2017-05-04
არსად ისმის, რომ მასწავლებლობა კეთილშობილური საქმეა
სტუმარია განათლების მკვლევარი, დოქტორი სიმონ ჯანაშია. ბუნებრივია, ჩვენი საუბარი, განათლების სფეროს ეხება, იმ თემებს, რომლებიც საზოგადოებისა და დარგის სპეციალისტებისთვის მნიშვნელოვანი და, ხშირ შემთხვევაში, პრობლემურიცაა. ჩვენი რესპონდენტი განათლების პოლიტიკის დიფერენცირების, არსებული პროცესების გამოსწორების შესაძლებლობების, „წაუხალისებელი “ პროფესიის პოპულარიზაციის აუცილებლობის, სახელმძღვანელოების გრიფირების წესში არსებული პრობლემების შესახებ საუბრობს. ყურადღებას ამახვილებს გაკვეთილების შემცირების დადებით და უარყოფით მხარეებზე და კერძო სკოლებს საჯარო სკოლების განვითარების სერიოზულ ბარიერად განიხილავს. მისი აზრით, „მასწავლებლების პროფესიული ზრდა რომ მოხდეს, მნიშვნელოვანია, პროფესიაში საუკეთესო ახალგაზრდები მოვიზიდოთ, ის ახალგაზრდები, რომლებსაც შესაძლებლობები აქვთ მაღალი და იმის ამბიცია, რომ უნდათ, ქვეყნისთვის და საზოგადოებისთვის რაღაც სიკეთე შექმნან“ და საუკეთესო გამოსავალი — „როცა წინასწარ ვხარჯავთ ენერგიას, რაც შეიძლება კარგად იყოს მომზადებული ის ხალხი, ვინც სკოლაში შედის და შემდეგ — ნაკლებ ენერგიას მათ შემოწმებაში.“
— პირველკლასელთა რეგისტრაცია დაიწყო, რაც ერთ-ერთი სერიოზული თავსატეხია ხოლმე მშობლებისთვის, იმის გამო, რომ უჭირთ სკოლის შერჩევა. ძირითადად, ახლობლების, მეგობრების და ნაცნობების დახმარებით იგებენ სკოლებზე ინფორმაციას. თვითონ სკოლები კი ნაკლებად ცდილობენ საკუთარი საქმიანობის შესახებ მშობლების ინფორმირებას. როგორ შეარჩიოს მშობელმა სკოლა?
— რთული საკითხია, იმიტომ, რომ მშობლების ინტერესები სკოლების მიმართ განსხვავდება ხოლმე, სკოლებიც ვერ ახერხებენ იმის გარკვევას, რა ინფორმაცია მიაწოდონ და როგორ. მათ საკმაოდ ცუდი საინფორმაციო საშუალებები აქვთ, სკოლის ვებგვერდები მაინცდამაინც მშობლებზე არ არის გათვლილი და ხშირად არც სკოლის შერჩევისთვის გამოიყენება და არც შემდეგი ურთიერთობებისთვის. კერძო სკოლები ამას უფრო მეტად ცდილობენ, საჯარო სკოლები, ზოგადად, თუ მოსწავლეთა მოზიდვის პრობლემა აქვთ, მხოლოდ მაშინ ზრუნავენ ამაზე, სხვა შემთხვევაში, წინასწარ იციან თავიანთი კონტინგენტი და იმაზე მეტს მაინც ვერ მიიღებენ. სოფლებში კი საერთოდ წინასწარ იციან, თეორიულად, რამდენი ბავშვი შეიძლება მივიდეს სკოლაში და უფრო მშვიდად არიან, რადგან იმ ბავშვებისთვის სხვა არჩევანიც არ არსებობს.
მშობელი ცუდ დღეშია, რადგან ის სხვადასხვა წყაროდან მიღებულ ინფორმაციას უნდა დაეყრდნოს და ხშირად ეს ინფორმაცია ერთმანეთს ეწინააღმდეგება, რადგან ერთი მშობლის გამოცდილება განსხვავდება მეორე მშობლის გამოცდილებისაგან, თუნდაც ერთი და იგივე მასწავლებელი ასწავლიდეს მათ შვილებს. ისინი განსხვავებულ ინფორმაციას აწვდიან მესამეს, იმიტომ, რომ, თავისთავად, მათ განსხვავებული ღირებულებები აქვთ. ყველაზე კარგია, მშობელი თვითონ მივიდეს წინასწარ სკოლაში, დააკვირდეს გარემოს — როგორი ურთიერთობებია ბავშვებს შორის, მასწავლებლებს შორის. მშობელმა დერეფანშიც რომ გაიაროს, მაშინვე მიხვდება, რა არის სკოლისთვის მთავარი ღირებულება — ბავშვები აინტერესებს თუ სკოლის ადმინისტრაციის მიღწევების სხვებისთვის ჩვენება. მაგალითად, იმ სკოლებში, სადაც გამოფენილია ბავშვების ნამუშევრები, მაშინვე ჩანს, რომ ბავშვების შემოქმედებას, აზროვნებას და განვითარებას სცემენ პატივს. თუ სკოლა ორიენტირებულია უფრო სტანდარტების შესრულებაზე და სახელმწიფოსთვის ამის ჩვენებაზე, მაშინ უფრო სტანდარტული თვალსაჩინოებებია გამოკრული და არა ბავშვების ნამუშევრები და ა.შ.
