2017-11-02 ბარიერები ეთნიკურ უმცირესობათა ახალგაზრდების დასაქმებაში საშეღავათო პოლიტიკის ფონზე
ლალი ჯელაძე
სამოქალაქო ინტეგრაციისა და ეროვნებათშორისი ურთიერთობების ცენტრმა (CCIIR), „საქართველოს გაეროს ასოციაციის“ „ტოლერანტობის, სამოქალაქო ცნობიერებისა და ინტეგრაციის ხელშეწყობის პროგრამის“ (ჵPITA)) ფარგლებში, რომელიც ფინანსდება „ამერიკის შეერთებული შტატების საერთაშორისო განვითარების სააგენტოს“ მიერ, საქართველოს უმაღლეს სასწავლებლებში (თსუ-ს, ილიაუნის, სამედიცინო, ტექნიკური და სამცხე-ჯავახეთის სახელმწიფო უნივერსიტეტების მონაწილეობით) ეთნიკური უმცირესობის სტუდენტთა და კურსდამთავრებულთა დასაქმებისა და კარიერული განვითარების შესახებ კვლევა ჩაატარა. კვლევის მიზანი იმ პირობებისა და შესაძლებლობების შესწავლა იყო, რომელიც დღეს არსებობს დასაქმების ბაზარზე ეთნიკური უმცირესობის წარმომადგენელი სტუდენტებისა და კურსდამთავრებულებისათვის. ორგანიზაცია შეეცადა გაერკვია, რა მოთხოვნები და ტენდენციები არსებობს ქვეყანაში ზოგადად დასაქმების ბაზართან მიმართებით; რა ტიპის გამოცდილება, დამოკიდებულება და მოლოდინები გააჩნიათ ეთნიკური უმცირესობის წარმომადგენელ სტუდენტებსა და კურსდამთავრებულებს კარიერული წინსვლისა და დასაქმების პერსპექტივებთან დაკავშირებით; ასევე, რამდენად აძლევს ქართული უნივერსიტეტები მათ დასაქმების მოთხოვნების შესაბამის პროფესიულ ცოდნასა და უნარებს და რა როლი აქვს ამ ყველაფერს სტუდენტთა თუ კურსდამთავრებულთა კარიერულ დაგეგმვასა და განვითარებაში.
სამოქალაქო ინტეგრაციისა და ეროვნებათშორისი ურთიერთობების ცენტრის განათლების სპეციალისტი, მკვლევარი ნათია გორგაძე ამბობს, რომ კვლევის სამიზნე ის სახელმწიფო უნივერსიტეტები იყვნენ, რომლებიც ე.წ. 4+1 პროგრამებს ახორციელებენ ეთნიკური უმცირესობების მიმართ განხორციელებული საშეღავათო პოლიტიკის ფარგლებში: „მართალია, კვლევის მთავარი აქცენტები სწორედ 4+1 პროგრამის კურსდამთავრებულებისა და სტუდენტების დასაქმებაზე გაკეთდა, მაგრამ საკითხის ამ კუთხით ანალიზისათვის, საინტერესოდ მივიჩნიეთ შეგვესწავლა ის ზოგადი ფონი, რომელიც ქვეყანაში ახალგაზრდების დასაქმების კუთხით არსებობს. კერძოდ კი, რა პერსპექტივები აქვთ ახალგაზრდებს კარიერის დაგეგმვისა და დასაქმებისათვის. ვფიქრობთ, რომ სწორედ ზოგად კონტექსტთან მიმართებით უნდა მოხდეს ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენელი ახალგაზრდების დასაქმების პერსპექტივების გაანალიზებაც. სწორედ ამიტომ, კვლევის მიზანი იყო, ერთი მხრივ, შეგვესწავლა, ზოგადად, რა ხდება დასაქმების ბაზარზე და მეორე მხრივ, ახალგაზრდებისათვის რა შესაძლებლობები და ხელშეწყობა არსებობს დასაქმების თვალსაზრისით. მეორად მონაცემებზე დაყრდნობით, შეგვიძლია ვისაუბროთ იმაზე, რომ სურათი მართლაც არასახარბიელოა როგორც ეთნიკური უმცირესობების, ისე ქართველი ახალგაზრდებისთვის. 