2016-12-08
ცხოვრება სიღარიბის ზღვარს მიღმა
ლალი ჯელაძე
„ყოველი მეხუთე ბავშვი სიღარიბის ზღვარს მიღმა ცხოვრობს, ხოლო ყოველი მეექვსე საარსებო მინიმუმზე ნაკლებს მოიხმარს. მიუხედავად იმისა, რომ გაიზარდა ოჯახების საშუალო მოხმარება, არ შეცვლილა მათი შემოსავალი. ღარიბ ბავშვებს კვლავ ნაკლები შესაძლებლობა აქვთ, ისწავლონ საგანმანათლებლო დაწესებულებებში, ვიდრე მათ თანატოლებს მდიდარი ოჯახებიდან“ — ეს არის ამონარიდი იუნისეფის მიერ ჩატარებული „მოსახლეობის კეთილდღეობის“ კვლევიდან, რომელიც ყოველ ორ წელიწადში ერთხელ ტარდება და სწავლობს ოჯახების მდგომარეობას საქართველოს ხელისუფლების მიერ კონტროლირებად ტერიტორიებზე.
2015 წლის მოსახლეობის კეთილდღეობის კვლევის მიხედვით, რომელიც იუნისეფმა ახლახანს გამოაქვეყნა, 4533 გამოკითხული ოჯახის აზრით, ტენდენცია სიღარიბის კლებისკენ მიდის, თუმცა ეს ტენდენცია არ აისახა ღარიბ ბავშვებზე და მათ 2.5%-ს უკიდურეს სიღარიბეში უწევს ცხოვრობა. იმ შემთხვევაში, თუ ბავშვები არ მიიღებენ მიზნობრივ სოციალურ დახმარებას, მათი რიცხვი კიდევ უფრო გაიზრდება და საერთო რაოდენობის 8.9%-მდე აიწევს. როგორც ექსპერტები განმარტავენ, მიზნობრივი სოციალური დახმარება ყველაზე დიდ ზემოქმედებას ახდენს ბავშვთა სიღარიბის შემცირებაზე.
კვლევამ სამომხმარებლო სიღარიბის, მატერიალური დეპრივაციის, სუბიექტური სიღარიბის და სოციალური თანასწორობის მაჩვენებლები შეისწავლა, რომლის მიხედვითაც გამოიკვეთა, რომ სიღარიბის მაჩვენებლები შემცირდა, მაგრამ ყველაზე დაუცველ ჯგუფად საქართველოში ისევ ბავშვები რჩებიან. გაეროს ბავშვთა ფონდის წარმომადგენელი საქართველოში ლაილა ომარ გადი ამ ფაქტს ეხმაურება და აღნიშნავს, რომ: „საქართველოს სოციალური დაცვის სისტემა უნდა პასუხობდეს სოციალურ გამოწვევებს, რომლებიც დგას მისი მოსახლეობის, განსაკუთრებით კი, ბავშვების წინაშე. ბავშვის უფლებათა დაცვა ახლა ისე აუცილებელია, როგორც არასდროს — არსებითია უფრო ძლიერი და სტაბილური საზოგადოების ჩამოყალიბებისათვის. საჭიროა მეტი ინვესტიცია ყველაზე დაუცველი ბავშვებისათვის, სხვაგვარად გვექნება ნელი ზრდა, მეტი უთანასწორობა და ნაკლები სტაბილურობა“.
ქვეყანაში სიღარიბის დონე განსაკუთრებით უფრო მაღალი იმ ოჯახებშია, სადაც ბავშვები ჰყავთ. განსხავავებაა ქალაქსა და სოფლად მცხოვრებ ოჯახებს შორისაც და ბავშვთა სიღარიბის დონე 50%-ით უფრო მაღალია სოფლად, ვიდრე ქალაქში. კვლევის უახლესი მონაცემების თანახმად, ოჯახების საშუალო შემოსავალი 2013-2015 წლებში არ გაზრდილა, მოხმარების საშუალო მაჩვენებელი კი გაიზარდა — ხალხი ხარჯავს მეტს, მაგრამ არ აქვს მეტი შემოსავალი.
უკიდურესი სიღარიბის (1.25 აშშ დოლარი დღეში, რაც სამ ლარზე ნაკლებია) დონე შემცირდა, 2013 წელთან შედარებით, 3.9-დან 2.1 პროცენტამდე მოსახლეობაში, ხოლო 6-დან 2.5 პროცენტამდე — ბავშვებში.
