2018-05-31 ფინური სკოლის წარმატების საიდუმლო — ნდობა და თანასწორობა ერთი წლის წინ დაგეგმილი ინტერვიუ მაკო ღამბაშიძესთან მოგვიანებით შედგა, მაგრამ ფინური სკოლის მოდელზე საუბარი არც ერთი და არც ორი წლის შემდეგ აქტუალობას არ დაკარგავს, რადგან ფინური განათლების სისტემა, მიუხედავად, იმისა, რომ ბევრი მოწინავე ქვეყნისთვის სწორებად იქცა და მცდელობას არ აკლებენ, რომ მას გაუთანაბრდნენ, დღემდე მოწინავე პოზიციაზეა. მარიამი ერთი სემესტრი ტურკუს უნივერსიტეტში (ფინეთი) განათლების მეცნიერებების სამაგისტრო პროგრამის მიმართულებით სწავლობდა. ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის განათლების ადმინისტრირების მაგისტრი, ილიაუნის ჶrasmus+-ის გაცვლითი პროგრამების სტიპენდიატი და გაცვლითი პროგრამის მონაწილე, თავისი გამოცდილებისა და შთაბეჭდილებების შესახებ საუბრობს და გვიზიარებს მოსაზრებებს, თუ რითია ფინური განათლების სისტემა სამაგალითო.
ფინური ცხოვრება — შთაბეჭდილებებისა და ინფორმაციის ზღვა
ჩემი ფინური ცხოვრება შთაბეჭდილებების, ემოციებისა და ინფორმაციის ზღვა იყო. შემიყვარდა ფინური კულტურა, ტრადიციები და ცხოვრების წესი. გავიცანი სხვადასხვა კულტურული გამოცდილების მქონე ადამიანები. მიხარია, რომ ჩემი ცხოვრება ამ მხრივ მრავალფეროვანი გახდა.
ყველაზე საინტერესო მაინც ფინური განათლების სისტემის გაცნობა აღმოჩნდა. ბევრი დადებითი მსმენოდა, თუმცა ნანახმა ყოველგვარ მოლოდინს გადააჭარბა. მომეცა ფინეთის სკოლებზე დაკვირვების საშუალება. ვესწრებოდი გაკვეთილებს, ინტერვიუებს ვიღებდი სკოლის დირექტორების, პედაგოგებისა და მოსწავლეებისგან. მივხვდი, რომ ნდობა, თავისუფლება და თანასწორობა აქცევს ფინური განათლების სისტემას სამაგალითოდ.
ფინეთის რამდენიმე სკოლაში სტუმრობისას გადაღებულმა, ერთი შეხედვით ჩვეულებრივმა, ფოტოებმა ჩემი ფეისბუქსივრცე გადაატრიალა. ერთ ღამეში, დაახლოებით, 100-200 შეტყობინებას ვიღებდი პედაგოგებისგან, სკოლის დირექტორებისგან ან ზოგადი განათლებით დაინტერესებული პირებისგან. მომდიოდა წერილები ტელევიზიიდან და ონლაინ ჟურნალებიდან. მიხარია, რომ ამ ფოტოების საშუალებით გავიცანი ძალიან ბევრი ადამიანი, რომლებიც საქართველოს სხვადასხვა საგანმანათლებლო სისტემებში მუშაობენ. სკაიპით ვესაუბრებოდი უცხო ადამიანებს, მოსწავლეებსა და მასწავლებლებს და ვმსჯელობდით სხვადასხვა პრობლემებიდან გამოსავლის გზებზე. მიხარია, რომ ამ ფოტოების საშუალებით დღემდე ვიღებ ზარებსა და წერილებს.
წარმატების ფორმულა
ფინეთის განათლების სისტემაზე დაკვირვების შედეგად შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ტრანსფორმაცია შესაძლებელია, უბრალოდ, ეს პროცესი ითხოვს დროსა და მოთმინებას. სისტემა ასე მუშაობს, მთავრობა ენდობა სკოლებს, სკოლები ენდობიან მასწავლებლებს, მასწავლებლები — ერთმანეთს და მოსწავლეებს. სწორედ ეს ჯაჭვი ხდის ფინური განათლების სისტემას ასეთ ძლიერსა და შედეგიანს.
მნიშვნელოვანია ის, რომ პედაგოგებს აქვთ აკადემიური თავისუფლება, რაც გამოიხატება იმაში, რომ სასწავლო პროცესის დაგეგმვას ინდივიდუალურად, თავისი შეხედულებისამებრ ახორციელებენ. ალბათ გაგიჩნდებათ კითხვა, არსებობს თუ არა საზღვრები. განათლების ეროვნული საბჭო პასუხისმგებელია ნაციონალურ კურიკულუმზე. ადგილობრივი ხელისუფლება ნაციონალური კურიკულუმის მიხედვით ადგენს ლოკალურ კურიკულუმს, რომელიც კონკრეტულ რეგიონს ერგება. აღნიშნული კურიკულუმი კი ერგება სკოლებს, მათივე საჭიროებების მიხედვით, ანუ არსებობს ეროვნული, ლოკალური (რეგიონული) და სკოლის კურიკულუმი (სადაც თითოეული სკოლა მოიაზრება).
