2018-06-07 მანკიერი სოციალური ნორმები, რომელიც ბავშვთა მიმართ ძალადობას ასაზრდოებს
ლალი ჯელაძე
ბავშვთა დაცვის დღეს, გაეროს ბავშვთა ფონდმა, საზოგადოებას ძალადობისადმი მიმართული მორიგი კამპანიის „დაასრულე ძალადობა“ პროგრამა წარუდგინა. ინიციატივას, რომელიც მიზნად ისახავს, ბავშვის მიმართ ძალადობის საკითხებთან დაკავშირებული სოციალური ნორმების ცვლილებას, იუნისეფი, ევროკავშირის მხარდაჭერით, წლის ბოლომდე განახორციელებს და ხელს შეუწყობს საზოგადოებაში ერთიანი ხედვის ჩამოყალიბებას, თუ რა არის ბავშვის მიმართ ძალადობა, ასევე, შეთანხმებას, რომ ძალადობა მიუღებელია. „ეს კამპანია, ზოგადად, ძალადობის წინააღმდეგ მიმართული მორიგი ტალღაა, ხოლო კონკრეტულად — სოციალური ნორმების ცვლილებებისკენ მიმართული პირველი მცდელობა“ — განაცხადა მაია ქურციკიძემ, იუნისეფის კომუნიკაციის პროგრამის ხელმძღვანელი. იუნისეფის მიერ ინიცირებული კამპანია იმ კვლევას ეფუძნება, რომელმაც გამოავლინა საზოგადოებაში ბავშვებისადმი დამოკიდებულება, მათ მიმართ ძალადობისა და რეაგირების, ზოგადად, ძალადობის განმსაზღვრელი სოციალური ნორმები, რომლის თანახმადაც, ბავშვის აღზრდისას ძალადობრივი მეთოდების გამოყენება ჯერ კიდევ სოციალურ ნორმად მიიჩნევა. ბავშვის მიმართ ძალადობის შემცირება — საზოგადოების მიერ ამ მოვლენის სრულად გაცნობიერება და მის მიმართ ნეგატიური განწყობის ფორმირება, არსებული სოციალური ნორმების ტრანსფორმირების გარეშე შეუძლებელია. საქართველოში ევროკავშირის ელჩი იანოშ ჰერმანი მიიჩნევს, რომ: „საკომუნიკაციო კამპანიის „დაასრულე ძალადობა“ დაწყებით, იმედი გვაქვს, ბიძგი მიეცემა ამ საკითხებზე საჯარო დისკუსიას და გაუმჯობესდება ბავშვის განათლებისა და აღზრდის მეთოდები“.
„ბავშვთა მიმართ ძალადობის დასრულება სახელმწიფოს პასუხიმგებლობაა და ამისთვის საჭიროა მათი დაცვის არსებული მექანიზმების ეფექტიანად განხორციელება, განსაკუთრებით ძალადობის შემთხვევების ადრეულ ეტაპზე გამოვლენა და დაუყოვნებლივ რეაგირება. ასევე, უმნიშვნელოვანესია იმ კულტურული და სოციალური ნორმების შეცვლა, რომლებიც დიდწილად უწყობს ხელს ძალადობისადმი ტოლერანტულ დამოკიდებულებას. ბავშვთა მიმართ ძალადობის დასრულება ყველას საქმეა“ — აცხადებს საქართველოში გაეროს ბავშვთა ფონდის წარმომადგენელი ლაილა გადი.
სოციალური ნორმების ცვლილებებისკენ მიმართული საკომუნიკაციო კამპანია ინიცირებას გაუკეთებს საზოგადოებრივი დიალოგის პროცესს და ქვეყანაში შექმნის მხარდამჭერთა ჯგუფებს შემდგომი ცვლილებების ხელშეწყობისთვის. კამპანიის ამოცანაა, მეტმა ადამიანმა შეიტყოს და მიმართოს აღზრდის ალტერნატიულ, პოზიტიურ მეთოდებს და ქვეყანაში შეიქმნას ჯგუფები, რომლებიც ცვლილებების გამტარები იქნებიან სოციალური ნორმების ტრანსფორმაციის პროცესში.
