2018-03-15 ერთი გვერდი ჩვენი უნივერსიტეტის ისტორიიდგან
თაობა, რომელიც სათავეში ჩაუდგა უნივერსიტეტის დაარსებას, უკვე შეფასებულია. მაშინ ყველანი ახალგაზრდები იყვნენ, მათ შორის ყველაზე ახალგაზრდა — 29 წლის შალვა ნუცუბიძე.
სწორედ შალვა ნუცუბიძე და კიდევ რამდენიმე მეცნიერი იყო ჩართული იმ ჯგუფში, რომელიც კერენსკისთან შევიდა და ნებართვა აიღო. არც ერთ ინსტანციას არ ტოვებდნენ, ოღონდ ეს საქმე გაეტანათ. დიდი ბრძოლით, მაგრამ მაინც გაიმარჯვეს. მიუხედავად იმისა, რომ შემდეგ საქართველოში საქმე უკუღმა წავიდა, ამ თაობის მცდელობამ თავისი შედეგი გამოიღო. დღეს ჩვენ გვაქვს უნივერსიტეტი.
ეს თაობა, ივანე ჯავახიშვილის მეთაურობით, საფუძველს უყრიდა იმ ევროპული სტანდარტების უნივერსიტეტს, რომელზეც ჩვენ ვოცნებობთ და რომელიც დღეს გვინდა რომ გვქონდეს — მაგისტრატურა, დოქტორანტურა, საერთაშორისო ღირებულების დიპლომი და ა.შ., ჯერ კიდევ მაშინ ყალიბდებოდა. კომუნისტებმა და უვიცმა ბოლშევიკებმა საქართველოს წლები დააკარგვინეს. იმ თაობის მიზნები რომ ბოლომდე შესრულებულიყო, დღეს ჩვენი დიპლომი არავის დასაწუნი არ იქნებოდა. შალვა ნუცუბიძემ, როდესაც ის ევროპიდან დაბრუნდა, ბრძანა: „ჩვენ არ გვაქვს საქმე ისე, რომ ქედი მოვიხაროთ ევროპის საუნივერსიტეტო განათლებისა და მეცნიერების წინაშე. ჩვენ თავისუფლად შეგვიძლია, მათ ვესაუბროთ, როგორც თანასწორი თანასწორს“. იგონებენ კიდეც, რომ სემინარი, რომელიც დააარსა შალვა ნუცუბიძემ და რომელზეც გაიზარდა ფილოსოფოსების მთელი თაობა, ტოლს არ უდებდა ევროპული უნივერსიტეტების წამყვან მეცნიერთა სემინარებს. ისინი მუშაობდნენ ევროპულ დონეზე და შეიძლება უკეთესადაც კი.
თამარ ნუცუბიძე, პროფესორი
მე არ მინდა უნივერსიტეტის მნიშვნელობაზე ლაპარაკი — ეს ყველა გონიერ ქართველ მოქალაქისათვის ცხადი და უდავოა; არც მისი გახსნის იდეის ჩასახვაზე მოგახსენებთ და ამ იდეის პირველ მოტრფიალეთა მაღალ გატაცებაზე; მე მინდა დღევანდელ საუნივერსიტეტო ზეიმის დღეს მოვაგონო ქართველ სტუდენტობას და ქართველ საზოგადოებას აურზაური, რომელიც გამოიწვია პეტროგრადში ქართველ მოწინავე ელემენტების განზრახვამ.
„კერენშჩინის“ ეპოქა იყო. რუსეთი ჯერ კიდევ საკმაოდ ვერ დაშლილიყო და პერიფერიებს ცენტრი განაგებდა. მართალია, მთავრობას სათავეში სპეციალისტები უდგნენ, მაგრამ ის ხანა იყო რუსეთის რევოლუციისა, როდესაც პატარა და დიდი ერების სოციალისტები მაღალ და საკაცობრიო მიზნების მიღმა თავის სამშობლოს ვერ ამჩნევდნენ. ასეთ დროს მოვიდა პეტროგრადში ცნობა, რომ პატარა საქართველოში ვიღაცა გათავხედებულა და ამ პოლიტიკურად და კულტურულად „უსუსურ“ ერს უნივერსიტეტს უხსნის. კერძოდ, მეც მივიღე ბარათი პროფ. აკ. შანიძისგან, სადაც იგი მავალებდა თვალყური მედევნებინა ჩვენი უნივერსიტეტის ბედისთვის.
საქმე შეეხებოდა უნივერსიტეტის გახსნის ნებართვას. „ოზაკომი“ ამის წინააღმდეგ თითქოს არ წასულიყო აქ ადგილობრივ, მაგრამ ცენტრისათვის მაინც შეუფერებელ დასკვნებით ამ ამბავმა საშინელი მდგომარეობა შექმნა.
რუსის პატრიოტები, მიუხედავად მათი პოლიტიკური რწმენისა, გაფაციცებით თვალყურს ადევნებდენ კავკასიას საზოგადოდ და კერძოდ საქართველოს. ყოველი გამოსახულება ამათი „მეობის“ მაჩვენებელი სახელმწიფოს საწინააღმდეგო მოვლენად მიაჩნდათ და რა გასაკვირია, რომ ცნობა ქართული უნივერსიტეტის შუამდგომლობისათვის იქ ყუმბარასავით გასკდა.