ზოგადი სიღარიბის (ზოგადი სიღარიბის ზღვარია დღეში 2.5 აშშ დოლარი, დაახლოებით 5 ლარზე ნაკლები) დონე მოსახლეობაში 2013 წლის 24.6 პროცენტიდან 18.4 პროცენტამდე, ხოლო ბავშვებში 28.4-დან 21.7 პროცენტამდე შემცირდა.
იმატა ადამიანთა მიერ სიღარიბეში ყოფნის სუბიექტურმა განცდამ — ძირითად პრობლემებად, რასაც მოსახლეობა აწყდება, გაზრდილი ფასები, მძიმე ავადმყოფობა და ოჯახების შემოსავლის შემცირება დასახელდა. ოჯახების მიერ ჯანდაცვაზე გაწეული საშუალო ხარჯი 31%-ით გაიზარდა და მედიკამენტების შეძენა ჯანდაცვაზე გაწეული მთლიანი ხარჯების მთავარ კომპონენტად რჩება.
სიღარიბის დაბალი მაჩვენებელი პირდაპირ კავშირშია ოჯახში განათლების დონესთან, მეტი განათლება უდრის ნაკლებ სიღარიბეს. კვლევაში გამოკვეთილია სიღარიბის მაჩვენებლების გავლენა ბავშვის განვითარებაზე და მათ შორის იმ სხვაობაზეც, რაც ქალაქსა და სოფლად მცხოვრებ ბავშვებს შორისაა. მოსახლეობის კეთილდღეობის კვლევის შერჩევაში მოხვედრილი 3-5 წლის ბავშვების 62.3% დადიოდა საბავშვო ბაღში. ეს მაჩვენებელი გაზრდილია წინა კვლევასთან შედარებით, რადგან 2013 წლის კვლევის მაჩვენებლებით 57.9% იყო. საბავშვო ბაღის, თითქმის, ყველა აღსაზრდელი სახელმწიფო საბავშვო ბაღში დადის. საერთო ჯამში კი, ბაღებში დასწრების მაჩვენებელი ქალაქებში უფრო მაღალია, ვიდრე სოფლებში. სამწუხაროდ, სოფლებში ბავშვების 18% ვერ იღებს სკოლამდელ მომსახურებას საბავშვო ბაღის შენობების არარსებობის ან დაწესებულებებში თავისუფალი ადგილის არქონის გამო. ინფრასტრუქტურის არარსებობის შემთხვევები სოფლებში უფრო ხშირია (20.7%), ვიდრე ქალაქებში (1.9%).
ძალიან კარგი მაჩვენებლები გამოავლინა კვლევამ იმ თვალსაზრისით, რომ ბავშვების 83.3% უფროსებთან ერთად იყო ჩართული სკოლამდელი განათლების აქტივობებში, რამაც მნიშვნელოვნად შეუწყო ხელი ბავშვთა სწავლისა და სკოლისთვის მზაობის პროცესს. ბავშვებთან დაკავშირებულ აქტივობებში უფროსთა ყველაზე მაღალი, 100%-იანი, ჩართულობა სამეგრელოში დაფიქსირდა, ყველაზე დაბალი კი — მცხეთა-მთიანეთში — 66.1%. სამწუხაროდ, სიღარიბის კვალი იკვეთება საბავშვო წიგნების ხელმისაწვდომობაზეც და კვლევის მიხედვით, საქართველოში, 35-დან 59 თვის ჩათვლით, ბავშვების მხოლოდ 58%-ს აქვს სამი ან მეტი საბავშვო წიგნი. მკვეთრი სხვაობა დაფიქსირდა, საბავშვო წიგნებზე ხელმისაწვდომობის კუთხით, ქალაქსა და სოფლად მცხოვრებ ბავშვებს შორისაც — ქალაქში მცხოვრები ბაშვების 73.7%-ს მიუწვდება ხელი საბავშვო წიგნებზე, ხოლო სოფლად მცხოვრები ბავშვების მხოლოდ 40.4% -ს. ამასთან ერთად, ბავშვის ადრეულ ასაკში განვითარების ინდექსის მიხედვით, 3-დან 5 წლამდე ბავშვების მხოლოდ 88.4% ვითარდება სწორად.