სახალხო დამცველი ნინო ლომჯარია ამბობს, რომ ბავშვის მიმართ ძალადობა ქვეყანაში ერთ-ერთი მთავარი პრობლემაა ადამიანის უფლებების დაცვის სფეროში. „უნდა ვაღიაროთ, რომ ბავშვები დღეს ძალადობას ექვემდებარებიან ყველგან, სადაც ისინი არიან — ოჯახში, სკოლაში, ბაღში, ქუჩებში, ძალადობის მსხვერპლნი არიან სახელმწიფო ზრუნვის ქვეშ მყოფი ბავშვებიც. ჩვენ არ გვაქვს ძალადობის დროული გამოვლინებისა და რეაგირების ეფექტური მექანიზმები. სწორედ ამიტომ მივდივართ იმ დრამატულ შედეგებამდე, რასაც დღეს ვხედავთ. დიახ, დღეს ყველაფერი იმის შედეგია, რომ წლების განმავლობაში ამ პრობლემების სერიოზული აღქმა არ გვქონდა.
საქართველოში ფესვგადგმული ბავშვის აღზრდის მკაცრ მეთოდებს სჭირდება ბრძოლა როგორც ოჯახებში, ასევე სკოლებში. ჩვენი კვლევები და ანგარიშები ცხადჰყოფს, რომ ქვეყანაში, ზოგადად, ბავშვის მიმართ ძალადობა არ არის სათანადოდ აღქმული. კვლევები იმასაც ადასტურებს, რომ პედაგოგებს, ადამიანებს, რომლებიც მუშაობენ ბავშვებთან, არ აქვთ სწორი წარმოდგენა, თუ რა არის ბავშვის მიმართ ძალადობა. ფიზიკურ ძალადობაზეც კი დიდი ნაწილი ამბობს, რომ ეს არ წარმოადგენს ძალადობას, რომ აღარაფერი ვთქვათ ფსიქოლოგიურ ძალადობაზე. ასევე, სერიოზული პრობლემაა ბულინგი. კვლევები სულაც არ არის საჭირო იმისთვის, რომ დავრწმუნდეთ, რა ხშირია სკოლებში ბავშვების მიერ თანატოლების მიმართ განხორციელებული ჩაგვრა და ასევე, პედაგოგების მხრიდან განხორციელებული ძალადობა მოსწავლეებისადმი. ეს რომ ერთ-ერთი ყველაზე მწვავე პრობლემაა და ყველაზე მეტად აწუხებს ბავშვებს, ამაში გუშინ კიდევ ერთხელ დავრწმუნდი, როცა მოზარდებს შევხვდი. ისინი მესაუბრნენ პირად გამოცდილებაზე, მითხრეს, რომ თითოეულ მათგანს უნახავს ბულინგის შემთხვევები სკოლაში ან თავად განუცდია ჩაგვრა. კითხვა დამისვეს: რა შეიძლება გააკეთოს ბავშვმა, როცა ის ბულინგის მსხვერპლია? როცა ვუთხარი, რომ ასეთ შემთხვევაში მათ უნდა მიმართონ სკოლის ადმინისტრაციას და მშობელს, სახეზე ღიმილი გამოეხატათ. ეს ღიმილი იმის პასუხია, რომ ჩვენს ქვეყანაში არ არსებობს არც პრობლემის გამოვლენის და არც მასზე რეაგირების ეფექტური მექანიზმი. ბავშვებმა ყველაზე კარგად იციან, რომ მათ, სამწუხაროდ, ვერც დავიცავთ და ვერც დავეხმარებით. პირველ რიგში, ეს, განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროსთან ერთად, საკანონმდებლო ორგანოს პასუხისმგებლობაა, რომელმაც მყარი საკანონმდებლო გარანტიები უნდა შეუქმნას მომავალ თაობას, ამასთან ერთად, ყველას პასუხისმგებლობაა — სახალხო დამცველის, არასამთავრობო სექტორის, საზოგადოების თითოეული წევრის. ამიტომაც ამ კამპანიის დაწყება ძალიან მნიშვნელოვანია, რადგან ცნობიერება ნამდვილად შესაცვლელია, რაშიც განსაკუთრებული როლი მედიასაც ეკისრება. სწორედ მას შეუძლია სწორი მესიჯების მიტანა საზოგადოებამდე. მიხარია, რომ პრობლემა დღითი დღე