2016 წელს ებერტის ფონდის მიერ ჩატარებული კვლევის „თაობა გარდამავალ პერიოდში, ახალგაზრდობის კვლევა“ შედეგების მიხედვით, 14-29 წლის ახალგაზრდების 19% სრული განაკვეთითაა დასაქმებული, ხოლო 7% — ნახევარ განაკვეთზე ან თვითდასაქმებულია. დასაქმების შესაძლებლობები საგრძნობლად მეტია დედაქალაქში, თბილისში, სადაც ახალგაზრდა მოსახლეობის 27%-ია დასაქმებული სრულ განაკვეთზე, მაშინ როცა სოფლად ახალგაზრდების მხოლოდ 11%-ს აქვს იგივე სტატუსი, რაც იმას ნიშნავს, რომ თითქმის ყოველი მეორე (46%) ახალგაზრდა უმუშევარია. საგულისხმოა ისიც, რომ ებერტის ფონდის მიერ განხორციელებული კვლევის შედეგების მიხედვით, დასაქმებული ახალგაზრდების 31% საკუთარი პროფესიით მუშაობს ნაწილობრივ ან სრულად, ხოლო 35% არ არის პროფესიით დასაქმებული. თუ ამ მონაცემებს საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის მონაცემებზე დაყრდნობით კიდევ უფრო ჩავუღრმავდებით, დავინახავთ, რომ დასაქმებულთა ამ პროცენტულ მაჩვენებელში 25-29 წლის ახალგაზრდების წილი გაცილებით მეტია, რაც ნიშნავს, რომ უნივერსიტეტის ბაკალავრის საფეხურის პროგრამების სტუდენტებისა და ახალკურსდამთავრებულებისათვის დასაქმების ბაზარი კიდევ უფრო მეტად შეზღუდულია, ვიდრე, მაგალითად, სამაგისტრო და უფრო მაღალი საფეხურის პროგრამების კურსდამთავრებულებისათვის. ეს კი გვაძლევს იმის ვარაუდის გამოთქმის საშუალებას, რომ დასაქმების ბაზარი ნაკლებად არის ორიენტირებული არაქართულენოვანი სტუდენტებისა და კურსდმათავრებულების დასაქმების პერსპექტივებზეც.“
ბოლონიის პროცესის პრინციპების განხორციელების შესაბამისად, უნივერსიტეტებში ფუნქციონირებს კარიერული წინსვლისა და დასაქმების ხელშეწყობის ცენტრები (სახეცვლილი დასახელებით და სტრუქტურით), რომლებიც, ერთი მხრივ, სტუდენტებს დასაქმებისთვის ამზადებენ და, მეორე მხრივ, ხელს უწყობენ დამსაქმებელსა და დასასაქმებელს შორის ურთიერთობის გაღრმავებას. მსგავსი ცენტრები კვლევის სამიზნე ყველა უნივერსიტეტშია. თუმცა, ცენტრების/სტრუქტურების კვლევისას ჩნდება კითხვა იმასთან დაკავშირებით, თუ რამდენად ფუქნციონალური და ეფექტური ერთეულებია ეს საუნივერსიტეტო ცენტრები? „თუ ცენტრი ვერ იძლევა ინფორმაციას იმის შესახებ, თუ რამდენ ადამიანს შეუწყო ხელი დასაქმებაში ან რამდენმა გაიარა პრაქტიკა მისი ხელშეწყობით, ეჭვის ქვეშ დგება ამ სტრუქტურების ზუსტი ორიენტირებისა და სტრატეგიული ხედვის საკითხები. აქვე უნდა აღვნიშნოთ, რომ თითოეულ სტრუქტურას, რომელიც სტუდენტებისა და კურსდამთავრებულების კარიერული დაგეგმვისა და დასაქმების ხელშეწყობას ისახავს მიზნად, აქვს დებულება, რომელიც, დახუნძლულია მრავალფეროვანი ფუნქციებით. თუმცა, სწორედ ამ მრავალფუნქციონალობისა და მრავალფეროვნებიდან გამომდინარე, ჩნდება ვარაუდები, რომ მათ უფრო მეტად ფორმალური დანიშნულება შეიძლება ჰქონდეთ, ვიდრე შინაარსობრივი დატვირთვა.
კვლევის ფარგლებში, დოკუმენტაციისა და უნივერსიტეტების ვებგვერდების ანალიზის შედეგად, შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ უნივერსიტეტებში დასაქმებისა და კარიერული განვითარებისათვის სტუდენტების მომზადების ხედვა არასაკმარისად და არაჯეროვნადაა ინტეგრირებული საუნივერსიტეტო განათლების მიზნებსა და დანიშნულებებში. ამის დასტურად ასევე შეიძლება მივიჩნიოთ ის, რომ სტრუქტურებში არ არის საკმარისი კადრები იმისათვის, რომ ეფექტურად უპასუხონ იმ დეკლარირებულ ამოცანებს, რომლებიც უნივერსიტეტების წინაშე დგას. ცენტრებს, ჯამში, ერთი ან მაქსიმუმ ორი საშტატო ერთეული აქვთ. იმ შემთხვევაშიც კი, თუ კონკრეტული მიმართულებისა და აქტივობებისათვის ცენტრების აუთსორსინგს მიმართავენ, ამხელა უნივერსიტეტებში სტუდენტების საჭიროებების კოორდინაციისთვისაც კი, ამ რაოდენობის ადამიანური რესურურსები ვერ იქნება საკმარისი.“ — ამბობს ნათია გორგაძე.