პრინციპში, დაწყებით კლასებში, მთავარია მასწავლებლები, რომლებიც ასწავლიან. თუ სკოლას არ აქვს მასწავლებლების საგნობრივი დაყოფის პრინციპი და ერთი მასწავლებელი ასწავლის ყველა საგანს, მაშინ პირდაპირ იმ მასწავლებელს უნდა დაელაპარაკონ და ეს იქნება სკოლის არჩევის საუკეთესო გზა. კლასის დამრიგებელი უნდა გაიცნონ, თუ არჩევანი აქვთ მშობლებს, იმიტომ, რომ ნაწილს არჩევანი არც აქვს.
— რას ფიქრობთ სკოლების დიფერენცირების პოლიტიკის შესახებ და სკოლების ბრენდირება იქნება თუ არა სწორი ნაბიჯი, რას გამოიწვევს სკოლებისთვის წამყვანი სტატუსის მინიჭება?
— ვფიქრობ, განათლების პოლიტიკის ერთ-ერთი პრობლემა ის არის, რომ ცდილობს ყველა პრობლემა ერთგვაროვანი გადაწყვეტილებებითა და ერთგვაროვანი პოლიტიკის ინსტრუმენტებით მოაგვაროს. მაგალითად, თუ სახელმწიფოში არსებობს, ზოგადად, მასწავლებლების კვალიფიკაციის ან მოზიდვის პრობლემა, მასწავლებლის პროფესიული განვითარების ერთი და იმავე სქემით ცდილობს სახელმწიფო ამ პრობლემების მოგვარებას ნებისმიერი ტიპის სკოლაში — იქ, სადაც მასწავლებლის არჩევანი არსებობს და იქაც, სადაც მასწავლებელი აკლიათ, რაც არასწორია. ერთგან შეზღუდვები შეიძლება ეხმარებოდეს ხარისხის ამაღლებას და მეორეგან კი, პირიქით, ხარისხის კლებას იწვევდეს. პატარა სკოლებისთვის პრობლემაა მასწავლებლების მოძიება, დიდი სკოლებისთვის კი პრობლემაა ოპტიმალური შერჩევა მათ შორის, ვინც ჰყავთ. ასე რომ, პოლიტიკის დიფერენცირება უნდა მოხდეს სხვადასხვა მიმართულებით და არა — სკოლების.
პოლიტიკის დიფერენცირების ერთ-ერთი მიმართულება უნდა იყოს, მაგალითად, სკოლებში სასწავლო გეგმების მიხედვით მოთხოვნების დიფერენცირება. მაგალითად, შეიძლება ერთ სკოლას შედარებით მეტი პასუხისმგებლობა და თავისუფლება ჰქონდეს, ვიდრე მეორეს, რადგან ეს შესაძლებლობებზეცაა დამოკიდებული. ასევე, შეიძლება სკოლები ერთმანეთისგან ფინანსური მართვის თვალსაზრისითაც განსხვავდებოდნენ. მაგალითად, ერთი და იმავე სკოლას მეტი თავისუფლება შეიძლება ჰქონდეს ფინანსური მართვის მხრივ და ნაკლები — სასწავლო გეგმის თვალსაზრისით. ასე რომ, სკოლების ბრენდირება კარგ, საშუალო ან წამყვან სკოლებად არ უნდა მოხდეს — როდესაც სკოლას მიენიჭება სტატუსი, მის განვითარებას სწორედ ის სტატუსი განაპირობებს. თუ სკოლას ჩამორჩენილი სკოლის სტატუსი მიენიჭება, ამ შემთხვევაში, დიდი შანსია, რომ უკეთესი სტატუსის მქონე სკოლაში წავიდნენ საუკეთესო მასწავლებლები და ის ბავშვები, რომლებიც მოტივირებული არიან, რაც სკოლის განვითარების შესაძლებლობას კიდევ უფრო ამცირებს, არადა ეს სხვებზე მეტად სჭირდება. ვინც რჩება, იმათი მოტივაციაც, კარგად ისწავლონ ან ასწავლონ, იკლებს. ეს ფენომენი კარგადაა შესწავლილი. ამიტომ მნიშვნელოვანი ის კი არ არის, იარლიყი მივაწებოთ, არამედ ვიცოდეთ, რომელ სკოლას რა პრობლემა აქვს, რომ დავეხმაროთ, მაგალითად, დამატებითი რესურსებით ან საკონსულტაციო სერვისების გაძლიერებით და ა.შ. ჩვენს სახელმწიფოში არასდროს არ ყოფილა ისეთი პროგრამა, რომელიც სახელმწიფო ექსპერტებს სკოლაში გარკვეული პროცესების განვითარებაში დასახმარებლად გააგზავნიდა, ვთქვათ, სწავლების მეთოდების დახვეწაში ან რესურსების მართვაში და ა.შ. სკოლების მიმართ მუდმივად წაყენებულია მოთხოვნები თუ რეგულაციები და არ მუშაობს დახმარების სისტემები. ეს ძალიან აკლია სკოლას, პოლიტიკის დიფერენცირება სწორედ ამაში დაეხმარებოდა მათ.