აქტუალური ხდება საზოგადოებისთვის, თუმცა, გასაკეთებელი კიდევ ბევრია და მე, როგორც სახალხო დამცველი, სრულ მზადყოფნას გამოვხატავ მხარდაჭერისთვის ახლაც და მომავალშიც. ამ თემებზე მუშაობა ჩემთვის ნამდვილად პრიორიტეტი იქნება. დიდი იმედი მაქვს, ერთად შევძლებთ კონკრეტული ქმედითი ღონისძიებების გატარებას და არა მხოლოდ საუბარს მსგავს კამპანიებსა თუ ინიციატივებზე, რადგან კონკრეტული შედეგები გვჭირდება.“
კამპანიის მიზანი სოციალური ნორმების ცვლილებაა, მაგრამ, პირველ რიგში, მნიშვნელოვანია საზოგადოების შეთანხმება იმაზე, თუ რა არის ის სოციალური ნორმები, რომელიც უნდა შეიცვალოს. მაია ქურციკიძე აცხადებს, რომ: „ეს არის ქცევის წესები, რომელსაც ინდივიდი მისდევს და მისი უშუალო გარემოცვაც მისგან ასეთივე ქცევას მოელის. ამიტომ ადამიანს შესაძლებელია, სულაც არ უნდოდეს კონკრეტული ქცევის განხორციელება, მაგრამ თუ ის თვლის, რომ მისგან ამას მოელიან (წინააღმდეგ შემთხვევაში გაიკიცხება), მაშინ ამას აუცილებლად გააკეთებს. თუ გვინდა, მოკლევადიანი კამპანიის ფარგლებში, ეს სტერეოტიპები — სოციალური ნორმები შევცვალოთ, რასაკვირველია, პროცესი სწორედ ამ სოციალური ნორმების ცვლილებებზე მიმართული საკომუნიკაციო კამპანიით უნდა დავიწყოთ.
სამწუხაროდ, როდესაც ვმუშაობთ კანონმდებლობასა და პოლიტიკაზე, ხშირად გვავიწყდება ხოლმე, სოციალური ნორმების ცვლილებაზე საუბარი. ხშირ შემთხვევაში, საზოგადოებაში გაბატონებული ნეგატიური და მავნე სოციალური ჩვევები უშლის ხელს კანონმდებლობის და პოლიტიკის განხორციელებას. ერთი მაგალითი მინდა მოვიყვანო — ჩვენ ვიცით, რომ ქვეყანაში ძალიან მნიშვნელოვანი მექანიზმი — ბავშვთა ძალადობისაგან დაცვის რეფერირება — არსებობს, რომელიც ავალდებულებს ყველა პროფესიონალს, შეატყობინოს სოციალური მომსახურების სააგენტოს, თუ ის მოწმე გახდება ბავშვთა მიმართ განხორციელებული ძალადობის. ჩვენ მიერ ჩატარებული კვლევებით ირკვევა, რომ ძალიან ბევრი პროფესიონალი ამ მოვალეობას არ ასრულებს, რადგან ფიქრობს, რომ შეტყობინება სხვისი ოჯახის საქმეში ჩარევა იქნება. შეტყობინება სოციალური ნორმაა ქვეყანაში და თუ ის ამას გააკეთებს, შეიძლება მისი გარემოცვის მხრიდან გაიკიცხოს ან უარყოფითი დამოკიდებულება დაიმსახუროს. ამიტომაც ეს მექანიზმი მანამ ვერ იმუშავებს, ვიდრე ქცევა არ შეიცვლება. ინდივიდი მარტო არ არის გადაწყვეტილების მიღების პროცესში, მასზე გავლენას სწორედ ის ზედა შრეები ახდენენ, რომლებსაც უშუალო გარემოცვა: ოჯახი, ნათესავები, მეზობლები, სოფელი წარმოადგენს; შემდეგ უფრო მაღალი შრეები — ფართო საზოგადოება. თუ გვინდა ცვლილებები, მაშინ აუცილებელია, ყურადღება არა მარტო ინდივიდის ქცევის ნორმების ცვლილებებზე მივმართოთ, არამედ აუცილებლად უნდა შევცვალოთ ზედა შრეებში მყარად ჩაბუდებული სტერეოტიპები და ნორმები, რაც ხელს უშლის ინდივიდებს, მიიღონ და გაითავისონ ახალი ქცევის მოდელები.