საგულისხმოა ასევე, რომ კარიერული წინსვლის და დასაქმების ხელშეწყობის ცენტრის შესახებ ინფორმაციას კვლევის ფარგლებში განხორციელებული ფოკუსჯგუფის მონაწილე არც ერთი კურსდამთავრებული არ ფლობდა. მინიშნებების შემდეგ კი, ერთ-ერთმა გაიხსენა, რომ უნივერსიტეტის რომელიღაც სამსახურის ხელშეწყობით, ყოველ წელს, ეწყობა დასაქმების ფორუმები, ასევე სხვადასხვა კომპანიის წარმომადგენლებთან შეხვედრები, თუმცა, იქვე აღნიშნა, რომ არც ერთ წელს ასეთ ფორუმში მონაწილეობა არ მიუღია, რადგან ამის საჭიროებას ვერ ხედავდა. კურსდამთავრებულები ფიქრობენ, რომ მსგავსი ცენტრების ფუნქციონირებას მხოლოდ იმ შემთხვევაში ექნება აზრი, თუკი მათ შესახებ სტუდენტებს მეტი ინფორმაცია ექნებათ.
„დასაქმების ბაზარზე არსებული ვაკანსიების შესწავლამ 3-წლიან ჭრილში, რომელიც ვებგვერდზე — www.jobs.ge — არსებული ვაკანსიების ანალიზს გულისხმობდა, აჩვენა, რომ ვაკანსიების 80 პროცენტში მოთხოვნილია არა მხოლოდ სუფთა პროფესიული უნარ-ჩვევები, არამედ ის გამჭოლი კომპეტენციები თუ კოგნიტურ-ინსტრუმენტალური, პერსონალური მართვისა და პროფესიულ დამოკიდებულებასთან დაკავშირებული უნარ-ჩვევები, რომელიც რეალურად საჭიროა იმისთვის, რომ დასაქმდე. ამას ემატება ისიც, რომ ვაკანსიების მოთხოვნების შესაბამისად, აუცილებელია პროფესიული გამოცდილება და სამუშაო სტაჟი. შესაბამისად, თუკი სტუდენტი, სწავლის პროცესის პარალელურად, არ იქნება ჩართული საუნივერსიტეტო პრაქტიკაში, არ გაივლის სტაჟირებას ან არ ექნება დამსაქმებელთან უშუალოდ ურთიერთობის პრაქტიკა, ვერ დააგროვებს დასაქმების ბაზრის მოთხოვნების შესაბამის სამუშაო გამოცდილებას.“ — აღნიშნა ნათია გორგაძემ.
მუშაობის დაწყებისათვის ყველაზე აუცილებელ წინაპირობად, რესპონდენტები სპეციალობის პრაქტიკულ ცოდნას ასახელებენ, რომელიც შეესაბამება დასაქმებისათვის აუცილებელ მოთხოვნებს (64,1), ხოლო თეორიული ცოდნა, რომელიც კონკურენტუნარიან კანდიდატად გაქცევს, გამოკითხულთა თითქმის 44%-ს მიაჩნია აუცილებელ წინაპირობად. 32,8%-ის აზრით, პოზიციის შესაბამისი გამოცდილება აუცილებელი წინაპირობაა სამუშაოს დაწყებისათვის. თავად პროფესიაზე მოთხოვნა და შესაბამისად, საგანმანათლებლო პროგრამის თავსებადობა ბაზრის მოთხოვნებთან გამოკითხულთა 23,4%-ს მიაჩნია მნიშვნელოვნად. ყველაზე ნაკლებად მნიშვნელოვანი რესპონდენტებს ისეთი ნაცნობის ყოლა მიაჩნიათ, რომელიც ვაკანსიაზე მიღებაში დაეხმარებათ (21,9). გამოკითხულთა მცირე ნაწილი სხვა წინაპირობებს ასახელებს — სამსახურის შოვნისათვის დიპლომი და ენების ცოდნაა ძალიან მნიშვნელოვანია (რესპონდენტებს შესაძლებლობა ჰქონდათ, აერჩიათ ერთზე მეტი პასუხი, შესაბამისად, პროცენტული გადანაწილება საერთო 100%-ზე მეტია).