სახელმწიფო დღეს ყველას ერთნაირად ეხმარება (თუ ეხმარება) და ერთნაირად ზღუდავს. სინამდვილეში სკოლების დიფერენცირება იმის მიხედვით უნდა მოხდეს, თუ რა შეუძლიათ ან რა სურთ. თუ ამბობს სკოლა, რომ მას არ უნდა თავისუფლება, რომ თავად შეისყიდოს რაღაცები, ეს შეიძლება მისი შესაძლებლობებიდანაც გამომდინარეობდეს — პატარა სოფლის პატარა სკოლას შეიძლება არ შეეძლოს ფინანსური მენეჯერის პოვნა. აქედან გამომდინარე, შეიძლება ერჩივნოს, რესურსცენტრმა შეიძინოს მისთვის საჭირო საკანცელარიო ნივთები, ვიდრე თვითონ გამოაცხადოს ტენდერი; ასევე, შეიძლება სკოლამ გამოთქვას სურვილი, თავად შეისყიდოს საჭირო ნივთები, მაგრამ არა სახელმწიფო შესყიდვებით, არამედ ისე, როგორც ამას არასამთავრობო ორგანიზაციები აკეთებენ, მაგრამ არ ჰყოფნიდეს ამის შესაძლებლობა ან არ იცოდეს სწორად რეგულაციები. ამ შესაძლებლობების გაჩენაში მას სახელმწიფო უნდა დაეხმაროს და ასწავლოს, როგორ გააკეთოს ისე, რომ პრობლემები არ შეექმნას. ამიტომ, სახელმწიფომ ჯერ სკოლებს უნდა ჰკითხოს, ვის რა უნდა და მერე გაარკვიოს, აქვთ თუ არა შესაბამისი შესაძლებლობები და არა ისე, როგორც ხდება — თავად ჩამოაყალიბოს, რომელ სკოლას რა შეუძლია ან რა სჭირდება. ვფიქრობ, შეცდომაა, როცა საუბრობენ იმაზე, რომ სახელმწიფო ჯერ დაადგენს სკოლების ჩამონათვალს და მერე დაიწყებს მისადაგებას დიფერენცირებულად. ასეთი სისტემები ცუდად მუშაობს. დიფერენცირების გამოცდილება უკვე არსებობს.
— როგორია უცხოური გამოცდილება?
— სამწუხაროდ, ქართული გამოცდილება გვავიწყდება ხოლმე. ჩვენ გვაქვს სკოლები, სადაც განსხვავებული პროგამებით ასწავლიან, მაგალითად, ფიზიკა-მათემატიკურის ან უცხო ენების გაძლიერებული პროგრამებით. როგორ გახდნენ ისინი ასეთები, როგორია მათი გამოცდილება? მაგალითად, ვეკუას სკოლას ან კომაროვის სკოლას სხვა შესაძლებლობები აქვთ იმისთვის, რომ უკეთ ასწავლონ ფიზიკა-მათემატიკა. ამ სკოლებს ყოველთვის მეტი მხარდაჭერა ჰქონდა სახელმწიფოსგან. მაგალითად, კომაროვის სკოლას საერთო საცხოვრებელიც ჰქონდა და შედარებით მეტი თავისუფლება ფინანსების მართვის თვალსაზრისით, არაფორმალურ გადასახადებსაც აწესებდნენ, რითიც უფრო მაღალი კვალიფიკაციის პედაგოგების შემოსვლას აფინანსებდნენ სკოლაში და ა.შ. სწორედ ამით მიაღწიეს წარმატებას. სხვა სკოლებს ვზღუდავთ, რომ იგივე არ გააკეთონ, რომ მეტი ფიზიკა-მათემატიკური სკოლა არ გვექნეს. დიფერენცირების სხვა გამოცდილებაც გვაქვს — არაქართულენოვანი სკოლების პროგრამები განსხვავდება ქართულენოვანი სკოლების პროგრამებისგან და ვიცით, რა ტიპის განსხვავებულ მიდგომებს საჭიროებენ ისინი მართვის დროს, მაგალითად, საათების დაგეგმვის, მასწავლებლების შერჩევის დროს და ა.შ. ეს გამოცდილებაც შეგვიძლია გავითვალისწინოთ.
რაც შეეხება უცხოურ გამოცდილებას, ბევრნაირი არსებობს. მაგალითად, ამერიკული გამოცდილება, სადაც მასწავლებლები გაცილებით უფრო დამოუკიდებლები არიან საკუთარი პროგრამების შემუშავებაში და საერთოდ არ არსებობს ერთიანი ამერიკული საგანმანათლებლო სტანდარტები, რომელსაც ყველა სკოლა უნდა დაექვემდებაროს. ნებაყოფლობითი სტანდარტებია, რომელსაც გარკვეული ოლქები და შტატები აღიარებენ, მაგრამ ისიც ძალიან ზოგადი. იმავე სკოლებში, შეიძლება მართვის ნაკლები თავისუფლება იყოს, ვიდრე საქართველოშია და მასწავლებლებს იქ სკოლა არ არჩევს, არამედ ოლქი (ჩვენი გაგებით — რესურსცენტრი); ასე რომ, რაიმე გამოცდილების პირდაპირ გადმოტანა ძნელია, ჩვენი საჭიროებებიდან უნდა გამოვიდეთ.
— რას ფიქრობთ „თავისუფალ გაკვეთილებზე“ და ამ პროექტისთვის დახარჯულ საკმაოდ სოლიდურ თანხაზე? ამის გარდა, მინისტრი გეგმავს, 2017-2018 სასწავლო წელს, სავალდებულო გაკვეთილების რაოდენობის შემცირებას და სახალისო და არჩევითი გაკვეთილების რაოდენობის გაზრდას.