მასწავლებლებს აქვთ აკადემიური თავისუფლება და ავტონომია, თუმცა უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ ისინი ერთმანეთისგან სწავლობენ, კურიკულუმში ცვლილებას და ცვლილების შედეგად მიღებულ შედეგებს ერთმანეთს უზიარებენ. ფინეთის მასწავლებლების 95% მასწავლებელთა გაერთიანების წევრია. მასწავლებლებს ენდობიან და სწორედ ეს არის ყველაზე ძლიერი ბერკეტი, რაც მათი მოტივაციის შენარჩუნებას უწყობს ხელს.
მასწავლებლების მსგავსად, მოსწავლეებსაც აქვთ აკადემიური თავისუფლება. მათ შეუძლიათ იმ პროექტზე იმუშაონ, რომელზეც მოესურვებათ. როგორც წესი, აქვთ 3-4 არჩევანი. პროექტები, თემატიკის მიხედვით, განსხვავებულია. ისინი ირჩევენ იმას, რომელიც მათთვის ყველაზე მეტად საინტერესოა. მათი თავისუფლება გამოიხატება საგნების არჩევის თავისუფლებაშიც. ვჳ-ვჳჳ კლასიდან მათ საშუალება აქვთ აირჩიონ დამატებით საგნები, ისეთები, როგორიცაა ხატვა, ძერწვა, ჩარხვა, კულინარია და ა.შ.
სკოლებში არსებობს კარიერის დაგეგმვის ცენტრიც, რომელიც მოსწავლეებს მომავალი პროფესიის არჩევაში ეხმარება. სუპერვაიზერები ეხმარებიან მოსწავლეებს საკუთარი ძლიერი და გასაუმჯობესებელი მხარეების (და არა სუსტი) აღმოჩენაში.
ძალიან მხიბლავს ის ფაქტი, რომ ფინური სკოლა ორიენტირებულია არა საგნის სწავლაზე, არამედ იმაზე, მოსწავლეს გაუჩინოს განცდა, რომ ის კარგად სწავლობს და ნიჭიერია. ერთ-ერთი პედაგოგი, მიკკა ვირკალა მეუბნებოდა, რომ მასწავლებლები მოსწავლეებს უნერგავენ იდეას, რომ ყველა მათგანს აქვს სწავლის შესაძლებლობა, პედაგოგი კი სწორედ ამ მიზნის მიღწევაში ეხმარება. მათ შეუძლიათ დაუშვან ბევრი შეცდომა და კვლავ იყვნენ კარგი მოსწავლეები. პროცესი ხომ შეცდომების დაშვებაზეა აგებულიო. იგი ამბობდა, რომ მისი მთავარი ბერკეტი პოზიტიური უკუკავშირია, რაც მოსწავლეს უფრო მოტივირებულს ხდის.
თანასწორობა
ფინეთის სკოლების მოსწავლეები რასობრივად განსხვავებული არიან, თუმცა მულტიკულტურული გარემო, რა თქმა უნდა, არანაირ წინაპირობას არ ქმნის. ფინელი მოსწავლე ისეთივე უფლებებით სარგებლობს და მის მიმართ ისეთივე დამოკიდებულება აქვთ გარშემომყოფებს, როგორც იაპონელი, ერაყელი ან ნიგერიელი მოსწავლის მიმართ. სკოლაში ყველა პროცესი ძალიან გამჭვირვალეა და ყველას შეუძლია სკოლით სარგებლობა, რაც 1960 წლამდე შეუძლებელი იყო. არსებობს იშვიათი გამონაკლისი, როდესაც მშობლები სხვადასხვა მოთხოვნებს უყენებენ სკოლას. ეს მოთხოვნები მათი რელიგიიდან თუ კულტურიდან გამომდინარეობს. ყოფილა შემთხვევა, როდესაც მუსულმან მშობლებს მოუთხოვიათ, რომ მათი გოგონა არ დაესვათ ბიჭის გვერდით. ამ შემთხვევაში მასწავლებლები, დირექტორი და ფსიქოლოგები ერთვებიან პროცესში და მშობლებთან ერთად პრობლემის გადაჭრის გზებზე ფიქრობენ.
ფინელი მშობლისთვის სკოლის არჩევა თავსატეხი არ არის
ფინეთში სკოლების მხოლოდ 3%-ია კერძო, დანარჩენი საჯაროა და მიუხედავად იმისა, ქალაქისაა თუ რეგიონის, ყველა თანაბარია. იქ „კარგი ან ცუდი სკოლის“ცნებაც კი არ არსებობს, კვალიფიკაციით პერსონალიც იდენტურია. აქედან გამომდინარე, ფინელი მშობლისთვის სკოლის არჩევა თავსატეხი არ არის, რადგან ზუსტად იცის, რომ მის შვილს ყველა ერთნაირ ხარისხზე გაიყვანს.