გამოკითხულთა 82.5% მიიჩნევს, რომ ქართული ენის არასათანადოდ ფლობა ბარიერია ეთნიკური უმცირესობის წარმომადგენელ სტუდენტებისა და კურსდამთავრებულებისათვის, ხოლო 17.5%-ის აზრით, ქართული ენის არასათანადო ფლობა ბარიერს არ წარმოადგენს. ეთნიკურ ქართველებთან ინტერაქციისათვის არასაკმარისი მზაობა კი, გამოკითხულთა 65%-ზე მეტს მიაჩნია ბარიერად. ამასთან, დამსაქმებლის მიკერძოებულ ან ნეგატიურ დამოკიდებულებაზე დასასაქმებლის მიმართ, ეთნიკური ნიშნით, ბარიერად გამოკითხულთა ნახევარზე მეტი მიიჩნევს (50,8%), 1,6% აცხადებს, რომ არ აქვს პასუხი, ხოლო 47.6%-ის აზრით ასეთი პრაქტიკა არ წარმოადგენს დასაქმებისათვის ბარიერს.
ნათია გორგაძე: „რეალურად, საკმაოდ ბევრი ეთნიკური უმცირესობის წარმომადგენელი სტუდენტი გვყავს. მხოლოდ თბილისის ივანე ჯავახიშვილის სახელობის სახელმწიფო უნივერსიტეტში მათი რიცხვი, დაახლოებით, 1300-ია. სასიხარულო და კარგია, ქართულ ენაზე უმაღლესი განათლების მიღებისათვის მზაობის მზარდი ტენდენცია. ფოკუსჯგუფის მონაწილეები იმაზეც კი საუბრობენ, რომ ეთნიკური უმცირესობებით კომპაქტურად დასახლებულ თემებში, პრესტიჟულადაც ითვლება ქართულ უნივერსიტეტებში განათლების მიღება. ეს, თავისთავად, იმდენად პოზიტიური ტენდენციაა, რომ არამც თუ ხელი უნდა შეეშალოს რაიმე ტიპის გვერდითი მოვლენების გამო, არამედ ყველანაირი ძალისხმევა უნდა გამოვიყენოთ, რომ ასეთი პოზიტიური და ეფექტური პოლიტიკის შედეგები შევინარჩუნოთ და კიდევ უფრო გავაძლიეროთ.
ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ ფოკუსჯგუფში მონაწილე ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენელი სტუდენტები და კურსდამთავრებულები დასაქმების პროცესის პერიოდში ეთნიკური ნიშნით დისკრიმინაციაზე ნაკლებად საუბრობენ, თუმცა ყურადღებას ამახვილებენ ლექტორების მხრიდან უნივერსიტეტში სწავლის პერიოდში დისკრიმინაციის ფაქტებზე და აღნიშნავენ, რომ ასეთი შემთხვევები რეაგირების გარეშე დარჩა. ამავდროულად მიიჩნევენ, რომ ასეთი ფაქტებისა და შემთხვევების საშუალებით, ისინი უფრო თავდაჯერებულნი და მებრძოლნი გახდნენ. და მაინც, რას მიიჩნევენ პროგრამის მონაწილე ახალგაზრდები დასაქმების ბარიერად? — დამსაქმებლის მიერ დისკრიმინაციული დამოკიდებულება ეთნიკური ნიშნით ნაკლებად დასახელდა, ვიდრე, მაგალითად, ქართული ენის არასაკმარისი ცოდნა. 4+1 პროგრამის ახალგაზრდების კვლევის შედეგების მიხედვით, მათთვის სახელმწიფო ენის სათანადო ფლობა ისევ ბარიერად რჩება და მათ ნაკლებად კონკურენტუნარიანს ხდის საუნივერსიტეტო განათლების პროცესში. ერთ წელიწადში ენის სრულყოფილად შესწავლა, ბუნებრივია, უჭირთ. ცხადია, რომ ენის არაშესაბამისი ფლობა ბარიერია საბაკალავრო პროგრამების ფარგლებში სრულფასოვანი განათლებისათვის. თუმცა, 4+1 პროგრამის კურსდამთავრებულები, რომლებიც ჩვენს ფოკუსჯგუფებში იყვნენ მოწვეულები და სურვილი გამოთქვეს, თავიანთი მოსაზრებები გაეზიარებინათ, თავისუფლად საუბრობენ ქართულ ენაზე და იგებენ ყველაფერს, თუნდაც გარკვეული ტიპის შეცდომების ფონზე. გასათვალისწინებელია, რომ ამ ტიპის ინტერაქციას უნივერსიტეტში სწავლის ხუთი წლის თავზე და დასაქმების შემდგომ პერიოდში ახერხებენ. თავისთავად, ეს უკვე უზარმაზარი მიღწევაა. ცხადია, თუ ბაკალავრიატის პროგრამის ფარგლებში მათ უკეთესი ხელშეწყობა ექნებათ, რომ მათი ინტეგრაცია საუნივერსიტეტო ცხოვრებაში მოხდეს ენობრივადაც და სოციალურადაც, თუ საბაკალავრო პროგრამების ფარგლებშიც მოხდება მათ საჭიროებებსა და მოთხოვნილებებზე მეტი ორიენტაცია, რა თქმა უნდა, შედეგებიც ბევრად უფრო შთამბეჭდავი იქნება.“
ფოკუსჯგუფის მონაწილეების აზრით, საუნივერსიტეტო განათლებამ უნდა უზრუნველყოს დასაქმებისათვის მნიშვნელოვანი განათლება და პროფესიონალიზმი, უნივერსიტეტის მთავარ როლსა და მნიშვნელობას სწორედ ამაში ხედავენ.