— თვითონ მიზანი, რომ სკოლა ბავშვისთვის სასიამოვნო ადგილი იყოს, მშვენიერია, მაგრამ კვირაში ერთხელ ერთი საინტერესო გაკვეთილის ჩატარება, თუნდაც კლასგარეშე აქტივობების სახით, რატომ გახდის სკოლას საინტერესოს, ვერ გეტყვით. 25 უინტერესო და 26-ე საინტერესო საათი მოსწავლეს სკოლის მიმართ განწყობას ვერ შეუცვლის. ამიტომ რთულია იმის გაგება, რას ელიან ამ პროგრამისგან, მით უფრო, რომ ის ინსტიტუციის ცვლილებაზეც არ არის ორიენტირებული. ამ პროგრამით მიღებული გრანტის ფარგლებში, მასწავლებელი ახალ პროგრამას რომ ქმნიდეს, რომლითაც მერე დაიწყებდა რაღაცის ჩანაცვლებას, მაშინ უფრო გამართლებული იქნებოდა, ან ამ გრანტით რომელიმე კონკრეტული თემის სწავლების პრაქტიკა რომ შეეცვალა და უფრო სახალისო, საინეტერესო და ინტერაქტიული გაეხადა, ესეც გასაგები იქნებოდა და სასარგებლოც — სხვა მასწავლებლებიც დაინახავდნენ, რომ ამ თემის სწავლება უფრო საინტერესოდ შეიძლება. მაგალითად, ამას წინათ, ერთ-ერთმა მასწავლებელმა საინტერესო იდეა გამაცნო — როგორ ასწავლოს ისტორია სოციალური ქსელების გამოყენებით. მოსწავლეები ისტორიული პერსონაჟების როლებს გაინაწილებენ და მერე ერთმანეთში დისკუსიას დაიწყებენ, ისე როგორც სოციალურ ქსელებში აკეთებენ. ასეთი ინიცირებები და წახალისებები ძალიან საინტერესო იქნებოდა, რადგან ვნახავდით, როგორ იქმნება ახალი საგანმანათლებლო მეთოდები, გვეცოდინებოდა სკოლები, სადაც ეს ხორციელდება, სხვებიც ნახავდნენ და დანერგავდნენ. „თავისუფალი გაკვეთილები“ კი გაუგებარია, რატომ იქნება ან რის შესახებ იქნება. თან მთავარი პრობლემა ის არის, რომ „თავისუფალ გაკვეთილებში“ მოსწავლეების როლი საერთოდ არ ჩანს, არც თემის შერჩევაში და არც მის განხორციელებაში. მათთვის უფრო საინტერესო შეიძლება ყოფილიყო სასკოლო პროექტების დაფინანსება, სადაც მოსწავლეების დიდი რაოდენობა იქნებოდა ჩართული მასწავლებელთან ერთად, თან სხვადასხვა ასაკის და არა მაინცდამაინც ერთი და იმავე კლასის, რომელთაგან უმეტეს ნაწილს შეიძლება არც დააინტერესოს „თავისუფალმა გაკვეთილებმა“ და მასწავლებელს გაუწიონ ანგარიში მხოლოდ იმის გამო, რომ ეცოდინებათ, ამით ის დაფინანსებას მიიღებს.
ისეთი შთაბეჭდილება მრჩება, მინისტრს არ სჯერა, რომ არსებული პროცესების გამოსწორება შესაძლებელია და ცდილობს რაღაც ახალი გამოიგონოს, რომელიც პარალელურ პროცესებს შექმნის, საერთო ჯამში კი, შთაბეჭდილებას, რომ სკოლებში რაღაც იცვლება ან იქმნება.
რაც შეეხება გაკვეთილების შემცირებას, უბრალოდ, ირაციონალურია მხოლოდ იმის თქმა, რომ პროგრამები გადატვირთულია. აუცილებლად მეცნიერულად უნდა დავასაბუთოთ და არა მხოლოდ იმით, რომ მგონი მოსწავლეები გადატვირთული არიან ან ზედმეტად დიდხანს სხედან სკოლაში. არასწორია გაკვეთილების რაოდენობა, კვირაში, კალენდრისგან დამოუკიდებლად განვიხილოთ. მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე მოკლე სასწავლო კალენდარი გვაქვს და, კვირის განმავლობაში, კიდევ თუ გაკვეთილების რაოდენობას შევამცირებთ, დიდი შანსია, მოსწავლეებს არ დავუტოვოთ სათანადო შესაძლებლობა, საკმარისი დრო დაუთმონ იმ საკითხების შესწავლას, რაც საჭიროა ეროვნული სასწავლო მიზნების მისაღწევად. ამიტომ, ჯერ უნდა დავიწყოთ მიზნებით, არის თუ არა ისინი საზოგადოების მიზნების ადეკვატური და თუ ადეკვატურია, მაშინ რა უშლის ხელს ამ მიზნების მიღწევას? გამოსავალი რომ სწავლის დროის შემცირებაა, მე ამაში ლოგიკას ვერ ვხედავ.