ამას ემატება ერთი მნიშვნელოვანი დეტალიც — ყოველ მოსახლეზე, მინიმუმ 3 და მაქსიმუმ 5 კილომეტრის რადიუსში, ფუნქციონირებს ერთი სკოლა. ამიტომაც მშობლებს შეუძლიათ, შვილი მიიყვანონ სკოლაში, რომელიც სახლისგან მოშორებით მდებარეობს, ამის სურვილიც არ უჩნდებათ, რადგან ამაში არანაირი ინტერესი არ დევს — ეს კიდევ ერთხელ უსვამს ხაზს, რომ ფინეთში ყველა სკოლა ერთნაირია.
კვალიფიკაციის გარანტი
ყველა მასწავლებელს მაგისტრის ხარისხი აქვს, ამიტომაც მისი შეფასების სხვა მექანიზმი აღარ არსებობს. თუ პედაგოგს ფინეთში აქვს დამთავრებული მაგისტრატურა, ეს მისი კვალიფიციურობის გარანტია. თუმცა, ეს არ გულისხმობს, რომ ევროპული ან სხვა ქვეყანაში მიღებული განათლების მქონე ადამიანს არ შეუძლია ფინურ სკოლაში მუშაობა. უბრალოდ, ფინეთში განათლებამიღებული პედაგოგები მეტი ნდობით სარგებლობენ. მასწავლებელი დღეში 4 საათი მუშაობს, ამ დროში შედის ის პერიოდიც, რომელიც პედაგოგს შემდეგი დღის გაკვეთილების მოსამზადებლად სჭირდება. მაგალითად, მან შეიძლება დღეში 3 საათი გაკვეთილების ჩატარებას მოახმაროს და ერთი საათი მომზადებას დაუთმოს. ამის გარდა, ყველა პედაგოგი ატარებს საკონსულტაციო შეხვედრას, რომელიც იმის მიხედვით ანაზღაურდება, რამდენ დროსაც დაუთმობს მას პედაგოგი. არ არსებობს სამსახური, რომელიც მასწავლებელს შეუმოწმებს ჩატარებული საათების ხანგრძლივობას ან ნამდვილად ჩაატარა თუ არა საკონსულტაციო შეხვედრა. იმდენად ენდობიან პედაგოგებს, რომ ისინი თავად აწვდიან ინფორმაციას, რა დრო დაუთმეს კონკრეტულ მოსწავლესა თუ მოსწავლეებს.
სკოლაში ძირითადი ბირთვი მოსწავლეა
მოსწავლეები ძალიან ლაღები და აქტიურები არიან, რაც მთავარია, მათზეა ორიენტირებული ყველაფერი — გარემოც და მასწავლებელიც. სკოლაში ძირითადი ბირთვი მოსწავლეა და მის საჭიროებებზეა მორგებული დირექტორიც და მასწავლებელიც. თუ მოსწავლეს, მაგალითად, უჭირს კონკრეტული მასალის ათვისება, პრობლემის მოგვარებაში არა მარტო მასწავლებლები, არამედ ფსიქოლოგებიც ერთვებიან და, თავისთავად, დირექტორიც. ფსიქოლოგი ყველა სკოლას ჰყავს, ამის გარდა სკოლაში ფუნქციონირებს „მოსწავლეთა მხარდამჭერი ცენტრი“, რომელიც კონსულტირებას უწევს მოსწავლეებს როგორც სასწავლო პროცესში, ისე პირადი პრობლემების მოგვარების მხრივაც. მაგალითად, თუ რომელიმე მოსწავლეს აქვს პრობლემა ოჯახში, მეგობრებთან ან შეყვარებულთან, მხარდამჭერი ცენტრი მოსწავლეებს ამ პრობლემების მოგვარებაში ეხმარება.
სკოლაში მოსწავლეებისთვის განკუთვნილია ცალკე დასასვენებელი ოთახი — სივრცე, სადაც ისინი თავისუფალ დროს ატარებენ და შეუძლიათ ნებისმიერი რამის კეთება.
მე-7 კლასამდე მოსწავლეს საშინაო დავალებას არ აძლევენ, ჯგუფური სამუშაოების დროს კლასშივე წერენ დავალებებს. სახლში ადმინისტრაციული ტიპის დავალებებს უფრო აძლევენ, მაგალითად, პროექტის დაგეგმვას, ვიდრე ისეთი ტიპის, რომელსაც ამოხსნა სჭირდება — მათემატიკის ამოცანა და ა.შ. ასეთი აქტივობა, ძირითადად, პედაგოგების ზედამხედველობის ქვეშ ხდება.