მონაწილეები აღნიშნავდნენ, რომ უნივერსიტეტში სწავლა მათგან დიდ ჟინს, ძალისხმევასა და რეზისტენტულობას მოითხოვდა. „უნივერსიტეტმა მებრძოლი გამხადა. ვინც მაქსიმალურად ცდილობდა, ყველაფერს აკეთებდა, რომ არ ჩამორჩენილიყო, ის კიდევაც აღწევდა შედეგს.“
უნივერსიტეტის მიერ კარგად განვითარებულ და აუცილებელ უნარებს შორის, მონდომება და შრომისმოყვარეობა დასახელდა. მიუხედავად იმისა, რომ ენობრივი ბარიერი ყველაზე სერიოზულ გამოწვევადაა მიჩნეული, ფუკუსჯგუფის მონაწილეები მიიჩნევენ, რომ ეს სირთულე ადვილად გადასალახია.
„ენა რომ არ იცის, ეგ არის სირთულის 25%. მონდომება, შრომისმოყვარეობა, რისკი — ამის სწავლა ალბათ არ შეიძლება, მაგრამ განვითარებაა აუცილებელი. ზოგს, ვინც მორცხვი იყო და ვერ ლაპარაკობდნენ სემინარზე, ლექტორები ხელს უწყობდნენ და სითამამისკენ მოუწოდებდნენ.“
ახალგაზრდები ასევე მნიშვნელოვნად მიიჩნევენ ტოლერანტობასა და საზოგადოებასთან ინტეგრირებულობას. „დასაქმებისათვის, აუცილებელია, რომ საზოგადოებაში იყო კარგად ინტეგრირებული. არ ვგულისხმობ მხოლოდ ქართულ საზოგადოებას, სომხურ, აზერბაიჯანულ საზოგადოებასაც ვგულისხმობ.“
ფოკუსჯგუფის მონაწილეები, საკუთარ არაკონკურენტუნარიანობაზეც საუბრობენ, რაც მათ საუნივერსიტეტო ინიციატივებისა და აქტივობების მიღმა ტოვებდა.
„კონკურენტუნარიანი არ ვიყავი, უნივერსიტეტის შიდა პროფესიულ კონკურსებში პირველ ეტაპზე გავდიოდი, მერე კი უკან ვრჩებოდი. ვკითხულობდი, მაგრამ არ მიხსნიდნენ, რა იყო ამის მიზეზი. ჩვენი მენეჯმენტის კათედრის გამგეს რამდენჯერმე ვკითხე, რატომ ვერ გავდიოდი შემდეგ ეტაპზე. კი ამიხსნა, მაგრამ მაინც ვერ გავიგე (ბიზნესის ადმინისტრაცია).“
გამოკითხვის შედეგად, დასაქმების ბაზარზე არსებული ტენდენციების აღქმა ეთნიკური უმცირესობების კურსდამთავრებულთათვის, დაახლოებით, ერთგვაროვანია. ისინი კარგად აცნობიერებენ იმ სირთულეებს, რომელიც ქვეყანაში სამუშაო ადგილების ზოგად სიმცირესთანაა დაკავშირებული და თვლიან, რომ უნივერსიტეტში სწავლის შესაძლებლობა, რომელიც მათ საშეღავათო პოლიტიკის შედეგად გაუჩნდათ, და შემდგომი 5 წელი, რომელიც უნივერსიტეტში გაატარეს, სრულიად საკმარისი შეღავათია იმისათვის, რომ სამუშაო ბაზარზე, საერთო კონკურენციის პირობებში, სპეციალური პირობების გარეშე შევიდნენ. სტაჟირების პროგრამები, რომლებიც საუნივერსიტეტო განათლების პარალელურადაა და შეუძლიათ კონკურსის ფარგლებში გაიარონ, მათი აზრით, რეალურად იძლევა იმის საშუალებას, აუცილებელი გამოცდილება შეიძინონ და სამსახური იშოვონ.