სოციალური ნორმების ცვლილებებისკენ მიმართული კამპანიის ფარგლებში, სწორედ ამ შრეებზე გვექნება აქცენტი გადატანილი. ჩვენი სტრატეგია იქნება დიალოგი, დისკუსია და საზოგადოების შეთანხმება იმაზე, თუ რა არის ძალადობა. საზოგადოება არ არის შეთანხმებული და ხშირად, სკოლასა თუ ოჯახში, ძალადობის რბილი ფორმები არ მიაჩნიათ ძალადობად. ამიტომ, პირველ რიგში, საზოგადოება უნდა ჩამოყალიბდეს, რომ ეს ქცევები ძალადობაა და აუცილებლად უნდა შეიცვალოს.“
საქართველოში არსებული სოციალური ნორმების ანალიზმა ცხადჰყო, რომ, სამწუხაროდ, ჩვენს ქვეყანაში, საზოგადოების ნაწილი ძალადობას მისაღებად მიიჩნევს (მხოლოდ 39% მიიჩნევს, რომ ბავშვთა მიმართ ძალადობა სერიოზული პრობლემაა). უპირველეს ყოვლისა, ეს არის ბავშვის აღზრდის ავტორიტარული სტილი, რომელიც ოჯახებში დღემდე გაბატონებულია. როგორც კი ბავშვი ამ დადგენილ ნორმებს ან წესებს გადაუხვევს, მშობელი ძალადობრივ მეთოდს მიმართავს. „ვიდრე ქვეყანაში აღზრდის ასეთი ნორმა გამართლებულია, ვიდრე საზოგადოება ანდაზებით საზრდოობს, რომ „კარგი ცხენი მათრახს არ დაირტყამს“, ან „შვილი გაზარდე მტრად, გამოგადგება მოყვრად“, მანამ ბავშვთა მიმართ ძალადობას ვერ შევამცირებთ. ამიტომაც აუცილებელია, ჯერ ქცევის ნორმების ცვლილებებისკენ მივმართოთ ძირითადი ყურადღება. — ამბობს მაია ქურციკიძე. — ჩვენი მიზანი იმ ჯაჭვის გაწყვეტაა, რომელიც ძალადობაზე თვალის დახუჭვაა, როცა ძალადობის ფაქტის უგულებელყოფას ვახდენთ და გულგრილად ვუყურებთ ამ ფაქტს, მაშინ ჩვენც ამ ძალადობის თანამონაწილეები ვხდებით. ძალადობაზე რეაგირება და ხმის ამოღება ყველას პასუხისმგებლობაა.“
საზოგადოებაში პრობლემა ქცევის მოდელების ალტერნატივების არარსებობაცაა, რაც კვლევის შედეგადაც გამოიკვეთა. ერთია, როცა ვამბობთ, რომ ცუდია აღზრდის მეთოდი, მაგრამ მეორეა, როცა საზოგადოებას ვერ ვთავაზობთ ალტერნატივას — როგორია პოზიტიური მშობლობა. ადამიანი, სოციალიზაციის პროცესში გარკვეული ქცევის მოდელებს ირჩევს და ხშირად, როცა ბავშვი ხედავს, რომ ეს ქცევის მოდელი საზოგადოებაში მისაღებია და ამისთვის არავინ გაკიცხულა, თავისთავად, თვითონაც იმეორებს. „ამიტომ, მნიშვნელოვანია, საზოგადოებაში გავაჩინოთ ქცევის ალტერნატიული მოდელები როგორც ოჯახში აღზრდისას, ისე სკოლაში, პოზიტიური დისციპლინის სახით, რათა წარმატებული ქცევის მოდელები მისაბაძი გახდეს და ძალადობრივი ქცევის მოდელების ნაცვლად დამკვიდრდეს. როგორც კი საზოგადოება შეთანხმდება იმაზე, თუ რა არის აღზრდის წარმატებული მოდელი, ცვლილებებიც არ დააყოვნებს.“ — აღინიშნა პროგრამის პრეზენტაციისას.