გაკვეთილების შემცირებას კიდევ ერთი უარყოფითი მხარე აქვს — ერთი მხრივ, იმ სისტემაში, სადაც მასწავლებლის ხელფასი საათებზეა მიბმული, შემცირება ავტომატურად გამოიწვევს მასწავლებლის ხელფასის შემცირებასაც და მის პროტესტსაც. მეორე მხრივ, 4 საათის ნაცვალად, 3 საათში კიდევ უარესად ასწავლის საგანს. რაც მთავარია, არანაირი აზრი არ აქვს საათების შემცირებას, თუ არ ვიცით, რაში უნდა დახარჯოს სკოლამ ამით გამოთავისუფლებული ფული. მაგალითად, ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი პრობლემა ჩვენს სისტემაში ტექნოლოგიების არასაკმარისი გამოყენებაა. ჩვენს სკოლებში იმასაც არ იყენებენ, რაც აქვთ. რაღაც საჭიროებები უკვე გამოვლენილია და იმაზე არ ხდება რეაგირება, სამაგიეროდ, ვიგონებთ ახალ საჭიროებებს იმის მიხედვით, რომ ჯერ გვაქვს პრობლემის გადაწყვეტა და მერე ვეძებთ პრობლემებს — ჯერ ვიცით, რომ გაკვეთილები სახალისო გვინდა რომ იყოს და მერე ვეძებთ მიზეზს, რა უშლის ხელს, რომ იყოს სახალისო. ეს დავინახეთ მაშინაც, როცა სამოქალაქო განათლების გაძლიერება გადაწყვიტეს დაწყებითებში ისე, რომ საბუნებისმეტყველო სწავლება დაასუსტეს. სწორედ საბუნებისმეტყველო საგნებს მოაკლეს საათები და შემოიღეს „მე და საზოგადოება“. სამოქალაქო განათლებაში განათლების ხარისხი რომ დაბალი იყო, ეს არავის შეუსწავლია, სამაგიეროდ, საბუნებისმეტყველო მეცნიერებებში სწავლების ხარისხი რომ ძალიან დაბალია ჩვენს სკოლებში, დადასტურებულია. ჩვენ ვიცით, როცა ტარდება შეფასება საბუნებისმეტყველო მეცნიერებებში, მეოთხე კლასში, საკმაოდ ცუდი შედეგები გვაქვს. იბადება კითხვა, დადასტურებულ პრობლემას რითი პასუხობთ? ამ გადაწყვეტილების მიღების დროს ნათლად ჩანდა, რომ არანაირი რაციონალური დასაბუთება არ არსებობდა, რომ ბუნებისმეტყველებას საათები მოკლებოდა და „მე და საზოგადოებას“ დამატებოდა. შეიძლება ასეთი საგანი ჩამოყალიბებულიყო, მაგრამ არა ბუნებისმეტყველების საგნის საათების შემცირების ხარჯზე.
- სახელმძღვანელოების გრიფირების ახალი წესი — რაში ხედავთ პრობლემას? მინისტრი ამბობს: „დარწმუნებული ვარ და პასუხს ვაგებ, რომ სასკოლო სახელმძღვანელოები იქნება ძალიან ხარისხიანი. ჩვენ ჯერ საუკეთესო წიგნებს გადავარჩევთ და შემდეგ საუკეთესოებში შედგება საფასო კონკურენცია, ანუ საუკეთესოებში ყველაზე დაბალი ფასის მქონეს ავირჩევთ“.
— სახელმძღვანელოების გრიფირების წესში ორი პრობლემაა: პირველი, ეს არ არის განვითარებაზე ორიენტირებული ინსტრუმენტი და მეორე, კორუფციის შესაძლებლობას იძლევა — მინისტრს როდის ვისი სახელმძღვანელოს დამტკიცებაც მოუნდება, მაშინ შეუძლია დაამტკიცოს. არ არის ორიენტირებული განვითარებაზე, იმიტომ, რომ გამომცემლობებთან თანამშრომლობას გამორიცხავს. უბრალოდ, შესყიდვის სისტემაა — სახელმწიფო ამბობს, მომიტანეთ პროდუქტები და მე ამ პროდუქტებში ამოვარჩევ საუკეთესოს, შემდეგ, შეიძლება, საბოლოოდ, ფასზეც შევაჩერო ყურადღება. სახელმწიფო არ ამბობს მთავარს, რომ მას პარტნიორობით ქმნის. სახელმძღვანელო არ იქმნება ციდან, როგორ უნდა გაიზიაროს გამომცემლობამ სახელმწიფოს მიზნები, რომელიც ორიენტირებული იქნება, რაც შეიძლება იაფად გააკეთოს დამტკიცებადი წიგნი. ჩვენ გვახსოვს, როცა გრიფირება მსგავსი ჩარევების შესაძლებლობას იძლეოდა, მისი დამტკიცება არა მხოლოდ ხარისხის მიხედვით ხდებოდა, არამედ, მაგალითად, ავტორის ავტორიტეტის მიხედვით. თუ სახელმწიფო პოპულისტურ პოლიტიკას გააგრძელებს, შეიძლება მხოლოდ იმიტომ დაუმტკიცოს რომელიმე ავტორს ცუდი წიგნი, რომ ის ხალხში პოპულარულია ან მოძველებული სახელმძღვანელო დაამტკიცოს, რადგან ის პოპულარულია. ცხადია, ახალი ინოვაციური სახელმძღვანელო ვერ იქნება პოპულარული, რადგან ჯერ გამოცდილიც არ არის. ამ სისტემაში არც გამოცდის პროცესია გათვალისწინებული — არსებულ გრიფირების წესში სახელმძღვანელოს პილოტირების პროცესი საერთოდ არ არსებობს. 2004-დან 2009 წლამდე, როცა სახელმძღვანელოების პილოტირება ხდებოდა, სწორედ იმ პერიოდში შეიცვალა და შეიქმნა ყველაზე მნიშვნელოვანი სახელმძღვანელოები.