აღნიშნავენ იმასაც, რომ სანაცნობო წრე ეთნიკური უმცირესობების თემებში უფრო მეტ გავლენას ახდენს დასაქმებაზე, ვიდრე ქართულ საზოგადოებრივ სივრცეში.
გამოიკვეთა რიგი სპეციფიკური ფაქტორებისა, მათ შორის საყურადღებოა, საკუთარ თემში მიმღეობასთან დაკავშირებული პრობლემები. ერთ-ერთი კურსდამთავრებულის ინფორმაციით, მან ვერ შეძლო ადგილობრივი მთავრობისა და თვითმმართველობის ვერც ერთ უწყებაში სამსახურის დაწყება, იმისდა მიუხედავად, რომ ტესტირებაში ყველაზე მაღალი შედეგი აჩვენა და გასაუბრებებიც წარმატებით გაიარა. ამასთანავე, ფოკუსჯგუფის მონაწილე საუბრობს ნეპოტისტურ კავშირებსა და კორუფციულ სქემაზე, რომელიც სამუშაო ადგილზე კადრის აყვანას განაპირობებს. ხაზს უსვამს, რომ დისკრიმინაცია, მის შემთხვევაში, ეთნიკურ ნიშანს არ ატარებდა. რეალურად, მისი კვალიფიკაცია და უნარები ადგილობრივ თვითმმართველობასა და რეგიონულ უწყებებში დაინახეს და ყველა იმ შემთხვევაში, როდესაც იურიდიულ საკითხებზე კონსულტაციები ან ქართული ენის ფლობაა საჭირო, არაფორმალურად, სწორედ მას მიმართავენ კონსულტაციისათვის ან სხვადასხვა პირებს მასთან აგზავნიან.
ფოკუსჯგუფის მონაწილეები იმასაც ფიქრობენ, რომ მათ ერთგვარად ნავსი გატეხეს საკუთარ თემში, როდესაც უმაღლესი განათლებისათვის ქართული უნივერსიტეტები აირჩიეს და თვლიან, რომ მიუხედავად ზოგადი პოზიტიური ცვლილებებისა, რომლებიც ეთნიკური უმცირესობების მიერ ქართულ უნივერსიტეტებში სწავლის მზარდ სურვილში გამოიხატება, დღემდე არსებობს ერთგვარი გაუცხოების მომენტი მათ მიმართ.
პიროვნულ არჩევანზე საუბრისას აღნიშნავენ, რომ მიუხედავად სირთულეებისა, რომლებიც დასაქმების ბაზარზე ხვდებათ, ქართული უნივერსიტეტის დამთავრება სომხეთსა და აზერბაიჯანში დამთავრების ნაცვლად, სწორი არჩევანი იყო.
„ჩემი კლასელების უმრავლესობა სომხეთში წავიდა და იქ მიიღო უმაღლესი განათლება. სამსახურებიც იშოვეს და იქვე დარჩნენ. ეს მათი არჩევანი იყო. მე კი, საქართველოში გადავწყვიტე განათლების მიღება და ეს ჩემი არჩევანია. თავდაპირველად, თბილისში რომ მოვდიოდი, არც კი ვიცოდი, სად მოვდიოდი. თანასოფლელები გაკვირვებულები მეკითხებოდნენ, ქართულ უნივერსიტეტში რა გინდაო. ახლა, როდესაც სომხეთიდან ჩემი თანაკლასელი ჩამოვა და აქ დასაქმება მოუნდება, მე მაქვს უპირატესობა, იმიტომ რომ სახელმწიფო ენას ვფლობ და ვიცნობ აქაურ სპეციფიკას. მან რომ ვერ იშოვოს სამსახური, არ უნდა გაუკვირდეს. მე აუცილებლად ვიშოვი.“
ნათია გორგაძე: „კვლევის შედეგების მიხედვით, ეთნიკური უმცირესობების სტუდენტთა დასაქმების სურათი არსებითად არ განსხვავდება ქართველი სტუდენტების დასაქმებისგან, რაც ნამდვილად პოზიტიურად უნდა შეფასდეს. პოზიტიურია, როდესაც ნაკლებად იკვეთება ქსენოფობიური თუ ნაციონალისტური ნიშნები. თუმცა, კვლევის სამიზნე ჯგუფის მცირე ნაწილი მაინც საუბრობს დამსაქმებლის მხრიდან კონკრეტული ეთნიკური ჯგუფის მიმართ მეტ კეთილგანწყობაზე. საგულისხმოა სტუდენტების განცხადება იმასთან დაკავშირებით, რომ მათთვის საშეღავათო პოლიტიკის გამოყენება დასაქმების ბაზარზე არ არის საჭირო, რადგან მიაჩნიათ, რომ უნივერსიტეტში საკმარისი დროა იმისთვის, რომ სრულყოფილად მოახდინონ ინტეგრაცია საზოგადოებაში. გამოკითუხულთა ნახევარზე მეტი ასე ფიქრობს. ეს ნიშნავს, რომ ამ სტუდენტებს და კურსდამთავრებულებს ქვეყანაში არსებული სოციალური და ეკონომიკური ფონის მკაფიო და რეალისტური ხედვა აქვთ და დასაქმების კუთხით არსებულ ბარიერებს ეთნიკურ ნიშანს არ უკავშირებენ. თუმცა, ამასთან მნიშვნელოვანია, რომ ქვეყნის პოლიტიკა ეთნიკური უმცირესობების ინტეგრაციასთან დაკავშირებით ერთიანი და კარგად კოორდინირებული იყოს, რაც საშუალებას მისცემს მაღალკვალიფიციურ და კონკურენტუნარიან კურსდამთავრებულებს, დასაქმდნენ საჯარო სამსახურში საკუთარ რეგიონებში და ამგვარად გაზარდონ როგორც რეგიონში არსებული ზოგადი პროფესიული კვალიფიკაცია, ასევე დაამკვიდრონ ინტერკულტურულ პრინციპებზე დამკვიდრებული ორგანიზაციული კულტურა რეგიონებში.