გაკვეთილზე პედაგოგების რაოდენობა განსხვავებულია იმის მიხედვით, თუ როგორია კლასში მოსწავლეთა რაოდენობა. მაგალითად, 20-მოსწავლიან კლასში სამი პედაგოგი ჰყავდათ — ერთი ძირითადი და ორი დამხმარე. ბავშვების მაქსიმალური რაოდენობა 25-ია, ძირითადად, ერთ კლასში 15-დან 20-მდე მოსწავლეა. ამიტომ თოთოეულ გაკვეთილზე, მინიმუმ, ორი პედაგოგია, მაქსიმუმ — სამი. სკოლა საფეხურებრივად ჩვეულებრივ დაყოფილია დაწყებით, საბაზო და საშუალო საფეხურებად და სწავლა 11-წლიანია. დაწყებით კლასებში, როგორც წესი, ერთი ძირითადი პედაგოგი ასწავლის ყველა საგანს ორ დამხმარე მასწავლებელთან ერთად, მაღალ კლასებში კი, როგორც ჩვენთან — საგნობრივი მასწავლებლები. დაწყებით სკოლაში ერთ-ერთი შესვენება საათნახევარი გრძელდება. ამ დროის განმავლობაში ბავშვები გადიან მიმდებარე ტყეში, მუშაობენ ხეზე, მიწაზე და ა.შ.
ერთ დღეს საკლასო ოთახში მართლმადიდებლური ხატები დავინახე. როგორც წესი, ასეთი რამ არ ხდება და გამიკვირდა. ასე ამიხსნეს: ეს ხატები ჩვენს ერთ-ერთ მასწავლებელს ეკუთვნის, რომელმაც დიდი ხნის წინ დატოვა სკოლაო. დაუბარებია, ჩემს ნივთებს ისე მოექეცით, როგორც გაგიხარდებათო. ხატები ბავშვების ნებართვით დატოვეს, რადგან მათივე განცხადებით ეს ხელს არ შეუშლიდათ სასწავლო პროცესში და, კონკრეტულად, მართლმადიდებლური ხატების არსებობა არავის მიაყენებდა ზიანს. ამბობენ, რომ სანამ მოსწავლეებს თავისუფლებას მისცემთ, მანამდე თქვენ თვითონვე უნდა გაერკვეთ რა არის თავისუფლებაო.
სწორება ინტეგრირებულ სწავლებაზე
ბოლო დროს გავრცელდა ინფორმაცია, თითქოს, ფინურ განათლების სისტემაში საგნობრივი სწავლება აღარ იქნება და მას ერთიანი გაკვეთილები ჩაანაცვლებს. ეს არ შეესაბამება სიმართლეს. რას გულისხმობენ ცვლილებაში — შესაძლოა ფიზიკის გაკვეთილზე რომელიმე თემის ახსნისას რაღაც დოზით მათემატიკის ახსნაც დასჭირდეთ, ანუ უფრო მეტი ინტეგრირება ხდება საგნებს შორის. აქედან გამომდინარე, პედაგოგი უნდა იყოს ძალიან მაღალკვალიფიციური როგორც ერთ, ისე მეორე საგანში. ალბათ, საინტერესოა, როგორ მოხდა მასწავლებელთა ისე მომზადება, რომ, ერთდროულად, რადენიმე საგანი ასწავლონ. ფიზიკის მასწავლებელმა, თავისთავად, გარკვეულ დონეზე იცის მათემატიკა ისე, რომ მათემატიკის ელემენტები ფიზიკასთან ინტეგრირებულად ასწავლოს და ასევეა მათემატიკის პედაგოგიც. ასეთი ტიპის ინტეგრირებისთვის, გარკვეულ ეტაპზე, მასწავლებლის გადამზადება საჭირო გახდა, რათა გამოერკვიათ მასწავლებლების შესაძლებლობები და კომპეტენციები. ფინური განათლების სისტემა, ძირითადად, ინტეგრირებულ სწავლებაზე გადადის, რომელიც, ალბათ, რთული პროცესია, თუმცა შედეგის მომცემი.
მათი სახელმძღვანელოებიც ინტეგრირებულია და არ მინახავს არც ერთი ისეთი სქელტანიანი წიგნი, როგორიც ჩვენს მოსწავლეებს აქვთ. სახელმძღვანელოები, საჭიროების მიხედვით, ინდივიდუალურადაც იქმნება. ფინელი მოსწავლისთვის ყველა სახელმძღვანელო უფასოა, ისევე როგორც კვება — ზოგადად, ფინური სკოლა უფასოა. მასწავლებლები ხშირად იყენებენ ინტეგრირებულ ე.წ. „რიდერებს“ — თვალსაჩინოებას, დამხმარე რესურსებს. საკლასო ოთახი აღჭურვილია ყველანაირი ტექნიკით, მაგრამ გაკვეთილზე პროექტორებსაც იყენებენ, ცარცსაც და დაფასაც, მარკერებსაც და ფურცელზე დახატულ თვალსაჩინოებასაც. თითქმის, ყველა მოსწავლეს აქვს აიპედი და მიუხედავად იმისა, რომ ძალიან ეხმარებათ სწავლის პროცესში, ბოლო დროს, მისი წინააღმდეგები არიან. ამბობენ, რომ უნდა აღმოფხვრან, რადგანაც აიპედები ბავშვებს ტექნიკაზე დამოკიდებულებს ხდის. თუმცა, გარკვეულ დაბრკოლებებს აწყდებიან, რადგან ინდივიდუალური სასწავლო გეგმები სწორედ აიპედებშია ჩატვირთული და მისი ამოღება სასწავლო პროცესიდან შესაძლოა პროცესის შემაფერხებელიც გახდეს.