თვისებრივად იმისგან განსხვავებულ სახელმძღვანელოს, რაც დღეს არის, ვერ მივიღებთ არა მხოლოდ გრიფირების ზოგადი პრინციპებიდან გამომდინარე, არამედ თუნდაც იმ ვადებიდან გამომდინარე, რაც ახლა მისცეს გამომცემლობებს. 2010 წელსაც დაუშვეს ეს შეცდომა, როცა ექვსი კლასის სახელმძღვანელოს გრიფირება ერთდროულად დაიწყეს. მაშინ ვნახეთ, როგორ გაუარესდა სახელმძღვანელოების ხარისხი. ახლა იმავე პრაქტიკას აგრძელებენ. ამ დროს, უამრავი ხალხია განათლების სამინისტროში, რომლებსაც ეს პროცესი კარგად აქვთ გააზრებული და ხვდებიან, რომ შეუძლებელია, ერთი წლის განმავლობაში, ექვსი კლასის სახელმძღვანელო თვისებრივად შეიცვალოს. როგორც ჩანს, სამინისტროში გადაწვეტილებების მიმღებები სპეციალისტებს არ ელაპარაკებიან.
— კერძო სკოლებში მოსწავლეთა რაოდენობა თანდათან იზრდება, რისი მანიშნებელია ეს ტენდენცია და რა შედეგებზე შეიძლება გაგვიყვანოს, მით უმეტეს, როცა საქართველოში კერძო სკოლები ბიზნესთანაა გაიგივებული?
— კერძო სკოლებში მეტი თავისუფლებაა, მასწავლებლები იქ უფრო მეტად ამიტომაც მიდიან — თავისუფლებაც უნდათ და ღირსეული შრომის პირობებიც. იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ერთი და იგივე ხელფასი აქვს პეადაგოგს კერძო და საჯარო სკოლაშიც, ხშირად კერძოს ირჩევს, რადგან ხედავს, რომ მოთხოვნები მოსწავლეების მიმართ უფრო მაღალია, მოსწავლეებიც უფრო მოტივირებულები არიან, ინფრასტრუქტურაც უკეთესია და შედარებით მეტი თავისუფლება აქვს აირჩიოს სახელმძღვანელო, წაიყვანოს ბავშვები, გაკვეთილის ნაცვლად, პარკში, მუზეუმში და ა.შ. ადმინისტრაციის მხრიდანაც მეტი ხელშეწყობა აქვს.
მეორე მხრივ, თავად კერძო სკოლების ასეთი განვითარება სერიოზულ პრობლემებს უქმნის საჯარო სკოლების განვითარებას, იმიტომ რომ საუკეთესო რესურსები მიდიან კერძო სკოლებში და, ამ შემთხვევაში, ბავშვებიც უნდა განვიხილოთ, როგორც რესურსი. ერთი მოტივირებული ბავშვიც კი მნიშვნელოვანი შეიძლება იყოს სხვა ბავშვებისთვის, რომ დაინახონ, რას შეიძლება მიაღწიონ. თუ კლასები მოტივირებული მოსწავლეებისგან იცლება, ყველა დანარჩენისთვის უფრო ძნელი და ძნელი ხდება დადებითი მაგალითების მოძიება. იგივე შეიძლება ითქვას მასწავლებლებზეც. საჯარო სკოლას, მრავალი ბარიერის გამო, უჭირს ისეთივე მაღალი კომპეტენციების მასწავლებლის პოვნა, როგორიც იყო ის, ვინც კერძო სკოლაში წავიდა.
კერძო სკოლების ხელშეწყობა და საჯარო სკოლებისთვის ბარიერების შექმნა მნიშვნელოვნად აზარალებს საჯარო სკოლებს. იქ, სადაც კონკურენცია გაჩნდა კერძო და საჯარო სკოლებს შორის (ეს უფრო დიდ ქალაქებს ეხება), ხარისხის აწევაზე კი არა, სინამდვილეში, შენარჩუნებაზე უნდა ვიფიქროთ.
არსებობს სისტემები, სადაც ძალიან ცოტაა კერძო სკოლები ან საერთოდ არ არის და შედეგები ძალიან მაღალია. საჯარო სექტორის განვითარებისთვის, რაც ნაკლები იქნება კერძო სკოლა, მით უკეთესია. ხელისშემშლელია უკვე კერძო სექტორის განვითარება და ხელშეწყობა. დიდი ალბათობით, თუ საჯარო სკოლების ნაწილში ასეთი ტენდენცია გაგრძელდა, ისწავლიან მხოლოდ ის ბავშვები, რომელთა მშობლებს უმაღლესი განათლება თავად არ აქვთ მიღებული, ან ცუდი სასკოლო განათლება აქვთ, ან ისეთი მშობლების შვილები, რომლებიც სამუშაოდ არიან წასულები საზღვარგარეთ.