რაც შეეხება სკოლაში სიარულს, ამ მხრივ არანაირ განსხვავებას არ გვაძლევს ღარიბ და მდიდარ ფენის წარმომადგენელი ბავშვების საცხოვრებელი ადგილი, განსხვავებას მხოლოდ მათი სოციალური სტატუსი განსაზღვრავს — მდიდარი ფენის წარმომადგენელ ბავშვთა 96% დადის სკოლაში, ხოლო ღარიბ ბავშვთა — 79%; სკოლაში ქალაქებში 12-18 წლის ასაკის ბავშვთა 95.1% სწავლობს, ხოლო სოფლად — 87. 7%. მკვეთრი განსხვავება ფიქსირდება უმაღლეს განათლებაში, უმაღლეს სასწავლებლებში ღარიბი ოჯახებიდან მხოლოდ 16% -ს შეუძლია მიიღოს რაიმე სახის განათლება მაშინ, როცა ეს მაჩვენებელი მდიდრებში 62% -ს აღწევს.
მონაცემები გვიჩვენებს, რომ ოჯახების 38%-ში 16 წლამდე ასაკის ერთი ბავშვი მაინც ცხოვრობს. ამ ბავშვებისთვის სიღარიბის მაჩვენებელმა დაიკლო, თუმცა ბავშვები კვლავ უფრო მეტად დგანან სიღარიბის საფრთხის წინაშე, ვიდრე, ზოგადად, მოსახლეობა ან პენსიონერები. საგულისხმოა ისიც, რომ ბავშვიანი ოჯახების 46% სოფლებში ცხოვრობს, ამის პარალელურად კი ბავშვთა სიღარიბის მაჩვენებლები 50%-ით უფრო მაღალია სოფლებში ქალაქთან შედარებით.
ჩვენს ქვეყანაში ბავშვის ყოლა ოჯახის შემოსავალსა და ხარჯზეც საკმაოდ რთულად აისახება. როგორც კვლევის ავტორები ამბობენ, ბავშვიან ოჯახებში საშუალო შემოსავალი 33%-ით მაღალია ბავშვის გარეშე მცხოვრებ ოჯახებთან შედარებით, თუმცა საბოლოოდ, შემოსავლების გადანაწილების კუთხით, სურათი რადიკალურად იცვლება, რადგან ბავშვიან ოჯახებში საშუალო მოხმარება 50%-ით უფრო მაღალია, ვიდრე იმ ოჯახებში, სადაც ბავშვები არ ცხოვრობენ.
„ყველა ბავშვს აქვს უფლება, გაიზარდოს ჯანმრთელი და ძლიერი, იყოს განათლებული და დაცული, ჰქონდეს ისეთივე შესაძლებლობები ცხოვრებაში, როგორც სხვა ბავშვებს. ჩვენი ვალდებულებები ბავშვის უფლებებთან დაკავშირებით უნდა შეესატყვისებოდეს ჩვენს ქმედებებს თითოეული ბავშვისათვის. სოციალური უთანასწორობის აღმოსაფხვრელად მნიშვნელოვანია შემუშავდეს ბავშვის უფლებათა დაცვის მრავალმხრივი სტრატეგია, რომელიც ითვალისწინებს სოციალური, ჯანმრთელობის დაცვის და განათლების უფრო ძლიერ სისტემებს საქართველოში თითოეული ბავშვის ცხოვრების გასაუმჯობესებლად“, — ამბობს ლაილა ომარ გადი, გაეროს ბავშვთა ფონდის წარმომადგენელი საქართველოში.
რა შეიცვალა ბოლო, 2013 წლის, კვლევიდან 2015 წლის კვლევამდე და რა დადებითი და უარყოფითი ტენდენციები გამოიკვეთა — ამის შესახებ იუნისეფის წარმომადგენელი მაია ქურციკიძე აღნიშნავს, რომ 2013 წელთან შედარებით შემცირდა სიღარიბის მაჩვენებელი, თუმცა გაიზარდა ჯანდაცვაზე გაწეული ხარჯები მოსახლეობის მხრიდან, რაც, ძირითადად, მედიკამენტების შეძენაზე მოდის. ასევე გაიზარდა სკოლამდელ დაწესებულებებში ბავშვების ჩართულობა, მაგრამ, ამასთანავე, გაიზარდა სუბიექტური განცდა, მოსახლეობა მიიჩნევს, რომ მათი მდგომარეობა გაუარესდა. მაია ქურციკიძე ამბობს, რომ მსგავსი კვლევების ჩატარება მნიშვნელოვანია, რადგან მისი მთავარი მიზანი მთავრობისა და საზოგადოების ყურადღების გამახვილებაა — სოციალური დაცვის პროგრამა, უკიდურესად გაჭირვებულ ოჯახებთან ერთად, სხვა დაუცველ ოჯახებზეც უნდა მოქმედებდეს.