ახალგაზრდების 46 პროცენტი საჯარო სექტორს მიიჩნევს დასაქმების პერსპექტივად. ეს არ არის კარგი მაჩვენებელი, იმის გათვალისწინებითაც, რომ ქვეყანაში დასაქმების ბაზრის წილის 15 პროცენტი სწორედ საჯარო სექტორზე მოდის. რეალურად, ეს იმის მაჩვენებელია, რომ ადამიანები კერძო სექტორს, ბიზნესს, მცირემეწარმეობასა და თვითდასაქმებაში ვერ ხედავენ გრძელვადიან პერსპექტივას.
ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენელი საუკეთესო კურსდამთავრებულები, რომლებიც კონკურსის ფარგლებში დასაქმდნენ, ამბობენ, რომ უნივერსიტეტმა ყველაზე საუკეთესო რამ ასწავლა და ეს ბრძოლის ჟინია. 5 წელიწადში მათი დამოკიდებულება სრულიად შეიცვალა, ისინი თავს ბევრად კონკურენტუნარიანად მიიჩნევენ. მაგრამ საუბრობენ იმაზეც, რომ თავიანთ რეგიონებში დასაქმების ბარიერს აწყდებიან, რომელიც ქართველი ახალგაზრდებისთვის ნაკლებად არსებობს. 4+1 პროგრამის კურსდამთავრებულებმა იციან ქართული ენა, ბევრად უკეთ აქვთ განვითარებული დასაქმებისათვის აუცილებელი უნარ-ჩვევები (რადგან ისწავლეს უნივერსიტეტის პროგრამის ფარგლებში და, ამავდროულად, შეძლეს სოციალიზაცია და ინტეგრაცია), მიიღეს ბევრად უკეთესი საუნივერსიტეტო განათლება. სტუდენტების ნაწილმა, სწავლის პერიოდში, გაიარა სტაჟირება, კონკურსები, ტესტირებაში მაღალ ქულებს იღებენ, გასაუბრებაზე ბრწყინვალეები არიან, მაგრამ მაინც ვერ შოულობენ სამსახურს. ამ შემთხვევაში, ახალგაზრდები საუბრობენ, ერთი მხრივ, ნეპოტიზმზე და მეორე მხრივ, იმაზე, რომ თავისსავე თემში ასეთი ახალგაზრდების მიმღეობა დაბალია, რასაც ერთადერთი ახსნა აქვს — იმ სოციუმს არ სურს კვალიფიციური, საზოგადოებაში ინტეგრირებული კადრების მიღება, რადგან მიაჩნიათ, რომ ამით დაირღვევა ის „რაღაც“, რასაც ჯერ კიდევ ეჭიდებიან და თუ დაირღვა, მაშინ თემში, ზოგადად, კადრების ცოდნის დონის ამაღლება გახდება საჭირო. შესაძლოა, ეშინიათ, სამუშაო ადგილები არ დაკარგონ ან „თავისიანები“ უნდათ, რომ მიიღონ სამსახურში და ეს ახალგაზრდები „თავისიანებად“ აღარ მოიაზრებიან.
ბუნებრივია, ამ მასშტაბის კვლევით და ფოკუსჯგუფით მიზეზებისა და შედეგების განსაზღვრა რთულია. ყველაფერი, რაზეც ახლა ვსაუბრობთ, ვარაუდები და იმის დანახვის საჭიროებაა, რომ ბევრად უფრო სიღრმისეული კვლევის განხორციელებაა საჭირო. ეს უფრო მინიშნებებია, რომლებიც საფუძვლად უნდა დაედოს უფრო მასშტაბურ კვლევებს, ჩატარებული კვლევის შედეგები კი, უფრო მეტად, ამ დროისთვის არსებულ ტენდენციებს გვიჩვენებს.