აბსტრაქციონიზმი ხელოვნების გაკვეთილზე
პირველი კლასის მოსწავლეებს ხელოვნების გაკვეთილზე აუხსნეს აბსტრაქციონიზმი და დაურიგეს ფურცლები, რომელზეც სხვადასხვა დეტალებია გამოსახული. დავალება იყო ასეთი: აირჩიეთ ამ დეტალებიდან რომელიც გინდათ და დახატეთ „პიკასოს ქალის“ პორტრეტი. თუ შეთავაზებული დეტალებიდან არც ერთს არ აირჩევენ მოსწავლეები და საკუთარი ინტერპრეტაციით დახატავენ პორტრეტს, რომელიც არ ჯდება პიკასოს სტილში, მაშინ ნათელია, რომ მათ სწორად ვერ გაიგეს დავალება და აცდნენ თემას. ხელოვნების გაკვეთილზე პირველივე კლასში რომ ასე ასწავლი პიკასოს ან ნებისმიერ სხვა მხატვარს, თანაც არა მხოლოდ თეორიულად, თავისთავად, ის კარგად ისწავლის კონკრეტული მხატვრის სტილსაც და, ზოგადად, მიმდინარეობას ხელოვნებაში.
მოსწავლეთა შეფასება
მოსწავლე მე-7 კლასამდე ქულებით არ ფასდება, მათ აფასებენ ვარსკვლავებით ან რაიმე სხვა წამახალისებელი ნიშნებით. რაც შეეხება მაღალ კლასებს, მოსწავლეებს ქულები ინდივიდუალურად ეწერებათ და არ არსებობს საერთო ჟურნალი, რომლის ნახვასაც სხვა შეძლებს. ონლაინ პორტალის პაროლი, სადაც პედაგოგები ქულებს წერენ, მხოლოდ მოსწავლემ იცის, მასზე მშობელსაც კი არ აქვს წვდომა. თუ მშობელი ოფიციალურად, წერილობით მიმართავს დირექტორს და მოსწავლის თანხმობაც იქნება, მხოლოდ მაშინ შეუძლია ქულების ნახვა. მშობლის ჩართულობა უკიდურეს შემთხვევებში ხდება, თუმცა, თუ გამოთქვამს სურვილს, რომ მიჰყვეს შვილის სასწავლო პროცესს, რა თქმა უნდა, ამის შესაძლებლობას აძლევენ, გარკვეული დოზით და გარკვეულ ეტაპზე. როგორც წესი, მშობლები სასწავლო პროცესში არ ერთვებიან, რადგან მოსწავლის პრობლემებს ფსიქოლოგები და სკოლის პერსონალი აგვარებს.
თუ დაბალ შედეგზე გაიყვანა
მასწავლებელმა კლასი?
როცა ეს კითხვა დავსვი, მითხრეს, რომ დაბალი შედეგები არ არსებობს — თქვენ რომ ეს 15 წლის წინ გეკითხათ, გიპასუხებდით, მაგრამ ახლა ვერ გიპასუხებთ, რადგან ასეთი შედეგები ჩვენს სკოლებში არ არისო. დამოკიდებულება ძალიან მეგობრულია და მასწავლებელს გარეშემფასებელი არავინ ჰყავს. სიტუაციაა ზოგადად სხვანაირი, დირექტორი არც შორიდან აფასებს მასწავლებელს და არც საგანგებოდ შედის კლასში დასაკვირვებლად. პროცესს არ აკვირდებიან, რადგან თუ პრობლემაა, ამას აუცილებლად თავად მასწავლებელი იტყვის, რაც მთავარია, მოსწავლის შედეგები აჩვენებს.
საკლასო ოთახი, ერთი შეხედვით, რაფრითაა გამორჩეული
კრემისფერმა, სადა კედლებმა ცოტათი საბჭოთა სკოლაც კი მომაგონა. სკოლებს, რომლებშიც მომიწია ვიზიტი, არ ახასიათებთ თანამედროვე სტილი, თუმცა, განსხვავებულია სხვა რამით — მაგალითად, კლასში დგას ჩაის და ყავის აპარატები. ბავშვები ფეხსაცმელებს იხდიან და გაკვეთილზე ფეხშიშველები დადიან; ყველგან აწყვია ყურსასმენები. ზოგიერთ მოსწავლეს დავალებაზე კონცენტრირება უჭირს, ამიტომ შეუძლიათ ყურსასმენების გამოყენება. ისინი ხმაურს ახშობენ და ეხმარებიან მოსწავლეს დავალების უკეთესად შესრულებაში. საკლასო ოთახში ასევე დგას რამდენიმე დივანი და ნებისმიერ მოსწავლეს შეუძლია დაჯდეს და ისე იმუშაოს; ასევე, ფინურ გაკვეთილზე ნახავთ იატაკზე, ხალიჩებზე წამოწოლილ ან დამჯდარ ბავშვებს — მათ აბსოლუტური თავისუფლება აქვთ.