— რა საჭიროა თქვენთვის უნივერსიტეტი და ისიც განკერძოებული, ქართული? შეკავებული სიბრაზით მეუბნებოდენ უფრო თავაზიანი რუსები, თუ მაინც და მაინც სრულიად საკმარისი იქნება ერთი ამიერ-კავკასიის უნივერსიტეტი, სადაც რუსული კულტურის მფარველობის ქვეშ თქვენ შეითვისებთ ევროპის ცივილიზაციას.
— ეს მიუტოვებელი სეპარატიზმია აკადემიურ ქურქში გახვეული. გიცნობთ რაც ბრძანდებით თქვენ ქართველები — აშკარა მტრობით მეუბნებოდენ თავ-შეუკავებელი „მოზუბრე“ კადეტები.
განათლების მინისტრი ვინახულე. მან ნაძალადევი თავაზიანობით მიმიღო. შესვლისას წამოდგა და არც თვითონ დაჯდა არც მე დამაჯინა. ასე გაჩერებული მიკითხავდა ლექციას იმის შესახებ, თუ რა უნაყოფო და მოუფიქრებელი ნაბიჯი გადაუდგამს „ზოგიერთ ქართველ ინტელიგენტებს“.
— სხვას რომ თავი დავანებოთ, სთქვა მინისტრმა, როდესაც ჩემი პასუხი მოისმინა, თქვენ არც მეცნიერული ენა გაქვთ, არც ტერმინოლოგია. იფიქრეთ რამდენი დრო დაიკარგება ყველა ამის შექმნაში და შექმნით კი?! არ უნდა ვიფიქროთ, რომ თქვენი შრომა სრულიად ამაოდ და უშედეგოთ დაიკარგება?!
მე შევეცადე გამეხსენებია მინისტრისათვის ჩვენი წარსული კულტურა, რომლის აღორძინების მოლოდინში ვართ, თუ შესაფერი პოლიტიკური პირობები დადგებოდა. მინისტრს, თუმცა აღმოსავლეთის ფაკულტეტის პროფესორს და აკადემიკოსს, ამ კულტურის შესახებ მეტად ბუნდოვანი წარმოდგენა აღმოაჩნდა.
არ ვიცი ამის გამო, თუ ჩემი სიჯიუტის მეოხებით, მინისტრმა ტონი შეიცვალა...
— თქვენ არ იფიქროთ, რომ ჩვენ გვეშინია თქვენი უნივერსიტეტის...
მისი სიბრაზე მხოლოდ ამ შიშით აიხსნებოდა.
— ჩვენ დავრთავთ ნებას გაიხსნას ქართული უნივერსიტეტი, მხოლოდ მასთან ერთად ჩვენ გავხსნით ჩვენს რუსულ უნივერსიტეტს და ვნახოთ, რამდენ დღეს იარსებებს თქვენი უნივერსიტეტი.
მე შევნიშნე, რომ სიცხარე, რომლითაც მინისტრი ლაპარაკობს, არ უნდა შეეფერებოდეს თუნდაც იმ თავისუფალ მეცნიერულ მეტოქეობას, რომლის გამართვას გვპირდება ბ. მინისტრი. ახლად გამინისტრებულ პროფესორში აკადემიურმა სინდისმა სძლია ადმინისტრატიულ ინდაურობას და იგი კვლავ დაუბრუნდა დიალოგით შეწყვეტილ ლექციას. ილაპარაკა მეტოქეობის ორგანიულ და სოციალურ მნიშვნელობაზე, შერჩევის კანონებზე ბიოლოგიაში, შეეხო ენათმეცნიერებას და გაათავა ისტორიული მაგალითებით, როგორიც იყო, მისი აზრით გერმანული და ჩეხური უნივერსიტეტების მეტოქეობა პრაგაში.
დასასრულ მინისტრმა შემატყობინა, რომ უკვე არჩეულია რამოდენიმე პროფესორთაგან კომისია, რომელიც ამუშავებს ერთის მხრით ამიერ-კავკასიის უნივერსიტეტის საკითხს და მეორე მხრით ეცნობა ქართული უნივერსიტეტის დებულებებსო. გამოვემშვიდობე და წავედი ამ კომისიის წევრების სანახავად, „დროებითი“ რესპუბლიკის (და არა რესპუბლიკის დროებითი საბჭოს — ასე მუდამ ებორძიკებოდა ენა კერენსკის — და აკი წინასწარმეტყველური აღმოჩნდა მისი ბორძიკი) სხდომა იყო. მარიამ დედოფლის აფერადებულ სასახლის დარბაზებში დეპუტატებს თავი მოეყარათ. მათ შორის მყისვე შევნიშნე მოქნიული სახე პრ. კაუფმანისა და მუდამ მოცინარი პრ. ვასილიევისა. ესენი იყვნენ იმ კომისიის წევრები, რომელიც, როგორც გამოირკვა, აჩერებდა ქართული უნივერსიტეტის საკითხს მანამდე, სანამ არ შეემუშავებიათ რუსული უნივერსიტეტის დებულებანი ამიერ-კავკასიისათვის.