კვლევის მიხედვით, მოსახლეობაში გაზრდილია სუბიექტური სიღარიბე. ოჯახების თქმით, ვერ უზრუნველყოფენ საკუთარ თავს საკმარისი საკვებით ან ცუდად იკვებებიან, მათ ჯანმრთელობას საფრთხე ემუქრება. მოსახლეობის 36%-ს მიაჩნია, რომ ღარიბია, თუმცა, რეალურად, თუკი მატერიალური სიღარიბის მაჩვენებლებს შევადარებთ, დავინახავთ, რომ ყველა ჯგუფი იმაზე ბევრად უფრო პესიმისტურად აფასებს საკუთარ მდგომარეობას, ვიდრე მათი სამომხმარებლო სიღარიბის მონაცემებია. „ეს კიდევ ერთხელ აჩენს კითხვას — კვლავაც ასახავს თუ არა რეალურ მდგომარეობას სიღარიბის საზომად წინა წლებში გამოყენებული ფულადი ზღვრები“ — ვკითხულობთ კვლევის ანგარიშში.
2015 წლისთვის უმთავრეს პრობლემად ოჯახები, ყველაზე ხშირად, ოჯახის წევრების უმუშევრობას და მედიკამენტების ყიდვას ასახელებდნენ. მესამე, ყველაზე ხშირად დასახელებულ პრობლემად, საბანკო სესხების დაფარვა იქცა.
კვლევის თანახმად, გაიზარდა ოჯახის მიერ ჯანდაცვაზე გაწეული ხარჯი, რაც ნიშნავს, რომ ოჯახის წევრი, წელიწადში, ჯანდაცვაზე 347 ლარს ხარჯავს, 2013 წელს ეს ციფრი 243 ლარი იყო. ჯანდაცვის ხარჯები მოიცავს სასწრაფო სამედიცინო დახმარებას, ექიმებთან ვიზიტებს, სამედიცინო პროცედურებს, ქირურგიულ ოპერაციებს, ჰოსპიტალურ მომსახურებას, ორსულობის მონიტორინგს, ქალთა კონსულტაციას, რეგულარულ სამედიცინო შემოწმებას, იმუნიზაციის ხარჯს, მზრუნველობისა და მოვლის ხარჯებს, მედიკამენტების შესყიდვას, სამედიცინო დაზღვევის გადასახადებს და სხვა არაფორმალურ ხარჯს.
იუნისეფში აცხადებენ, რომ საქართველოში სიღარიბე დინამიური პროცესია და ამიტომაც სახელმწიფომ მოსახლეობას სტაბილური განვითარების პირობები უნდა შესთავაზოს. თითოეული ბავშვის ცხოვრების გასაუმჯობესებლად ის სახელმწიფოს რეკომენდაციებს აძლევს და მოუწოდებს, შეიმუშაოს ბავშვის უფლებათა დაცვის მრავალმხრივი სტრატეგია, რომელიც ითვალისწინებს სოციალური, ჯანმრთელობის დაცვის და განათლების უფრო ძლიერ სისტემებს საქართველოში. რაც მთავარია, ურჩევს, ქვეყანამ სოციალური დაცვის სისტემა ისე გააძლიეროს, რომ პასუხობდეს ყველა იმ გამოწვევას, რომელიც მისი მოსახლეობის წინაშე დგას, განსაკუთრებით კი ბავშვების. უფლებადამცველი ანა არგანაშვილი მიიჩნევს: „მიუხედავად იმისა, რომ ზოგადად ქვეყანაში დადებითი ტენდენციაა, ბავშვები ჯერ კიდევ ისევ ყველაზე გარიყული ჯგუფია. მათ,სამწუხაროდ, ნაკლებად ეხებათ ის პოზიტივი, რაც მოსახლეობის სხვა ჯგუფისთვისაა, არადა, ცალსახაა, რომ პირიქით უნდა იყოს, იმიტომ რომ, ბავშვები ყველაზე მეტად ზარალდებიან სიღარიბით, მათ ყველაზე ნაკლებად აქვთ შესაძლებლობა, სიღარიბის ეფექტი გამოასწორონ“.
რეკომენდაციები
1. სიღარიბეში მცხოვრები ბავშვების დაცვა მრავალმხრივი დეპრივაციისგან: სოციალური გარიყულობის აღმოსაფხვრელად მნიშვნელოვანია შემუშავდეს სტრატეგია ბავშვის უფლებებისთვის, რომელიც მოიცავს მრავალ სფეროს და შესაბამისობაში იქნება ბავშვის უფლებათა კონვენციასთან.