გარდა იმისა, რომ ბავშვებს არჩევენ, კერძო სკოლებს სხვა პრობლემებიც მოაქვს — არანაირი ვალდებულებები არ აქვთ საზოგადოების წინაშე, არ არიან ვალდებული, დააკმაყოფილონ ის კონსტიტუციური უფლებები, რაც განათლებას უკავშირდება, შეთანხმებები კერძო ურთიერთობების საფუძველზე რეგულირდება. ამიტომ სკოლები, რომლებიც მოგებაზე არიან ორიენტირებული, მინიმალურს აკეთებენ იმისთვის, რომ ეს მოგება ჰქონდეთ. მაგალითისთვის რომ ავიღოთ, როცა მასწავლებლების პროფესიულ განვითარებაზე ვლაპარაკობთ, საჯარო სკოლებში მასწავლებლის განვითარებას უფრო ნაკლები ხელშეწყობა აქვს, ვიდრე უნდა ჰქონდეს. კარგი მასწავლებლების დიდი ნაწილი, ერთდროულად, რამდენიმე სკოლაში მუშაობს და არც ერთი სკოლის განვითარებაში არ მონაწილეობს, მუშაობს მხოლოდ საათობრივად და არც ერთი სკოლის საზოგადოების ნაწილი არ არის. კერძო სკოლების უმეტესობაში კი, მასწავლებლებს საერთოდ არ რთავენ მმართველობაში და, ერთ მშვენიერ დღეს, შეიძლება გამოუცხადონ, რომ დათხოვნილია მხოლოდ იმიტომ, რომ არ მოსწონთ მისი მეტყველება ან შესახედაობა. ასეც ხდება ხოლმე, მფლობელებს მშობლები კარნახობენ უაზრო ღირებულებებს, მაგალითად, მშობლებს არ მოსწონთ მათი შვილების მასწავლებელი როგორ გამოთქვამს ბგერა ლ-ს. არადა, კარგი პედაგოგია, სკოლის მფლობელი კი ფიქრობს, თუ არ გაუშვებს, შეიძლება შემოსავალი დაკარგოს. ამ მოსაზრებით უარს ამბობს კარგ მასწავლებელზე და აჰყვავს ცუდი, რომელიც კარგად გამოთქვამს ასო-ბგერა ლ-ს.
ჩვენთან ძალიან ცუდად არის განვითარებული არამომგებიანი კერძო სკოლების სისტემა და სახელმწიფომ ხელი უნდა შეუწყოს არამომგებიანი კერძო სექტორის განვითარებას. უნდა განვითარდეს არა მაინცდამაინც ფინანსურ მოგებაზე, არამედ მაღალ ხარისხზე ორიენტირებული სკოლები. სამწუხაროდ, ჩვენთან ერთნაირი დამოკიდებულებაა ყველა კერძო სკოლის მიმართ. თუმცა, გაჩნდა კერძო სკოლები, რომლებსაც სოციალური პროგრამებიც აქვთ და ეს ძალიან კარგია. მაგალითად, ეკლესიებთან არსებული სკოლები, ამ მიმართულებით, მნიშვნელოვნად ჯობნიან ბიზნესზე ორიენტირებულ სკოლებს, საერთო საცხოვრებლები აქვთ, უფასო კვება და ა.შ. ცდილობენ, ხარისხიც ასწიონ, მაგრამ მათ სხვა პრობლემები აქვთ — ცალმხრივად ხდება განათლება. ისინი ემსახურებიან იმ ბავშვებს, რომლებიც სხვაგვარად ვერასდროს ვერ მოხვდებოდნენ კერძო სკოლაში. ცოტა არამომგებიანი სეკულარული კერძო სკოლებიც რომ გაჩნდეს, რომლებიც მაღალ ხარისხზე იქნება ორიენტირებული, ძალიან კარგი იქნება.
— როგორ უნდა მოხდეს მასწავლებლების პროფესიული ზრდა და რატომ უნდა გახდე მასწავლებელი ჩვენს ქვეყანაში?
— მასწავლებლების პროფესიული ზრდა რომ მოხდეს, მნიშვნელოვანია, პროფესიაში საუკეთესო ახალგაზრდები მოვიზიდოთ, ის ახალგაზრდები, რომლებსაც შესაძლებლობები აქვთ მაღალი და იმის ამბიცია, რომ უნდათ, ქვეყნისთვის და საზოგადოებისთვის რაღაც სიკეთე შექმნან. დღეს ამის წახალისება არ ხდება. რატომ უნდა აირჩიოს ახალგაზრდამ მასწავლებლობა, საერთოდ არსად არ ისმის ამაზე საუბარი, რომ ეს კეთილშობილური საქმეა, მედიაშიც ვერ ნახავთ, ანუ იდეოლოგიური მხარე საერთოდ არ არსებობს. სულ იმაზეა ლაპარაკი, რამდენი იქნება ხელფასი. იმისთვის, რომ ახალგაზრდას სკოლაში შესვლა მოუნდეს, მხოლოდ ხელფასი არ კმარა, ამასთან ერთად, აუცილებელია, მას თავისუფლება და მხარდაჭერა ჰქონდეს. თუ ეცოდინება, რომ გახსნის არასამთავრობო ორგანიზაციას, დაიწყებს მუშაობას, იქ უფრო დამოუკიდებელი იქნება გადაწყვეტილებების მიღებაში და ეს დამოუკიდებლობა მას სიამოვნებას მოუტანს, მაშინ, რა თქმა უნდა, იქ იმუშავებს და არა ისეთ პროფესიაში, როგორიც მასწავლებლობაა, სადაც სულ სხვის მიერ დაწესებული რეგულაციების განმახორციელებელი იქნება. პროფესიაში, სადაც სახელმწიფო კარნახობს, როდის უნდა ასწავლო, რა უნდა ასწავლო, როგორ უნდა ასწავლო, შემდეგ როგორ უნდა აღწერო ეს ყველაფერი, სად უნდა გააგზავნო, როგორ უნდა გააგზავნო, ვისთან უნდა მიხვიდე, რომ ტრენინგი გაიარო, რა პოზიციაზე რამდენი წელი უნდა იმუშაო, როგორ გადახვიდე ერთი პოზიციიდან მეორეზე და ა.