რეკომენდაციების სახით, უნდა აღვნიშნოთ, აუცილებელია, რომ კავშირები საშეღავათო პილიტიკასა (რომელსაც სახელმწიფო ახორციელებს სტუდენტების მიმართ) და დასაქმების ბაზარზე არსებულ პოლიტიკას შორის უფრო მკაფიოდ იქნეს გაცნობიერებული და დანახული. შესაბამისად, უფრო კარგად გამოიკვეთოს უნივერსიტეტების როლი. თუკი სახელმწიფო უნივერსიტეტები 4+1 პროგრამას ახორციელებენ, ქართული ენის მოსამზადებელი ერთწლიანი პროგრამის გარდა, სხვა ხელშემწყობი მექანიზმებიც უფრო ეფექტურად უნდა აამოქმედონ. სამწუხაროდ, ვერც ერთი ცენტრის დებულებაში (გარდა სამედიცინო უნივერსიტეტის დებულებისა), ვერ ამოვიკითხეთ მრავალფეროვნების ხელშეწყობისაკენ მიმართული მიზანი და ხედვა, რაც, ერთი მხრივ, საშეღავათო პოლიტიკით მოსარგებლეების საჭიროებებზე იქნებოდა ორიენტირებული, ხოლო მეორე მხრივ — დასაქმების ბაზრის მულტიკულტურულ მგრძნობელობაზე. 21-ე საუკუნეში ვცხოვრობთ და კარგად უნდა გავაცნობიეროთ, რომ გლობალური, მრავალფეროვანი საზოგადოების ნაწილი ვართ. ამ მიმართულების, გლობალური და მასშტაბური ხედვების მინიშნებები ვერც ერთი ცენტრის თუ დეპარტამენტის დებულებაში ვერ ამოვიკითხეთ, ამასთან, ვერც ერთმა ცენტრმა ვერ გამოგვიგზავნა ინფორმაცია იმის შესახებ, ახორციელებს თუ არა ეთნიკური უმცირესობების სტუდენტების საჭიროებებზე ორიენტირებულ პროგრამებს. ფაქტია, ამ ახალგაზრდებს, მეტი ხელშეწყობა სჭირდებათ და საშეღავათო პოლიტიკის განხორციელებით, ჩვენ ამას ვაღიარებთ.
თუ კვლევის შედეგებსა და მიგნებებს ზოგადად არსებულ კონტექსტში გავაანალიზებთ, არსებული პრობლემა დასაქმების ბაზრის მოთხოვნებსა და პოლიტიკურ ხედვას შორის არათავსებადობას უკავშირდება. მაშინ როდესაც დამსაქმებლის 47% პროცენტი ბაკალავრის დიპლომს მოითხოვს, ხოლო 5%-ზე მეტი სამაგისტოსა და უფრო მაღალი უმაღლესი განათლების საფეხურს ასახელებს დასაქმების წინაპირობად, უმაღლესი განათლება და მისი ხელმისაწვდომობა არ სახელდება ქვეყნის განათლების პოლიტიკის პრიორიტეტად. შესაბამისად, აუცილებელია ისეთი საგანმანათლებლო პოლიტიკის გატარება, რომელსაც დასაქმების ბაზრის მოთხოვნების სრული ფლობა და ხედვა ექნება და რომელიც მაღალი, კონკურენტუნარიანი კომპეტენციებისა და უნარების განვითარებას წაახალისებს (ერთი მხრივ, სახელმწიფოს შიდა პროფესიული და მეორე მხრივ, გლობალურად კონკურენტუნარიანობის ასამაღლებლად). კვლევის მიგნებების საფუძველზე, შეიძლება ვისაუბროთ იმაზე, რომ საუნივერსიტეტო განათლების საშუალებით, დასაქმების ბაზარს ვერ ვთავაზობთ იმ მომზადებისა და კვალიფიკაციის კადრებს, როგორზეც არსებობს მოთხოვნა და რომელიც განაპირობებს კერძო თუ საჯარო სექტორის განვითარებას.
რაც შეეხება ეთნიკური უმცირესობების ახალგაზრდების კარიერული წინსვლის და დასაქმების თემატიკას, მისი განვრცობა ძალიან მრავალი განსხვავებული წახნაგიდანაა შესაძლებელი, თუმცა, მთავარი და ამოსავალი წერტილი მაინც ქვეყანაში განხორციელებული კარგად კოორდინირებული პოლიტიკაა.“
|