ფინელ მასწავლებლებს გაცილებით ახლო ურთიერთობა აქვთ ბავშვებთან, ვიდრე ჩვენს მასწავლებლებს. რა თქმა უნდა, ამის განზოგადება არ შეიძლება, მაგრამ, ძირითადად, ასეა. ყველა ქმედებით იგრძნობა, რომ ცდილობენ ძალიან ახლოს იყვნენ მოსწავლეებთან, კაფეტერიაშიც ერთად გადიან და სადილობენ. გაკვეთილზე თუ მოსწავლეს არ უნდა მაგიდასთან ჯდომა და იატაკზე არჩევს ყოფნას, მასწავლებელიც იქვე მიუჯდება. ჩვენთან, შეიძლება აგრესიაც კი გამოიწვიოს გაკვეთილზე იატაკზე წამოწოლილმა მოსწავლემ. როდესაც ამის ამსახველი ფოტო გამოვაქვეყნე სოციალურ ქსელში, კომენტარებით მივხვდი, რომ აგრესიას იწვევდა ხალხში.
მოსწავლის და მასწავლებლის მოტივაცია
მასწავლებლის მოტივაციას, პირველ რიგში, საქმის სიყვარული და მაღალი ხელფასი ზრდის. ფინელი მასწავლებლის ყოველწლიური შემოსავალი, მინიმუმ, 43 ათასი ევროა, რაც საშუალო ხელფასად ითვლება, რა თქმა უნდა, ამაზე მაღალი ანაზღაურებაც აქვთ. ხელფასში განსხვავება კვალიფიკაციის მიხედვითაა, რაც ძირითადად, გამოცდილებით განისაზღვრება. ზოგადად, ცდომილება ფინეთში მოქალაქეების ხელფასს შორის თითქმის არ არის — პირობითად, მძღოლსაც და მასწავლებელსაც თვეში, დაახლოებით, ერთნაირი ხელფასი გამოსდის, მიუხედავად იმისა, რომ მძღოლს უფრო დაბალი ანაზაღაურება აქვს, ვიდრე მასწავლებელს. მაგრამ ის ნაკლებ გადასახადს უხდის სახელმწიფოს, სწორედ ამის ხარჯზე ბალანსდება მათი ხელფასის ოდენობაც. პირობითად ვიტყვი, თუ სკოლის დამლაგებელს თვეში ანაზღაურება 3000 ევრო აქვს და მასწავლებელს — 5000, მათი საშუალო ხელფასი, საბოლოო ჯამში, ერთნაირი გამოდის განსახვავებული გადასახადების გამო.
მოსწავლის მოტივაციას თავისუფალი გარემო და ინდივიდუალურ საჭიროებაზე მორგებული სასწავლო პროცესი ზრდის — დღეს არ უნდა სწავლა, არ ისწავლის და არც არავინ აიძულებს, სამაგიეროდ, ხვალ ისწავლის.
„ჩვენ ყველა სპეციალური საჭიროებების ვართ“
ფინეთში სპეცსკოლებში ვიზიტმა ჩემზე განსაკუთრებული შთაბეჭდილება მოახდინა. გამიკვირდა, როდესაც გავიგე, რომ სპეცსკოლაში სწავლა მოსწავლეს შშმ ან სსსმ მოსწავლის სტატუსს არ სძენს. ყველა მათი პრობლემა პოზიტიურ კონტექსტში განიხილება და მიაჩნიათ, რომ თუ მოსწავლეს ინდივიდუალური სასწავლო გეგმა და ინდივიდუალური მასწავლებელი სჭირდება, ეს სავსებით ნორმალურია. ამბობენ, რომ „ჩვენ ყველა სპეციალური საჭიროებების ვართო “. დიახ, ეს მართლაც ასეა.
მოსწავლე, რომელსაც უჭირს სხვადასხვა საგნის ათვისება, თავისი ნებით იცვლის სკოლას, უერთდება სპეცსკოლას და შემდეგ ყველა ერთად იწყებს შედეგის გაუმჯობესებაზე მუშაობას. თუმცა, ეს იმას არ ნიშნავს, რომ სხვა სკოლებში მოსწავლის ინდივიდუალურ საჭიროებებს არ ითვალისწინებენ. შედეგების გაუმჯობესების შემდეგ, მოსწავლეს თავის სკოლაში დაბრუნება შეუძლია. რა თქმა უნდა, შშმ და სსსმ მოსწავლეები ყველა სკოლაში არიან და მათი კლასებში დაკომპლექტება მოსწავლეებისა და მშობლების თანხმობით ხდება. თუ კლასში 15 მოსწავლეა, მაშინ შშმ და სსსმ მოსწავლეთა რიცხვი შეიძლება 8 იყოს. მათთან ყოველდღიური ურთიერთობა ყველა სხვა დანარჩენ მოსწავლეს ტოლერანტულს ხდის და აჩვევს იდეას, რომ სპეციალური საჭიროებების მქონე მოსწავლეები მათგან არაფრით განსხვავდებიან და ისევე სჭირდებათ განათლება, მზრუნველობა და სიყვარული, როგორც სხვებს.