შეხვედრაზე ხაზი გაესვა იმასაც, თუ როგორ არის აღქმული ქართულ რეალობაში ბავშვი. ითქვა, რომ, ძირითადად, ის მიაჩნიათ, როგორც საკუთრება და არა როგორც ინდივიდი, რომელსაც თავისი უფლებები აქვს. ხშირ შემთხვევაში, მათი ამგვარი აღქმა განაპირობებს ბავშვების მიმართ ძალადობრივ დამოკიდებულებას. ქართველი მშობლების უმეტესობას მიაჩნია, რომ კარგი ბავშვი, რომელიც მშობლის საკუთრებაა, „დამჯერია“ და არ განსხვავდება უმრავლესობისაგან. თუ ის ამ სტერეოტიპებს არ აკმაყოფილებს, მშობლები, ხშირად, სხვა გზებს მიმართავენ, რომ, მათი გაგებით, კარგ გზაზე დააყენონ. ეს მეთოდები კი, როგორც წესი, ძალადობრივი ხასიათისაა. ეს აღქმაც ერთგვარი სოციალური ნორმაა, რომელიც აუცილებლად უნდა შეიცვალოს.
კამპანიის ფარგლებში, მშობლები და ის პირები, რომლებიც ბავშვზე ზრუნავენ, საინფორმაციო შეხვედრებისა და დისკუსიების საშუალებით შეძლებენ გაიზიარონ, რა არის ძალადობა და როგორ გამოიყენონ ბავშვის აღზრდის პოზიტიური მეთოდები. მოსწავლეები მიიღებენ ინფორმაციას ძალადობისა და იმის შესახებ, როგორ გადაჭრან პრობლემები არაძალადობრივი გზებით. გაიმართება შეხვედრები მასწავლებლებთან, შეიქმნება სპეციალური სახელმძღვანელოები სკოლებისთვის, კომიქსები მოსწავლეებისთვის, გაიმართება შეხვედრები სკოლის მოსწავლეებთან და სტუდენტებთან თბილისსა და საქართველოს რეგიონებში, რადგანაც კამპანია არა მხოლოდ დედაქალაქს, არამედ იმერეთს, აჭარას, სამცხე-ჯავახეთს, გურიას, სამეგრელოს, კახეთსა და შიდა ქართლს მოიცავს.
„ჩვენი მთავარი მიმართულება დიალოგის და დისკუსიების ინიცირება იქნება — აცხადებს მაია ქურციკიძე, — რეგიონში მხარდამჭერთა ჯგუფებს შევქმნით და მათთან ერთად ვიქნებით შემდგომი ცვლილებების გამტარი. ერთ-ერთი სამიზნე ჯგუფი იქნებიან მშობლები და ის პირები, რომლებიც ბავშვებზე ზრუნავენ, საგანმანათლებლო დაწესებულებები. აქტიურად ვითანამშრომლებთ სკოლებთან, ბავშვებთან, სტუდენტებთან, მასწავლებლებთან. არ ვაპირებთ ბევრი კლიპის გადაღებას ან ბროშურების დაბეჭდვას. ჩვენი მიზანია, საზოგადოებასთან ერთად, მოვახდინოთ ცვლილებები. სკოლაში აუცილებლად გავმართავთ დებატებს, რათა ბავშვები თავად მივიდნენ დასკვნამდე, რა არის ძალადობა, რადგან მათთან თანხმობით გვჭირდება ამ ცვლილებებამადე მისვლა. აუცილებლად გვექნება დისკუსიები პროფესიულ ჯგუფებთან — მასწავლებლებთან, სოციალურ მუშაკებთან და თემის წარმომადგენლებთან, რადგან ხშირად თემის შეთანხმება განაპირობებს რეალურ ცვლილებებს. გარკვეული დროის შემდეგ, ერთად შევძლებთ, დავასრულოთ ძალადობა.“
კამპანია წლის ბოლომდე გაგრძელდება და როგორც ინიციატორები აცხადებენ, ამ მოკლევადიანი პროგრამით რადიკალურ ცვლილებებს ვერ მიიღებენ, რადგან სოციალურ ცვლილებებზე ორიენტირებული კომუნიკაცია საკმაოდ რთული და კომპლექსური პროცესია. თავისთავად, საზოგადოებაში კონკრეტული საკითხის შესახებ ერთიანი ხედვის ჩამოყალიბებასა და ძალადობის განმსაზღვრელი სოციალური ნორმების შეცვლას გაცილებით მეტი დრო დასჭირდება, ეს მხოლოდ დასაწყისია.
|