2. ქრონიკულად ღარიბი ჯგუფების, მათ შორის, სიღარიბეში მცხოვრები ბავშვების დაცვა. არსებულ სოციალურ დაცვის სისტემას შეზღუდული წვდომა აქვს ამ ჯგუფზე. შესაბამისად, დამატებითი, კარგად დაგეგმილი შეღავათებია საჭირო, რომ ამ ბავშვებმა თავი დააღწიონ სიღარიბეს და დაირღვეს სიღარიბისა და დეპრივაციის თაობათაშორისი ციკლი, სადაც ბავშვები და ოჯახები ხვდებიან.
3. საბედისწერო მოვლენების შედეგად ოჯახების გაღარიბების პრევენცია. საჭიროა დაუცველი ოჯახების დროული უზრუნველყოფა სოციალური დაცვით, რომ მათ შეძლონ ადეკვატურად გაუმკლავდნენ ისეთ საბედისწერო მოვლენებს, როგორიცაა უმუშევრობა და ავადმყოფობა, ისე რომ არ გაღატაკდნენ.
4. მონაცემების გაუმჯობესებული შეგროვება ქრონიკულად ღარიბი ჯგუფების და სიღარიბეში მცხოვრები ბავშვების უკეთ გამოვლენისა და დაცვის მიზნით: საჭიროა გადაიდგას ნაბიჯები, რომ გაუმჯობესდეს მიზნობრიობა ყველაზე დაუცველი ჯგუფების, განსაკუთრებით კი ბავშვების მოცვის მიზნით. მონაცემთა შეგროვების უფრო ქმედითი მეთოდოლოგია და პრაქტიკა ხელს შეუწყობს საზოგადოების ყველაზე დაუცველი ჯგუფების უკეთ მოცვას.
5. მედიკამენტებზე უკეთესი წვდომა დედათა და ბავშვთა ჯანმრთელობის მდგომარეობის გასაუმჯობესებლად: საჭიროა დედებს და ბავშვებს მეტად მიუწვდებოდეთ ხელი მედიკამენტებზე საბაზისო პაკეტებისა და სუბსიდირებული სქემების მეშვეობით.
6. ჯანდაცვის ეროვნული ანგარიშების სისტემის გაძლიერება: ჯანდაცვის ეროვნული ანგარიშების სისტემა უზრუნველყოფს სტანდარტულ ჩარჩოს ყოვლისმომცველი, თანმიმდევრული და საერთაშორისო ინდიკატორებთან შედარებადი ბაზის შესაქმნელად, რომელიც დააკმაყოფილებს საჯარო და კერძო სექტორის ჯანდაცვის ანალიტიკოსებისა და პოლიტიკის შემქმნელების მოთხოვნებს.
7. ადრეული და სკოლამდელი აღზრდის და განათლების კანონის განხორციელება ყველა ბავშვისთვის ხარისხიანი და ინკლუზიური სკოლამდელი განათლების უზრუნველსაყოფად: 2016 წლის ივნისში მიღებული ადრეული და სკოლამდელი განათლების კანონი ითვალისწინებს უფასო სკოლამდელ განათლებას ყველა ბავშვისთვის და ეროვნული სტანდარტების და სკოლამდელი დაწესებულებების ავტორიზაციის სისტემის შემოღებას. კანონის განხორციელებას დასჭირდება სექტორში დამატებითი ინვესტიციები, მუნიციპალური თვითმმართველობების წარმომადგენელთა კვალიფიკაციის ამაღლება და გაუმჯობესებული სისტემები სკოლამდელი განათლების პედაგოგების ხარისხიანად მოსამზადებლად პროფესიული საქმიანობის დაწყებამდე და მუშაობის პერიოდში.
8. საგანმანათლებლო სისტემის პოტენციური მიტოვების მაჩვენებლების შემცირების მექანიზმების შემუშავება: განათლების მართვის საინფორმაციო სისტემა არ აქვეყნებს სკოლიდან განთესილი ან ამგვარი რისკის წინაშე მყოფი ბავშვების რაოდენობას. ცალკეული შემთხვევების თანახმად, საშუალო სკოლის მიტოვების ძირითადი მიზეზებია უკიდურესი სიღარიბე, ბავშვებში სწავლის დაბალი მოტივაცია და უნარები და ადრეული ქორწინება. უნდა შემუშავდეს მექანიზმები სკოლის პოტენციური მიტოვების დასარეგულირებლად. განათლების მეორე შანსის პროგრამები უნდა დაინერგოს ფორმალური და არაფორმალური განათლების დაწესებულებებში, რომ სკოლის მიღმა დარჩენილ ბავშვებს შეეძლოთ ხარისხიან და ინკლუზიურ განათლების სისტემაში შესვლა ან დაბრუნება.
|