გული მწყდებოდა, როდესაც ამ, ერთი შეხედვით უტოპიურ, სამყაროში ვმოგზაურობდი და ქართული სკოლებისთვის არაფრის გაკეთება არ შემეძლო. ინფრასტრუქტურის ფუფუნება ჩვენ არ გვაქვს, მაგრამ სხვადასხვა საკითხებისადმი ჯანსაღი დამოკიდებულების ჩამოყალიბება ბევრ ფინანსურ რესურსს ხომ არ საჭიროებს? მე — ჩემი მეგობრების შვილებს, თქვენ თქვენს შვილებს და შვილიშვილებს ასწავლეთ, რომ შშმ და სსსმ პირი ისეთივეა, როგორიც ჩვენ. ისეთივე სარგებელი სჭირდება გარემოსგან, როგორც ჩვენ და ისეთივე სარგებლობის მოტანა შეუძლია საზოგადოებისთვის, როგორც ჩვენ!
თითქმის ყველას ვუყვები ამბავს, რომელზეც რთულია ცრემლები შეიკავო. სპეცსკოლაში მიიღეს მოსწავლე, რომელსაც არაფრის გაკეთება არ შეეძლო, გარდა თავისა და თვალების ოდნავი მოძრაობისა. „დავსხედით და ვფიქრობდით, თუ როგორ შეიძლებოდა მოსწავლის შესაძლებლობების რეალიზება და საზოგადოებისთვის სარგებლის მოტანა. შემდეგ ასეთი რამ მოვიფიქრეთ. თავზე დავუმაგრეთ ყაისნაღი ისე, რომ თავის ოდნავი მოძრაობით შეეძლო ძაფიდან თვლების ამოყვანა. დავახმარეთ პედაგოგი, რომელსაც საქსოვი ძაფი და ნაქსოვი ეჭირა. მოსწავლემ ფარდა მოქსოვა“ — მიამბეს სკოლაში.
როდესაც ეტლით მოსიარულეს ჩვენივე კომფორტისთვის გზას ვუკეტავთ, როდესაც ჩვენს შვილებს მათგან „განსხვავებულ“ მოსწავლეებთან თამაშს ვუშლით, როდესაც ჩვენგან „განსხვავებულ“ პირებს „ავადმყოფებს“ ვეძახით — არ უნდა დავივიწყოთ ჩემი, შენი, ჩვენი სპეციალური საჭიროებები.
„ყველა მოსწავლე ინდივიდია და ყოველ მათგანს აქვს უფლება, იყოს ვარსკვლავი“
შშმ და სსსმ მოსწავლეები კლასში გონებრივი შესაძლებლობის მიხედვით არიან დაკომპლექტებული და არა ასაკის ან ფიზიკური შესაძლებლობების მიხედვით. მასწავლებლები ამბობენ, რომ „ყველა მოსწავლე ინდივიდია და ყოველ მათგანს აქვს უფლება, იყოს ვარსკვლავი“. სპეცსკოლაში, გარდა სპეცმასწავლებლებისა, არიან თერაპევტები, ფსიქოლოგები, ნევროლოგები. გარდა ამისა, ზოგიერთ მოსწავლეს ჰყავს კერძო ფსიქოლოგი. შშმ და სსსმ მოსწავლეებს აქვთ გაწერილი დღის გეგმა, მათ წინასწარ უნდა იცოდნენ თუ რის გაკეთებას აპირებენ დღის განმავლობაში. კარადის კარზე დამაგრებულია ფოტოები, რომელიც ამ მოსწავლეებს ეხმარება კარადაში დააბრუნონ ზუსტად ის და იმავე რაოდენობის ნივთი, რომელიც გამოიყენეს.
სკოლაში ამ კატეგორიის ზოგიერთ მოსწავლეს სადილი კლასშივე აქვს. მოგეხსენებათ, მოსწავლეთა ნაწილს უჭირს გადაადგილება, რაც დამატებით დროსა და ენერგიას მოითხოვს. ადმინისტრაცია ფიქრობს, რომ ასეთი მომსახურეობით მოსწავლეების დრო იზოგება. ზოგი მოსწავლე კი, სასადილოდან დაბრუნების შემდეგ, რთულად ახდენს კონცენტრაციას მასალაზე, ამიტომ, რიგ შემთხვევებში, სადილი საკლასო ოთახში გამართლებულია. საწოლი მათი საკლასო ოთახის ნაწილია და განკუთვნილია მათთვის, ვინც სასწავლო პროცესით იღლება და დასვენება სჭირდება; დრამის გაკვეთილი კი ჰიპერაქტიული მოსწავლეებისთვისაა განკუთვნილი.