მივესალმე. პრ. ვასილიევს კარგად ვიცნობდი — ფილოსოფიური საზოგადოების წევრები ვიყავით. უნდა გენახათ მისი მუდამ მოცინარი სახე როგორ შეიცვალა, როდესაც ქართული უნივერსიტეტი ვახსენე. კაუფმანს სახე სულ დაუგრძელდა და მისი მუდამ წითელი ცხვირი, რომლის ნორმალურ ფერზე მოსაყვანად უხვად ხმარობდა „პუდრას“, გაფხეკილს ჭარხალს დაემზგავსა.
შეიქმნა ფიცხელი კამათი, მის უნაყოფიერებაში მე მაშინვე დავრწმუნდი. განვიზრახე ჩვენი ლაპარაკი საინფორმაციოთ გამომეყენებია, მაგრამ მუდამ თავაზიანი ვასილიევი კითხვებზე ძუნწად მიპასუხებდა და იერიშებს განაგრძობდა.
— ვინ უნდა ჩაუდგეს თქვენს უნივერსიტეტს სათავეში, საზოგადოდ ვინაა ამ საქმის ინიციატორი? მკითხა მან და ვერ დავმალავ, მისმა უკმეხმა სახემ ჩამაფიქრა. ძველი რეჟიმის სუნი კიდევ ასდიოდა რუსეთს. გამომძიებლის კილოთი მოცემულმა კითხვამ ჩემში ერთგვარი გაუბედაობა გამოიწვია. იმ კაცის დასახელებაში, რომელმაც თავს იდვა მძიმე ტვირთი ქართული უნივერსიტეტის პიონერობისა. მაგრამ ეს იყო მხოლოდ ერთი წუთით. ისტორიულ ჩარხის შეუტრიალებლობა ნათლად ჩამოისახა ჩემს წინ და მე ვუპასუხე:
— ქართული უნივერსიტეტის იდეა ეკუთვნის პეტროგრადის უნივერსიტეტის მოღვაწე ქართველობას. განსაკუთრებით კი პროფ. ივ. ჯავახიშვილს, რომელიც საქმეს სათავეში უდგას. პროფესორმა არაწევროვანი სიტყვიერებით მიპასუხა და ცოტა ხნის პაუზის შემდეგ დამიწყო იმისივე მტკიცება, რაც მინისტრისაგან გავიგონე. ახალი გავიგე მხოლოდ ის, რომ მთავრობას გადაწყვეტილი ქონდა გამოეგზავნა კავკასიაში საუკეთესო ძალები, უნივერსიტეტის რექტორად ასახელებდენ პროფ. შიმკევიჩს და სხვ. და ყველა ეს მხოლოდ იმ მოსაზრებით, რომ იმ თავითვე ჩაეკლათ ქართული უნივერსიტეტის არსებობა.
კიდევ ორი დამახასიათებელი წვრილმანი.
ქართულ უნივერსიტეტს პეტროგრადის მთავრობამ დართო ნება, ხოლო ნებართვა ფოსტით გამოგზავნეს კავკასიაში. იმავე დროს დეპეშით აცნობეს, „ოზაკომს“ თბილისში რუსული უნივერსიტეტის გახსნა.
პეტროგრადის უნივერსიტეტის გამგეობის კანცელარიაში შევედი სამაგისტრო გამოცდების მოწმობის გამოსატანად.
— რად დაგჭირდათ ეგ მოწმობა — დინჯად მკითხა საბჭოს მდივანმა არ. ნიკიტინმა.
— ხომ ხედავთ რა ამბებია, ვუპასუხე მე, ყოველ შემთხვევისათვის მინდა ხელში მქონდეს.
— ვიცი, ვიცი — შემომძახა სახე-შეცვლილმა მდივანმა, უეჭველად ქართულ უნივერსიტეტში მიბრძანდებით და ღვთის რისხვასავით შემაჩეჩა მოწმობა. კომენტარები ზედმეტია.
დღეს, ქართული უნივერსიტეტის საზეიმო დღეს, ზედმეტი არ იყო ყველა ამის მოგონება. მე მოუწოდებ ქართველ სტუდენტობას სრულის სიმშვიდით და შურის გარეშე მოიგონოს თავისი ქვეყნის ახლო და უკუღმართი წარსული და სრულის იმედით გაემართოს იმ ბრწყინვალე მომავლისაკენ, რომელსაც ათასწლოვანი კულტურის აღორძინება ეწოდება.
.
შალვა ნუცუბიძე
ტფილისის სახ. უნივერსიტეტის სტუდენტთა ორგანოს
ჟურნალ „ქართველი სტუდენტის“ პირველი ნომერი, 1920 წელი
რედაქცია მადლობას უხდის ქალბატონ თამარ ნუცუბიძეს
წერილის მოწოდებისთვის.
|