შ. რეალურად, ყველაფერს სხვა წყვეტს, სადღაც, ძირითადად — თბილისში. ასეთ ადგილას მუშაობა მაინცდამაინც სახარბიელო არ არის. მასწავლებლად როცა დავიწყე მუშაობა, აღმოვაჩინე, რომ ისიც კი, ნიშნებს რომ პლუსი ან მინუსი დავუწერო (4+ ან 5-), შეშფოთებას იწვევს, რადგანაც სკოლის ადმინისტრაციაში ჰგონიათ, რომ ვიღაც მოვა და იმის გამო დასჯით, რომ სიკო მასწავლებელმა ვიღაცას 5+ დაუწერა, ეს კი არც ერთ რეგულაციაში არ წერია და ა. შ. იმის თავისუფლებაც კი არ აქვს მასწავლებელს, რომ თავის ბლოკნოტში ჩაწეროს რაღაცები. სამაგიეროდ, მას აქვს უამრავი შეზღუდვა და არასათანადო მხარდაჭერა. უმეტეს სკოლაში მასწავლებელს ელემენტარული სამუშაო სივრცეც კი არ აქვს, სამასწავლებლოში უნდა დაჯდეს, სადაც, მაგალითად, გაკვეთილების შემდეგ ვერ შეხვდება მოსწავლეებს, რომ დაელაპარაკოს. მათ უმეტესობას არ აქვს საკუთარი კომპიუტერი და არანაირი ისეთი პირობა, რაც ყველაზე საშუალო ბანკის კლერკსაც კი აქვს. და ჩვენ ვამბობთ, რომ განათლებაა ჩვენი პრიორიტეტი? ხშირად გამყიდველს (მაგალითად, აქვე, ჩურჩხელების მაღაზიაში) უკეთესი სამუშაო პირობები აქვს, ვიდრე ნებისმიერი საჯარო სკოლის მასწავლებელს. ამიტომ რთულია, ახალგაზრდა დააჯერო, რომ ჩურჩხელების გაყიდვა უკეთესი სამსახური არ არის.
სკოლების კულტურაც უნდა შეიცვალოს. როცა ახალგაზრდა სკოლაში შედის, არსებულ კულტურაში იწყებს სოციალიზაციას — იქ მყოფი მასწავლებლები კი ეუბნებიან, ჩვენ ასე ვაკეთებდით ყოველთვის და შენც ასე უნდა აკეთო, ინოვაციები მაინცდამაინც წახალისებული არ არის. სახელმწიფოს მხრიდანაც, ასეთ მასწავლებლებს დიდი მხარდაჭერა არ აქვთ. მაგალითად, „თავისუფალი გაკვეთილების“ დაფინანსების ნაცვლად, მასწავლებლების ახალი პროექტები რომ დაეფინანსებინათ, შეიძლება სკოლებში უცებ სრულიად სხვა ვითარება გვენახა — უამრავი ახალგაზრდა, რომელმაც იგრძნო სახელმწიფოს მხრიდან მხარდაჭერა, რომ ცოდნა, რაც უნივერსიტეტში მიიღო, ახალი პროექტების შექმნაში სკოლის საკეთილდღეოდ გამოიყენოს, სკოლებში შეუერთდებოდა იმ გამოცდილი მასწავლებლების ნაწილს, რომლებიც ახალ რაღაცებს სკოლაში იმის გამო არ აკეთებენ, რომ ზედმეტად აქტიურები არ გამოჩნდნენ. ეს კოლეგებს არ მოსწონთ და აღიზიანებთ, რადგანაც აშინებთ მათი დაწინაურება. ყოფილი სტუდენტებისგან მომისმენია, როცა რაღაც იდეებზე ვიწყებთ საუბარს, გვეუბნებიან, „შენ თუ ინტრიგანი არ ხარ, რატომ გაქვს ახალი იდეები. ჯობია წყნარად იყო, იმიტომ, რომ თუკი ამ იდეებს განახორციელებ, შენ დაწინაურდები, ჩვენ კი — არა. ჯერ ჩვენ უნდა დავწინაურდეთ, რადგან გამოცდილები ვართ.“ ასეთი პრობლემებიც არის სკოლებში. საუკეთესოა, როცა წინასწარ ვხარჯავთ ენერგიას, რაც შეიძლება კარგად იყოს მომზადებული ის ხალხი, ვინც სკოლაში შედის და შემდეგ — ნაკლებ ენერგიას მათ შემოწმებაში.
გაუგებარია, აი, ამ ვითარებაში რატომ არის საინტერესო, თუ რას ფიქრობს მინისტრი რომელიღაც ზღაპრის პერსონაჟზე. მისი ეს დამოკიდებულება ცვლის რამეს ამ ქვეყანაში, სადაც ახალგაზრდებს კრიტიკულ აზროვნებას ძირითადად ცუდად ასწავლიან, სადაც სკოლებში ბოლო ორი წელი ტესტებისთვის მომზადებაა მთავარი და არა ახალგაზრდების მოქალაქეებად ჩამოყალიბება, სადაც განათლების დაფინანსება ერთ-ერთი ყველაზე დაბალია ყოფილ საბჭოთა კავშირის ქვეყნებში და სადაც ბიუროკრატების რაოდენობა მუდმივად იზრდება, ხოლო ახალგაზრდა ნიჭიერი მასწავლებლების კი არა?!
ესაუბრა ლალი ჯელაძე
|