შშმ და სსსმ მოსწავლეების მერხებზე დამაგრებულია ე.წ. ფხრიწი, სადაც დღის განრიგი წერია. ფხრიწი იმიტომ, რომ განრიგის შეცვლის შემთხვევაში მათი გადაადგილება მარტივია. კლასში ასევე გამოკრულია ქცევის კოდექსი, რომელსაც, როგორც წესი, მოსწავლეები ადგენენ. ალბათ გაგიგიათ ასეთი გამონათქვამი: „ყველაზე კანონმორჩილი ადამიანია ის, ვინც წესების შექმნაში მონაწილეობსო“. ეს ფინეთის სკოლებში ძალიან კარგად მუშაობს. რეგულაციები ასეთია: მოუსმინე ინსტრუქციებს; არ დააგვიანო; მიხედე შენს ნივთებს; დაეხმარე სხვებს და ა.შ.
ერთი წლის შემდეგ
ისევ ვესტუმრე ფინეთის სკოლებს, სადაც ადრე ინტერვიუებს ვიღებდი და გაკვეთილებს ვესწრებოდი. ქალაქ ტურკუს ერთ-ერთი სპეცსკოლის (რომელიც არაჩვეულებრივი პერსონალით და ძალიან თბილი გარემოთი დამამახსოვრდა) დირექტორს რომ შევხვდი, პირველი ის ვკითხე, თუ რა შეიცვალა ჩემი იქ არყოფნის პერიოდში და გაეღიმა. შენ გგონია, სკოლაში ასე სწრაფად რამეს ვცვლითო? და მაგიდაზე თითის ნელი მოძრაობით მიჩვენა ფინური განათლების სისტემაში განხორციელებული ცვლილებების სიჩქარე... ჩვენთან ცვლილებები ხორციელდება ძალიან ნელა და, რაც მთავარია, წინასწარი გათვლებითა და დაკვირვებითო. შემდეგ მე მოვუყევი ვაშლების, ნაცარქექიას და ხუთკუნჭულას ზღაპრების როლზე ქართული განათლების სისტემაში და კარგადაც ვახალისე. ბევრი საუბრის შემდეგ, ჩემმა უსაყვარლესმა მეგობარმა, ელინამ, რომელიც ამავე სკოლის ყველაზე გამორჩეული მასწავლებელია, კიდევ ერთხელ მომატარა სკოლა. ერთ-ერთ საკლასო ოთახში ტრენაჟორები და ბილიარდის მაგიდაა, საგანს, რომელსაც აქ ატარებენ „ლearning by doing“ ჰქვია. იკითხავთ კლასში ბილიარდს და ტრენაჟორებს რა უნდაო, მაგრამ ყველაფერს თავისი დანიშნულება აქვს. მათ, ვისაც მათემატიკის სწავლა უჭირს, ხშირად ბილიარდს ათამაშებენ. ბურთებზე გამოსახული რიცხვები მიმატება-გამოკლების სწავლას უფრო სახალისოს და მარტივს ხდის. ტრენაჟორს კი წინ პატარა ეკრანი აქვს, სადაც სხვადასხვა დავალებებია ჩატვირთული. მოსწავლეები პლანშეტზე მიჯაჭვის ნაცვლად ფიზიკური აქტივობით არიან დაკავებული.
გარდა იმისა, რომ კლასში დღის გეგმა გამოსაჩენ ადგილასაა, ვისაც მისი დანახვა/აღქმის ან მეტყველების პრობლემა აქვს, ინდივიდუალური პლანშეტითაა უზრუნველყოფილი, სადაც აღნიშნული გეგმაა ჩატვირთული. თუ მოსწავლეს უჭირს რომელიმე ფოტოს აღქმა, არც ესაა პრობლემა, რადგან აპლიკაცია ხმოვანია და თითის დაჭერით მოსწავლე ინფორმირებულია დაგეგმილი აქტივობის შესახებ. გარდა ამისა, აპლიკაციაში ჩატვირთულია პედაგოგების სურათები. მოსწავლეს შეუძლია პედაგოგის სურათზე თითის დაჭერით და, შესაბამისად, ხმოვანი სიგნალით დაუძახოს მასწავლებელს.
***
ვერ გეტყვით, ფინეთის სკოლებში ახალგაზრდა მასწავლებელი უფრო მეტია თუ ასაკოვანი. ცხადია, რომ მასწავლებლის პროფესია ყველაზე მოთხოვნადია. ბაღებში რომ ჩაატაროთ გამოკითხვა — რა პროფესია მოსწონთ, ბავშვების უმეტესობა გეტყვით, რომ ძალიან მოსწონს მასწავლებლის პროფესია. შეიძლება, დაახლოებით, ორმა პროცენტმა თქვას, რომ უნდა გახდეს პოლიციელი ან ექიმი. ქვეყანაში, ზოგადად, მასწავლებლის პროფესიაა ძალიან პოპულარული და პრესტიჟული. მოსწავლეები სკოლას რომ ამთავრებენ, ძირითადად, სწორედ პედაგოგიურ მეცნიერებებზე აგრძელებენ სწავლას, რაც აისახება კიდეც მათი განათლების სისტემაზე.
ესაუბრა ლალი ჯელაძე
|