ნათესავების მსხვერპლნი არიან როგორც ფიზიკურად, ისე ფსიქოლოგიურად. სწორედ უფროსები აიძულებენ მათ, ყოველდღიურად, სრული დატვირთვით იმუშაონ ქუჩაში.
2014 წლიდან დღემდე, საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს სოციალური მომსახურების სააგენტოს სოციალური მუშაკების მიერ, მოხდა ქუჩაში მცხოვრები და მომუშავე ბავშვების იდენტიფიცირება — ამ მონაცემებით, 820 ბავშვია. როგორც ჩანს, ცოტა ჩამოვრჩი სტატისტიკას, რადგან დღეს ითქვა, რომ არაოფიციალური მონაცემებით მათი რიცხვი 2000-მდეა. ჩვენთან დეტალურად ვიცნობთ იდენტიფიცირებული 820 ბავშვის შემთხვევას და კოლეგები დამეთანხმებიან, რომ ამ ბავშვების უმრავლესობის შემთხვევაში ეს ყველაფერი მათი ოჯახის წევრებისა და ნათესავებისგან მოდის. ამიტომ გაჩნდა იმის საჭიროება, რომ ქუჩაში ბავშვთა ექსპლუატაციის საკითხებზე ვიმსჯელოთ. ეს მართლა არ არის ამ ბავშვების არჩევანი, ისინი მოკლებული არიან განვითარების საჭიროებების დაკმაყოფილების გზებს, არ ეძლევათ საშუალება, ყოველდღიურად ჩართული იყვნენ საზოგადოებრივი ცხოვრების დინამიკაში. ამ პატარებს არა აქვთ გართობისა და დასვენების საშუალება. ამ ფაქტორების გათვალისწინებით, შეგვიძლია განვაცხადოთ, რომ ეს ნამდვილად არ არის ამ ბავშვების არჩევანი.“
სოციალური დაცვის დეპარტამენტის უფროსი ნინო ოდიშარია მიიჩნევს, რომ: „ეს ბავშვები ყველაზე მოწყვლადნი არიან და ამიტომ მათზე მუშაობა ყველაზე რთულია. დიდი ძალისხმევა გვჭირდება, რომ ისინი მომსახურებებში ჩავრთოთ. იმასაც ვცდილობთ, გავაძლიეროთ ის ოჯახები, რომლებიც არ ძალადობენ ბავშვებზე, თუმცა, სამწუხაროდ, გვქონდა შემთხვევები, როცა ბავშვები გამოვიყვანეთ ოჯახებიდან, სადაც მათზე ძალადობდნენ“.
მასშტაბური კამპანიის მიზანი, საზოგადოების ცნობიერების ამაღლებასთან ერთად, იმ მიზეზების შესწავლაა, რაც პატარას ქუჩაში გასვლას აიძულებს. ამ მიზეზების კვლევას გაეროს ბავშვთა ფონდი, ათი წლის შემდეგ, ისევ უბრუნდება და როგორც იუნისეფის წარმომადგენელი ქეთი მელიქიძე ამბობს: „ეს კვლევა არ დადებს რაოდენობრივ მონაცემებს, მაგრამ დადებს დეტალურ ინფორმაციას იმის შესახებ, რა კატეგორიის და რა ჯგუფის ბავშვები გვხვდებიან საქართველოში ქუჩაში და რა არის ის უშუალო მიზეზები და ფაქტორები, რაც უბიძგებს მათ, გამოვიდნენ სამუშაოდ ან მოწყალების მისაღებად“.
***
„დედა და მამა დაცილებულები არიან. რავი, სულ ჩხუბობდნენ და იმიტო. დედა ადრე დამლაგებლად მუშაობდა ხოლმე, მერე თურქეთში წავიდა სამუშაოს საპოვნელად. ხოდა მაგ დროს გამოვედი მეც ქუჩაში. 11 წლისა ვიყავი. რამეების ყიდვა მინდოდა და ფული რო არ მქონდა იმიტო გამოვედი. ქუჩაში ძირითადად მოწყალებას ვითხოვდი. მეგობრები არ მყავდა, არ ვთამაშობდი, სულ მარტო ვიყავი ხოლმე. ხანდახან ცუდი რაღაცეებიც მომდიოდა ხოლმე ქუჩაში, მაგალითად ერთხელ ვიღაც ბიჭს ვეჩხუბე რა და მერე იმისი ძმა წამომეჭიმა და გამლახა. ძაან ცუდი იყო.
როცა ქუჩაში ვიყავი ხოლმე, მინდოდა რო მქონოდა ველოსიპედი რო სიარულით არ დავღლილიყავი, კიდე ტელეფონი მინდოდა და პლანშეტი.
გამვლელები ხანდახან მეჩხუბებოდნენ ხოლმე, ხანდახან შოკოლადებს მაძლევდნენ და ფულს. მერე იმ ფულით სიგარეტებს ვყიდულობდი, ჩიფსებს და საჭმელებს.
1 წელია აქ რაც მომიყვანეს, ფსიქოლოგმა მომიყვანა, ქუჩაში მიპოვა და წამოდიო მითხრა, მეც წავყვევი. აქ კაია, მომწონს. ვთამაშობ ხან ეზოში, ხან კომპიუტერთან ვჯდები. სკოლის გაკვეთილებს გვასწავლიან აქ. მათემათიკას, ინგლისურს, მუსიკებს ვუსმენ.
კიდე ტრენენგები გვაქვს ხოლმე, იქ ვზივართ და ამბებს ვყვებით ხოლმე ჩვენზე, მერე მასწავლებელი გვასწავლის ხოლმე რაღაცებს. ხალხს როგორ უნდა მოვექცეთ, ერთმანეთს რო არ უნდა ვეჩხუბოთ, რო არ გავბრაზდეთ ხოლმე.
რო გავიზრდები პოლიციელი მინდა გამოვიდე, ცუდებს დავიჭერ კარგებს დავეხმარები, რო დავიჭერ ცუდებს და გამოვიძიებ თუ ცუდი არ აღმოჩნდა გამოუშვებ.
სხვა ბავშვებს ვინც კიდე იქ დგანან, ვეტყოდი რო დაანებონ თავი მოწყალებას და აქ მოვიდნენ რო ისეთი გონიერი და ნიჭიერები გამოვიდნენ როგორიც მე ვარ ეხლა.“ — ეს სიტყვები ლევანს ეკუთვნის (მისი სახელი შეცვლილია), რომელიც უკვე 1 წელია, World ვision საქართველოს დღისა და კრიზისული ინტერვენციის ცენტრში ცხოვრობს.
უნდა გავითავისოთ, რომ ეს მართლაც არ იყო მისი არჩევანი, რომ ამ ბავშვების შრომითი ექსპლუატაციის უკან უფროსები დგანან და მცირეწლოვან ბავშვებს მოგების მიზნით იყენებენ. ვინ იცის, ეს კამპანია რამდენ ლევანს ჩაუსახავს მიზანს და გამოავლენს ნიჭს, რომელიც მათი მომავლის ყველაზე დიდი გარანტია.
|
